Хальч (Веткаўскі раён)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Хальч.

Хальч^[1] (трансліт.: Chaĺč, руск.: Хальч) — вёска ў Веткаўскім раёне Гомельскай вобласці, на рацэ Сож. Уваходзіць у склад Хальчанскага сельсавета. Насельніцтва 1285 чал. (2005). Знаходзіцца за 2 км на захад ад Веткі, за 16 км ад Гомеля; на аўтамабільнай дарозе Гомель — Ветка.

Вёска Хальч Сядзіба Войнічаў. Напалеон Орда, XIX ст. Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Веткаўскі Сельсавет Хальчанскі Каардынаты 52°33′44″ пн. ш. 31°08′32″ у. д.HGЯO Вышыня цэнтра 135 м Насельніцтва 1 287 чалавек (2010) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2330 Аўтамабільны код 3 СААТА 3208868041 Хальч на карце Беларусі ±

Хальч на Вікісховішчы

Гісторыя

Археолагамі выяўлены гарадзішча мілаградскай і зарубінецкай культур ранняга жалезнага веку і часоў Русі (на ўсходняй ускраіне, на мысе тэрасы правага берага ракі), гарадзішча ранняга жалезнага веку (сярэдзіна — 3-я чвэрць 1-га тыс. н. э., за 0,4 км на паўночны захад ад вёскі, ва ўрочышчы Зыбень), курганны могільнік (5 насыпаў, за 0,35 км на паўночны захад ад вёскі) і паселішча часоў Русі (за 0,5 км на поўдзень ад вёскі), што сведчаць пра засяленне мясцовасці са старажытнасці.

Упершыню Хальч згадваецца ў пісьмовых крыніцах у XIV ст. як вёска ў Чарнігаўскім княстве. У 1437 годзе вялікі князь Свідрыгайла перадаў Хальч продку шляхецкага роду Халецкіх — Паўлу Мішкавічу, у абмен на яго маёнтак Сноўск. Магчыма, Павел Мішкавіч атрымаў толькі частку ў Хальчы, але ён стаў рэзідэнцыяй роду. У 1471 годзе Хальч згадваецца ў сувязі з перадачай двара Г. Радзівонавічу, магчыма, гэта таксама была частка ў Хальчы, а не паселішча цалкам, бо пазней пра ўладанні Радзівонавіча тут нічога не вядома.

У інвентары Гомельскага староства (1640-я) значацца сяло і маёнтак Хальч. У 2-й палове XVII ст. Халецкія пабудавалі ў Хальчы касцёл і кляштар езуітаў, у 1731—1829 гадах дзейнічала місія. Халецкіх езуітаў матэрыяльна падтрымлівалі Халецкія і Дзерналовічы. Станам на 1747 год у Хальчы было 159 двароў. Пад 1752 годам вёска згадваецца ў актах Галоўнага Трыбунала. У 1764 годзе Хальч атрымаў статус мястэчка, у валоданні княгіні Радзівіл.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Хальч апынуўся ў складзе Расійскай імперыі. У пачачтку XIX ст. на паўночна-заходняй ускраіне мястэчка паны Войнічы ўзвялі сядзібу і стварылі пейзажны парк. Замалёўкі палаца ў 2-й пал. XIX ст. зрабіў Напалеон Орда. Станам на 1860 год Хальч быў у валоданні А. Войніч-Сянажэцкага, тут было 2 мураваныя і 105 драўляных дамоў; рэгулярна праводзіліся 2 кірмашы (Пятроўскі і Міхайлаўскі). На 1866 гаспадар маёнтку меў 1568 дзесяцін зямлі і 3 крамы; дзейнічаў хлебазапасны магазін. У 1879 годзе пан Войніч-Сенажацкі заснаваў тут вінакурню. На 1881 год у Хальчы было 230 двароў. Вялікую шкоду прычынілі мястэчку пажары 1887, 1891 і 1892 гадоў, калі згарэў 261 двор. Паводле вынікаў перапісу (1897) у Хальчы было 363 двары, дзейнічала царква, царкоўна-прыхадская школа, яўрэйскі малітоўны дом, 5 ветракоў, 5 крам (у тым ліку вінная), карчма. У аднайменным фальварку, што размяшчаўся побач, былі карчма і вінакурны завод. На 1909 год у мястэчку было 1159 драўляных і 1 мураваны будынкі, працавалі пошта і сенапрасавальны завод (у 1913 — 40 працаўнікоў).

1 студзеня 1919 года згодна з пастановай I з’езда КП(б) Беларусі Хальч увайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1926 годзе Хальч вярнулі БССР, дзе ён 8 снежня зрабіўся цэнтрам сельсавета Веткаўскага, з 25 снежня 1962 года Гомельскага, з 6 студзеня 1965 года Веткаўскага раёнаў Гомельскай (да 26 ліпеня 1930 года) акругі, з 20 лютага 1938 года Гомельскай вобласці. Станам на 1928 год у Хальчы працавала цагельня. У Другую сусветную вайну з ліпеня 1941 года да 16 кастрычніка 1943 года вёска знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1860 — 1136 чал.^[2]; 1897 — 1975 чал.
• XX стагоддзе: 1909 — 2256 чал.; 1959 — 1829 чал.
• XXI стагоддзе: 2005 — 1285 чал.^[3]; 2010 — 1287 чал.^[4]

Інфраструктура

У вёсцы працуюць базавая школа, дашкольная ўстанова, фельчарска-акушэрскі пункт, дом культуры, 2 бібліятэкі, пошта, 2 крамы.

Турыстычная інфармацыя

Палац, фота пач. XX ст.

Славутасці

• Палацава-паркавы комплекс Войніч-Сянажэцкіх: палац, гаспадарчыя пабудовы, парк (ХІХ стагоддзе) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 312Г000182шыфр 312Г000182
• Свята-Міхайлаўская царква (1991)
• Праваслаўная капліца
• Гарадзішча-1 перыяду ранняга жалезнага веку (VI стагоддзе да н.э. — І стагоддзе н.э.), на паўночнай ускраіне вёскі, на правым беразе р. Сож, урочышча Панскі Двор, філіял Гомельскага абласнога краязнаўчага музея —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000183шыфр 313В000183
• Гарадзішча-2 перыяду ранняга жалезнага веку (VI стагоддзе да н.э. — І стагоддзе н.э., VI—VIII стагоддзі), за 0,4 км на паўночны захад ад вёскі, урочышча Зыбень —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000184шыфр 313В000184
• Паселішча (сярэдзiна — трэцяя чвэрць 1-га тысячагоддзя н.э., XII стагоддзе) в. Хальч, урочышча Чырвоная Гара —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000185шыфр 313В000185
• Паселішча (трэцяя чвэрць 1-га тысячагоддзя), урочышча Зыбень за 0,1 — 0,8 км на паўночны захад ад вёскі —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000186шыфр 313В000186
• Брацкая магіла (363 салдаты) (1943) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000187шыфр 313Д000187
• Брацкая магіла (340 салдат) (1943) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000188шыфр 313Д000188

• 
  Палацава-паркавы комплекс Войніч-Сянажэцкіх
• 
  Свята-Міхайлаўская царква
• 
  Праваслаўная капліца

Страчаная спадчына

• Касцёл і кляштар езуітаў (XVII стст.)

Вядомыя асобы

• Валерый Пятровіч Астапаў (нар. 1942) — беларускі дзяржаўны дзеяч.

Зноскі

1. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
2. Chalcz // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna (польск.). — Warszawa, 1880. S. 539.
3. Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 1, кн. 1. Гомельская вобласць / С. В. Марцэлеў; рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004.
4. Архіўная копія (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 кастрычніка 2020. Праверана 22 сакавіка 2021.

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 616 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 1, кн. 1. Гомельская вобласць / С. В. Марцэлеў; рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004. — 632 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0303-9.
• Chalcz // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna (польск.). — Warszawa, 1880. S. 539.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Хальч (Веткаўскі раён)