Керла шо

Ке̄рла шо (оьрс. Новый год; инг. New Year) — иза шеран циклан йуьхь билгалйоккхуш долу рузманан (календаран) коьрта дезде ду^[1]. Керлачу шеран терахь къастадо хӀора билггалчу культурехь тӀеэцначу рузмано. Иза даздо дуккхачу а пачхьалкхаша а, церан бахархоша а шайн къобалдинчу ламасташца догӀуш.

Керла шо
Сиднейхь керлачу шеран шатлакх
МаьӀна	Керлачу шеран корта
Даздо	Григорийн рузма лелочу мехкаша
Терахь	Григорийн рузманца шеран хьалхара де (1 январь)
Даздар	Фейерверкаш, доьзалийн тевнаш, синкъерамаш
Доьзна ду	Масийхь вина де, Керлачу шеран хьалхара де, Шира Керла шо
Викиларми чохь медиафайлаш

1-чу январехь шеран корта дӀахӀоттийна руман урхалчо Юлий Цезара вайн эрал 46 шо хьалха^[2]. Шира Румехь и де лерина дара Янусан — цара иза наьӀрийн а, массо долош долу хӀуманна дела лорура. Январан цӀе йелла Янусан цӀарах, цуьнан сурт дуьллура ши йуьхь йолуш: цхаъ хьалха хьоьжура, ткъа важа — тӀехьа^[3].

Керла шеран де

Коьрта йаззам: Керла шеран де

Дукха болчу мехкашкахь Керла шо даздо 1 январех^[4], Григорийн рузманца хьалхарчу дийнахь. Керла шо асанан хан лоруш долало Тийна Ӏапказ тӀера, дуьххьара иза кхочу Республика Кирибате (Лайн гӀайренаш) тӀе (сахьтан аса UTC+14). Уггаре тӀаьхьа иза долало Америкин Самоахь, Мидуэй а, Ниуэ гӀайренаш тӀехь (сахьта аса UTC−11) — Кирибатехь Лайн гӀайренаш тӀехь оцу хенахь 2 январь ду, буьйсайуькъана 1 сахьт даьлла^[5]. Цхьацца мехкаш Керла шо даздо беттан рузманца}}^[6][7][8].

1 январехь дуьйна Керла шо даздан долийна вайн эрал 153 шо шо хьалхь, хӀуда аьлча оцу дийнахь дуьйна шайн дарже бовлура руман консулаш. Вайн эрал халхара 46 шарахь руман баьчча а, коьрта цӀу а волчу Юлий Цезара йукъайаьккхира шен керла рузма («юлийн»), чаккхенца чӀагӀдира шо доладалар вайн эраль хьалхара 45 шеран 1 январехь. Нисса Цезарь волчу хенахь, астрологин Ӏаткъамца Керла шеран Ӏидано эцна ша-тайпана маьӀна шо доладалрна.

• 1 январь — Григорийн а, Юлийн а, керлаюлий рузманашца Керла шо.
• 21 январьна а, 21 февральна а йукъахь (цхьана дийнахь) — цийн Кела шо (Цийчоь).
• 21 мартехь йа 22 мартехь — иранан Керла шо Навруз (Иран, Азербайджан, Кхазакхстан^[9], ГӀиргӀазойчоь, Таджикистан, Туркмени, Узбекистан).
• 13 апрелера 15 апрель кхаччалц — Сонгкран (тайн. สงกรานต์) — тайн Керла шо.
• 14 апрель — бенгалийн Керла шо (Бангладеш).
• Песахал тӀаьхьа 163 де даьлча (5 сентябрал хьалха а, 5 октябрал тӀаьхьа ца хуьлу) — жуьгтийн Рош ха-Шана Ӏида (Исраил).

Шира Керла шо

Коьрта йаззам: Шира Керла шо

Шира Керла шо — иза керлашеран Ӏида, даздо юлийн рузманца. 1901 шерера 2100 шо кхаччалц григорийн а, юлийн а рузманийн башхалла 13 де йу, тӀаккха юлийн рузманца Керла шо нисло буса 31 декабрера (13 январь) 1 январе (14 январь). Даздо Россехь, Беларусехь, Украинехь, Кхазакхстанехь, Гуьржийчохь, Эрмалойчохь, Азербайджанехь, Сербехь, Швейцарехь, дуьненан кхечу махкашкахь.

1 январехь шо доладалар

Дикка хан йаьлла 1 январь гражданийн шеран хьалхара де хилале. 1 январь шеран хьалхара де хилар тӀеэцаран тайп-тайпана мехкашкахь тайп-тайпана хан йу:

Мохк	Шеран йуьхьиг[10][11]
Венецин республика	1522
Швеци	1529
Сийлахь Руман импери (~ Германи)	1544
Испани, Португали, Польша	1556
Прусси, Дани[12], Норвеги	1559
Франци (Карл IX Руссильонан эдиктаца)	1564
Къилба Нидерландаш[13]	1576
Лотаринги	1579
Голландийн Республика	1583
Шотланди	1600
Речь Посполити (~ Белорусси, Латви, Литва, Польша, Украина)	1362[14]
Российн импери	1700
Тоскана	1721
Йоккха Британи, Ирланди, Британин импери Шотланди йоцург	1752
Япон	1873
Цийчоь (Тайвань а, КХР)	1912
Желтойчоь	1923
Туркойчоь	1926
Таиланд	1941

Пиротехника

Хьажа иштта: Сиднейра керлашеран салют

Керлашеран фейерверк

Керла шо даздеш жигара лелайо тайп-тайпана пиротехникин хӀуманаш: хлопушкаш, бенгалин цӀераш, тӀаьхьара итт шерашкахь, — салюташ, ракеташ, руман чиркхаш, йаккхий а, кегий а петардаш, кхин йерш а.

Керла шо даздеш пиротехникин хӀуманаш лело буьйлабелира Азин мехкашкахь, хьалхарчу рогӀехь Цийчохь, хӀунда аьлча лорура, лелхачу хӀумнаш чӀогӀа гӀара йаьккхича а, къегина серло хилчи а, боьха хӀумнаш дӀалохкуш гӀодо. ТӀаьхьа и гӀиллакх даьржира дерриг дуьненан тӀехь.

Уггаре гӀарадаьлла тайп-тайпанчу мехкашкахь гӀиллакх ду Керла шарахь Цийчоьхь фейерверкаш кхийсар, кхин а петардаш лелхар, уьш ца совцу керлачу шеран хьалхарчу дийнан дохаллехь. Цу тӀе тоьпан молха а, петардаш а, фейерверкаш а йукъайаьхна дукха хан йац, амма Керла шо даздечу хенахь гӀовгӀа йаккхаран эзар шо хан ло. Дерриг долалелла легендин тӀера, Керла шо долалуш тайп-тайпанчу меттигера лаьхкина зуламе синоша, керла меттиг лоху, ткъаоьшу цӀа карийча, охьахуу цунна чохь, хӀусама дайшна зуламаш до. Ткъа Керла шо даздеш гӀовгӀа йаьккича, уьш лохку.

ХӀокху заманахь дукха йолу дуьненан коьрта гӀаланаш йа цхьацца мехкаша дойу миллионаш доллар, и пиротехникин шоу Керла шарна йархьама.

Пиротехникин хӀумнаш дукха лелор, гӀеметтахӀоттанза болчара а, кхуллу цӀеран кхерам а, чевнийн хьал а, цулдела керлашеран буьйса лору уггаре Ӏаткъаме шеран мур цӀераш йойучеран а, гӀоьнан гӀуллакхашна.

Хьажа кхин а

• Шира Керла шо
• Васильевн суьйре
• Камаьрша суьйре
• Овсень
• Посевани
• Ӏаьнан Ӏиданаш космосехь

Литература

• The world book encyclopedia, vol. XXVI, 1984, 237 p.
• Michel Quesnel, " Jésus et le témoignage des Évangiles ", in Aux origines du christianisme, éd. Gallimard/Le monde de la Bible, 2000, p. 201—202.
• Anthony Aveni, «Happy New Year! But Why Now?» in The Book of the Year: A Brief History of Our Seasonal Holidays (Oxford: Oxford University Press, 2003), 11-28
• Rintluanga., Pachuau,. Mizoram : a study in comprehensive geography(ингалс.). — New Delhi: Northern Book Centre, 2009. — P. 9. — ISBN 8172112645.
• Vygus, Mark (2015), Middle Egyptian Dictionary (PDF)
• Tetley, M. Christine (2014), The Reconstructed Chronology of the Egyptian Kings, Vol. I, p. 42, Архивйина 2017 ш. 11 февралехь, ТӀекхачаран де: 2017 ш. 09 февралехь {{citation}}: Неизвестный параметр |dead-url= игнорируется (|url-status= предлагается) (справка) Архиван копи 2017 шеран 11 февралехь дуьйна Wayback Machine тӀехь
• Arthur M. Eckstein. Senate and General: Individual Decision-making and Roman Foreign Relations, 264-194 B.C(ингалс.). — University of California Press, 1987. — P. 16.
• Chambers, Robert (1885), Domestic Annals of Scotland, Edinburgh: W & R Chambers, p. 157
• General Introduction, §IV. The date of the Opuscula varia // Early Writings I / Matheeussen, Constant; Fantazzi, Charles; George, Edward V.. — Leiden: E. J. Brill, 1987. — Т. 1. — С. xvii. — (Selected Works of Juan Luis Vives). — ISBN 9789004077829.. — «The town of Louvain, belonging to the duchy of Brabant, used the Easter Style, beginning the year at Holy Saturday.».