Нүүрһэнтүрэгшэ

Нүүрһэнтүрэгшэ (Латин: carbo "нүүрһэн"), болбол C тэмдэгтэй ба 6 гэһэн атомай дугаартай химиин элемент юм. Энэнь металл буса ба дүрбэнвалентна—дүрбэн электроные ковалент химиин холбоонууд бии болгоходо нээлтэтэй болгодог. Энэнь үелхэ системын 14-р бүлэгтэ хабаададаг.^[13] Нүүрһэнтүрэгшэ нь дэлхэйн гадарай оройдоо 0.025 хубиие эзэлдэг.^[14] Гурбан изотоп байгаалида байдаг, ¹²C ба ¹³C тогтоборитой болбол ¹⁴C нь радионуклид ба хахад-задаралгын хугасаань 5730 жэл оршон байдаг.^[15] Нүүрһэнтүрэгшэ болбол эртэ урдын сагта мэдээжэ байһан үсөөн элементүүдэй нэгэ юм.^[16]

Нүүрһэнтүрэгшэ, ₆C

Графит (зүүн) ба алмаз (баруун), нүүрһэнтүрэгшын хоёр аллотроп
Нүүрһэнтүрэгшэ
Аллотропууд	графит, алмаз ба үлүү
Гаралга	графит: хара, металл- харагдадаг алмаз: сэбэр
Стандарт атомна хүндэ Ar, std(C)	[12.0096, 12.0116] ниитэ болоһон: 12.011
Нүүрһэнтүрэгшэ үэлхэ системэдэ
Уһантүрэгшэ Гели Лити Берилли Бор Нүүрһэнтүрэгшэ Азот Хүшэлтүрэгшэ Фтор Неон Натри Магни Хүнгэн сагаан Сахюур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон Кали Калци Сканди Титан Ванади Хром Марганец Түмэр Кобальт Никель Зэд Сайр Галли Германи (хими) Арсеник Селен Бром Криптон Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мүнгэн (металл) Кадми Инди Сагаан туулган Антимон Теллур Йод Ксенон Цези Бари Лантан Цери Празеодими Неодими Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Сагаан алтан Алтан Мүнгэнэй уһан Талли Туулган Бисмут Полони Астат Радон Франци (хими) Ради Актини Тори Протактини Уран (химиин элемент) Нептуни Плутони Америци Кюри (химиин элемент) Беркли Калифорни (химиин элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон – ↑ C ↓ Si бор ← нүүрһэнтүрэгшэ → азот
Атомай дугаар (Z)	6
Бүлэг	14-р бүлэг
Үе	2-р үе
Блок	p-block
Электроной бүридэл	[He] 2s2 2p2
Бүрхөөл дэхи электроной тоо	2, 4
Бодос зүйн шэнжэ шанар
Түлэб	хатуу
Сублимациин точко	3915 K ​(3642 °C, ​ 6588 °F)
Нягта (т.т.)	аморфно: 1.8– 2.1 г/см3[1] графит: 2.267 г/см3 алмаз: 3.515 г/см3
Гурбалһан сэг	4600 K, ​10,800 кПа[2][3]
Хайлаха дулаан	графит: 117 кДж/моль
Молярна дулаа багтааса	графит: 8.517 Дж/(моль·K) алмаз: 6.155 Дж/(моль·K)
Атомай шэнжэ шанар
Окислениин зэргэ	−4, −3, −2, −1, 0, +1,[4] +2, +3,[5] +4[6] (бага зэргэ хүшэлтэй оксид)
Сахилгаан эсэргүү шанар	Полингын шкала: 2.55
Ионизациин энерги	1-р: 1086.5 кДж/моль 2-р: 2352.6 кДж/моль 3-р: 4620.5 кДж/моль (үлүү)
Ковалентна радиус	sp3: 77 пм sp2: 73 пм sp: 69 пм
Ван-дер-Ваальсай радиус	170 пм
Бодисой Спектральна шугамнууд
Бусад шэнжэ шанар
Байгаалиин үзэгдэл	primordial
Абяанай хурда нарин гол	алмаз: 18,350 м/с (20 °C-да)
Дулаанай һуналга	алмаз: 0.8 µm/(m⋅K) (25 °C-да)[7]
Дулаа дамжуулса	графит: 119– 165 Вт/(m⋅K) алмаз: 900– 2300 Вт/(m⋅K)
Сахилгаан эсэргүүсэл	графит: 7.837 µΩ⋅м[8]
Сахилгаан эмхилэлгэ	диасуранзан[9]
Молиин суранзан даагдаса	алмаз: −5.9×10−6 см3/моль[10]
Юнгын модуль	алмаз: 1050 ГПа[7]
Хүдэлэлгын модуль	алмаз: 478 ГПа[7]
Багтасын модуль	алмаз: 442 ГПа[7]
Пуассоной коэффициент	алмаз: 0.1[7]
Моосой шанар	графит: 1–2 алмаз: 10
CAS номер	атомай: 7440-44-0 графит: 7782-42-5 алмаз: 7782-40-3
Түүхэ
Нээлгэ	Египет ба Шумерууд[11] (МЭҮ 3750)
Элемент гээшэ зүбшөөгдэһэн	Антуан Лавуазье[12] (1789)
Гол Изотопууд
Изо- топ Дэлгэ- рэлгэ Half-life (t1/2) Һүнэлгын гурим Үрэ 11C syn 20 мин β+ 11B 12C 98.9% стабильна 13C 1.1% стабильна 14C мүр 5730 y β− 14N
Категори: Нүүрһэнтүрэгшэ үзэхэ хэлэлсэхэ заһабарилха

Тодорхойлолго

Аллотропи

Нүүрһэнтүрэгшын үндэһэн аллотропинууд

• Бал шулуу
• Ошор
• C60
• Нанохоолой (nanotubes)
• Наноутаһан (nanofibers)

Изотопи

3 үндэһэн изотопитой:

1. ¹²C — тархалта 98,9 %, тогтоборитой изотопи
2. ¹³C — тархалта 1,1 %, тогтоборитой изотопи
3. ¹⁴C — маша бага тархалтатай, тогтоборитой (сасараг эдибхитэ) изотопи

Нүүрһэнтүрэгшын зарим онсогой нэгэдэлнүүд

Нүүрһэнтүрэгшэнь бүхы түрэлэй амиды бэетын үндэһэн бүтэсэ, уламаар органик химиин һуури шудалагдахуун болоно.

Нүүрһэнтүрэгшын зарим онсогой нэгэдэлнүүд:

• Хүшэлтүрэгшэтэй нэгэдэн — нүүрһэнтүрэгшын дабхар эһэлые үүдхэхэ ба ургамал ургахад шаардалгатай нүүрһэнтүрэгшын эхэ үүэбэри болоно.
• Уһантүрэгшэтэй нэгэдэн — шатамхай, нүүрһэнуһантүрэгшын бүлэгые (шатаха ашагта малтамалай үндэһэн нэгэдэл), мүн ургамалай каротиноид, терпениие,
• Хүшэлтүрэгшэ ба уһантүрэгшэтэй нэгэдэн — биологиин үндэһэн нэгэдэлнүүд болохо саахар, целлюлозо, хитин, спирт, өөхэн тоһон, эфирые,
• Азоттой нэгэдэн — алкалоид,
• Азот, хүхэртэй нэгэдэн — антибиотик, амин хүшэл, протеиные,
• Азот, хүхэр, фосфортой нэгэдэн — ДНХ, РНХ-ые үүдхэнэ.

Нүүрһэниинь нүүрһэнтүрэгшын байгаали дахи үндэһэн эхэ үүдэбэри юм (Антрацитынь 95 % нүүрһэнтүрэгшэ агуулдаг).

Нүүрһэнтүрэгшын 8 аллотропи: а) алмаз; б) бал шулуу; в) лонсдейлит; г–е) Фуллеренууд (CЗагбар:Sub, CЗагбар:Sub, CЗагбар:Sub); ж) аморф нүүрһэнтүрэгшэ; з) нүүрһэнтүрэгшын нанохоолой