Çĕпĕр

Çĕпĕр — Ҫурҫӗр Ази тарăхĕ. Анăç енчи чикки — Урал тăвĕсем, çурçĕр енчи — Çурçĕр Пăрлă океан, тухăç енчи — Лăпкă океан.

…… Çĕпĕр федераци тăрăхĕ ……Ҫӗпӗр, Географи шухӑшӗпе ...... Раҫҫей Ази пайӗ

Хĕвеланăç Çĕпĕр, Хĕвелтухăç Çĕпĕр тата Инçет Хĕвелтухăç çине пайланать. Хăшпĕр чухне Кăнтăр Çĕпĕре те уйăраççĕ.

Çĕпĕр тавралăхĕ

Çĕпĕрте çак пысăк юханшывсем юхаççĕ: Обь, Иртыш, Енисей, Лена, Амур.

Хуласем

Çĕпĕрти пысăк хуласем:

• Çĕн Çĕпĕр;
• Омск;
• Красноярск;
• Барнаул;
• Новокузнецк;
• Владивосток;
• Хабаровск;
• Иркутск;
• Томск.

29 çĕпĕр хулинче 100 пин ытла çын пурăнать^[1].

200 пин ытла çын пурăнан çĕпĕр хулисем

Çĕн Çĕпĕр	1 602 915 [2]
Омск	1 178 391 [3].
Красноярск	1 083 865[4]
Тĕмен	720 575 [5]
Барнаул	635 585[6]
Иркутск	623 424[7]
Томск	569 293[8]
Кемĕр	553 076[9]
Новокузнецк	551 253[10]
Улан-Удэ	430 550[11]
Сургут	348 643[12]
Чита	343 511[13]
Якутск	303 836[14]
Нижневартовск	270 846[15]
Братск	234 147[16]
Ангарск	226 776[17]
Бийск	203 826[18]

Норильск тата Прокопьевск депопуляци пирки ку йышран тухнă.

Çĕпĕрти тĕп халăхсем

Çĕпĕр халăхĕсем XVI-мĕш ĕмĕрте

Çĕпĕрте халăх нумай пурăнмасан та кунта тĕрлĕ челхе ушкăнĕнчи халăх пуранать. Хăшпĕр шутлавсемпе ^[19][20], XVI-мĕш ĕмĕр вĕçĕнче — XVII-мĕш ĕмĕр пуçламăшĕнче Çĕпĕртпе Аякри Тухăçра 200 пин яхан çн пураннăю

2010-меш çулхи Раççейри халах çыравĕпе Раççейри Çĕпĕр теп халăхĕсен шучĕ :

Тĕрĕк халăхĕсем			Монгол халăхĕсем			Самоди халăхĕсем			Чукча-камчатка халăхĕсем			Енисей халăхĕсем
Якутсем	478 100		Бурятсем	461 389		Ненецсем	44 640		Чукчăсем	15 908		Кетсем	1 492
Тывасем	263 934		Тунгусо-маньчжур- халăхĕсем			Селькупсем	4 249		Коряксем	8 743
Хакассем	72 959		Эвенксем	38 396		Сойотсем	3 579		Ительменсем	3 180
Алтайсем	70 800		Эвенсем	21 830		Нганасансем	834		Чувансем	1 087
Шорсем	12 888		Нанайсем	12 160		Энцсем	237		Алюторсем	40
Долгансем	7 885		Ульчсем	2 913		Фин-угор халăхĕсем			Керексем	4
Çĕпĕр тутарĕсем	6 779		Удэгейсем	1 657		Хантсем	30 943		Эскимос-алеут- халăхĕсем
Телеутсем	2 643		Орочсем	686		Мансисем	12 269		Эскимоссем	1 738
Тофаларсем	761		Негидальцсем	567		Сино-тибет халăхĕсем			Алеутсем	482
Чулăмсем	355		Ороксем	346		Тазсем	276		Нивхсем	5 162

Çĕпĕр тĕпчевçисем

• Беринг Витус Ионассен
• Дежнёв Семён Иванович
• Милованов Игнатий Михайлович
• Спафарий Николай Гаврилович
• Чириков Алексей Ильич

1. Данные Росстата на 1.1.2008 2016 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 5-мӗшӗнче архивланӑ.
2. 2017 ҫулхи Ака уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.
3. База данных показателей муниципальных образований Омской области (Население). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Омской области 2014 ҫулхи Ака уйӑхӗн 28-мӗшӗнче архивланӑ.
4. 2017 ҫулхи Ака уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.
5. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
6. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
7. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
8. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
9. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
10. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
11. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
12. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
13. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
16. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
17. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года 2019 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче архивланӑ.
19. Никитин Н. И. Сибирская эпопея XVII века: Начало освоения Сибири русскими людьми. — Наука.
20. Скобелев С. Г. Демография коренных народов Сибири в XVII—XX вв. Колебания численности и их причины. — № 3.