Уһантүрэгшэ

Уһантүрэгшэ (монгол: устөрөгч, англи: hydrogen, грек: 'υδορе - уһан + грек: γεννάω — «түрэнэб»-һээ гараһан) Н гэжэ тэмдэглэгдэдэг, атомай дугаариинь 1 болохо металл буса химиин элемент юм.

Уһантүрэгшэ, ₁H

Плазма Байдалдахи Ягаан хүхэ гэрэлтэлгэ
Уһантүрэгшэ
Гаралга	үнгэгүй хии
Стандарт атомна хүндэ Ar, std(H)	[1.00784, 1.00811] ниитэ болоһон: 1.008
Уһантүрэгшэ үэлхэ системэдэ
Уһантүрэгшэ Гели Лити Берилли Бор Нүүрһэнтүрэгшэ Азот Хүшэлтүрэгшэ Фтор Неон Натри Магни Хүнгэн сагаан Сахюур Фосфор Хүхэр Хлор Аргон Кали Калци Сканди Титан Ванади Хром Марганец Түмэр Кобальт Никель Зэд Сайр Галли Германи (хими) Арсеник Селен Бром Криптон Рубиди Стронци Иттри Циркони Ниоби Молибден Технеци Рутени Роди Паллади Мүнгэн (металл) Кадми Инди Сагаан туулган Антимон Теллур Йод Ксенон Цези Бари Лантан Цери Празеодими Неодими Промети Самари Европи Гадолини Терби Диспрози Гольми Эрби Тули Иттерби Лютеци Гафни Тантал Вольфрам Рени Осми Ириди Сагаан алтан Алтан Мүнгэнэй уһан Талли Туулган Бисмут Полони Астат Радон Франци (хими) Ради Актини Тори Протактини Уран (химиин элемент) Нептуни Плутони Америци Кюри (химиин элемент) Беркли Калифорни (химиин элемент) Эйнштейни Ферми Менделеви Нобели Лоуренси Резерфорди Дубни Сиборги Бори Хасси Мейтнери Дармштадти Рентгени Коперници Нихони Флерови Москови Ливермори Теннессин Оганесон – ↑ H ↓ Li – ← уһантүрэгшэ → гели
Атомай дугаар (Z)	1
Бүлэг	1-р бүлэг: уһантүрэгшэ ба шүлтын металлууд
Үе	1-р үе
Блок	s-block
Электроной бүридэл	1s1
Бүрхөөл дэхи электроной тоо	1
Бодос зүйн шэнжэ шанар
Түлэб	хии
Хайлаха температура	(H2) 13.99 K ​(−259.16 °C, ​−434.49 °F)
Бусалха температура	(H2) 20.271 K ​(−252.879 °C, ​−423.182 °F)
Нягта (STP-дэ)	0.08988 г/Л
шэнгэн үедэ (х.т.)	0.07 г/см3 (хатуу: 0.0763 г/см3)[1]
шэнгэн үедэ (at б.т.)	0.07099 г/см3
Гурбалһан сэг	13.8033 K, ​7.041 кПа
Критическэ сэг	32.938 K, 1.2858 МПа
Хайлаха дулаан	(H2) 0.117 кДж/моль
Ууралталгын дулаан	(H2) 0.904 кДж/моль
Молярна дулаа багтааса	(H2) 28.836 Дж/(моль·K)
Хиин даралта P (Па) 1 10 100 1 к 10 к 100 к at T (K) 15 20
Атомай шэнжэ шанар
Окислениин зэргэ	−1, +1 (амфотерна оксид)
Сахилгаан эсэргүү шанар	Полингын шкала: 2.20
Ионизациин энерги	1-р: 1312.0 кДж/моль
Ковалентна радиус	31±5 пм
Ван-дер-Ваальсай радиус	120 пм
Бодисой Спектральна шугамнууд
Бусад шэнжэ шанар
Байгаалиин үзэгдэл	primordial
Кристаллическа байгуулга	​гексагональ
Абяанай хурда	1310 м/с (хии, 27 °C)
Дулаа дамжуулса	0.1805 Вт/(m⋅K)
Сахилгаан эмхилэлгэ	диасуранзан[2]
Молиин суранзан даагдаса	−3.98×10−6 см3/моль (298 K)[3]
CAS номер	12385-13-6 1333-74-0 (H2)
Түүхэ
Нээлгэ	Һенри Кавендиш[4][5] (1766)
Нэрлэһэн хүн	Антуан Лавуазье[6] (1783)
Гол Изотопууд
Изо- топ Дэлгэ- рэлгэ Half-life (t1/2) Һүнэлгын гурим Үрэ 1H 99.98% стабильна 2H 0.02% стабильна 3H мүр 12.32 y β− 3He
Категори: Уһантүрэгшэ үзэхэ хэлэлсэхэ заһабарилха

Хэбиин нүхэсэлдэ үнгэ, үнэргүй. Атом жэниинь 1.00794 гр/моль, хамагай хүнгэн, оршолонг юртэмсэ дээрэхи хамагай үргэн тархалтатай химиин элемент.

устөрөгчийн спектрийн туршилт

Дэлхэй дээрэ уһантүрэгшэ дангаараа маша хобор, үйлэдбэрилэлэй нүхэсэлдэ нүүрһэнуһантүрэгшэһээ илгажа абана. Уһантүрэгшэнь 3 янза байдаг ба сүмиинь 1 протонһоо тогтоһоные зүгээр уһантүрэгшэ гэхэ ба харин 1 протон, 1 нейтронһоо тогтоһоные дейтери (²H) гэнэ. Харин 1 протон, 2 нейтронһоо тогтоһоные трити (³H) гэдэг. Атомыень нэрлэхдээ уһантүрэгшэ, дейтон, тритон гэжэ тус тус нэрэлдэг.

Гаргалга

Ажаүйлэдбэри

• 1000 °C-да уһанай ууралтай конверси:

${\displaystyle {\mathsf {CH_{4}+H_{2}O\ \rightleftarrows {}\ CO+3H_{2}}}}$

• 1000 °C-да уһанай ууралые шулуун нүүрһэнэй кокс дээрэхи гаргалга:

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}O+C\ \rightleftarrows {}\ CO\uparrow +H_{2}\uparrow }}}$

• Дабһанай уһанай хайламагай электролиз:

${\displaystyle {\mathsf {2NaCl+2H_{2}O\ {\xrightarrow {}}\ 2NaOH+Cl_{2}\uparrow +H_{2}\uparrow }}}$

• Катализтай уһантүрэгшын эһэлгэ:

${\displaystyle {\mathsf {2CH_{4}+O_{2}\rightleftarrows {}\ 2CO+4H_{2}}}}$

• Газарай тоһоной крекинг ба риформинг һүүлдэ.

Лабораторида

${\displaystyle {\mathsf {Zn+H_{2}SO_{4}\rightarrow ZnSO_{4}+H_{2}\uparrow }}}$

${\displaystyle {\mathsf {Ca+2H_{2}O\rightarrow Ca(OH)_{2}+H_{2}\uparrow }}}$

${\displaystyle {\mathsf {NaH+H_{2}O\rightarrow NaOH+H_{2}\uparrow }}}$

${\displaystyle {\mathsf {2Al+2NaOH+6H_{2}O\rightarrow 2Na[Al(OH)_{4}]+3H_{2}\uparrow }}}$

${\displaystyle {\mathsf {Zn+2KOH+2H_{2}O\rightarrow K_{2}[Zn(OH)_{4}]+H_{2}\uparrow }}}$

${\displaystyle {\mathsf {2H_{3}O^{+}+2e^{-}\rightarrow 2H_{2}O+H_{2}\uparrow }}}$