Iratxeko monasterioa

Iratxeko Andre Maria Erreginaren monasterioa, edo Iratxeko monasterioa, Nafarroa Garaiko mendebaldean dagoen monasterio bat da, Aiegi udalerrian, Lizarratik 3 kilometrora, Jurramendi mendiaren magalean. Nafarroa osoko monumenturik garrantzitsuenetako bat da, eta monasterio zaharrenetako bat.

«Iratxe» orriak hona dakar. Bestelako esanahiei buruzko orria hau da: «Iratxe (argipena)»

Iratxeko monasterioa
UNESCOren gizateriaren ondarea Kultura ondasuna
Frantses bidea Nafarroan
Iratxeko monasterioa Irudi gehiago
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Nafarroa Garaia
Udalerria	Aiegi
Koordenatuak	42°39′00″N 2°02′36″W
Historia eta erabilera
Irekiera	VIII. mendea
Izenaren jatorria	Iratxe (auzoa)
Elizbarrutia	Iruñea eta Tuterako artxidiozesia
Erabilera	monasterioa unibertsitatea blood hospital (en) minor seminary (en) Kontzentrazio-esparrua benedictine abbey (en)
Erabiltzailea	Royal University of Irache (en) 1569 - 1807
Arkitektura
Estiloa	arkitektura erromanikoa Cistercian architecture (en) Herrerar arkitektura Platereskoa
Gizateriaren ondarea
Erreferentzia	669-458
Eskualdea[upper-roman 1]	Europa eta Ipar Amerika
Izen-ematea	bilkura)
BIC	RI-51-0000018
458
UNESCOk egindako sailkapenaren arabera

Historia

Ez dirudi garrantzi handia izan zuenik XI. mendearen erdialderaino. Donejakue bidearen ertzean eraiki zuten, eta ospitale bat eratxiki zitzaion 1054. urtean. Nafarroako koroari esker handitu zen Iratxeko monasterioaren ospea. XIV. mendean, Nafarroan geratzen zen monasterio beneditar bakarra zen, eta hango abadeek ordezkaritza zuten Nafarroako erresumako gorteetan. Garai hartan, berrogei eliza eta monasterio txiki zituen bere mende Iratxeko monasterio handiak.

XVI. mendean, inprimategi bat egokitu zuten han, eta Valladolideko San Benitoren kongregazioari lotu zitzaion 1522an, Nafarroa Garaia Gaztelako koroaren mendean geratu ondoan. Unibertsitate bihurtu zuten hamabi urte geroago (1534). 1833ra arte iraun zuen Iratxeko unibertsitateak, eta lau urte geroago alde egin zuten betiko fraideek. Bigarren Gerra Karlistan, erietxe izan zen, eta Eskolapioen ordenaren ardurapean dago gaur egun.

Arkitektura eta artea

Iratxeko monasterioko klaustroa

Ez da ezagutzen Iratxeko monasterioa eraiki zen data zehatza, baina lehen etxea IX-X. mendeetakoa dela esan liteke. Monasterioaren parterik handiena eta ostatua XI. mendearen bigarren erdialdean eraiki ziren. Aipagarri dira eliza −XII. mendean eraikitzen hasia eta estilo gotikoaren moldeen arabera amaitua−, XVI.mendeko klaustro platereskoa eta areto nagusia −XVIII. mendeko aurrealde barrokoa duena−.

Iratxeko monasterioa hainbat gunetan banatua dago, eta gune bakoitzaren eraikuntzak badu zerikusia monasterioaren bilakaera historikoarekin. XI. eta XII. mendeetan, goraldia izan zuen monasterioak, eta horren lekuko da XII. mende erdialdeko eliza erromanikoa. XIII. mendean, berriz, monasterioa gainbeheran hasi zen. XVI. eta XVII. mendea berpizkunde-garaiak izan ziren, eta horren lekuko dira XVI. mendeko klaustro platereskoa eta XVII. mendean ikastetxe ohia unibertsitate bihurtu izana.

Eliza eraikitzeko lanak XII. mendearen erdi aldera hasi ziren. Garai hartakoak dira hiru abside dituen burualdea eta gurutzadura erromanikoa. Habearteak eta gurutzadurako estalkiak, bestalde, ez ziren XIII. mende arte bukatu, eta zistertar estilokoak dira.

Elizak hiru habearteko oina du. Habearte bakoitzak hiru atal ditu, eta erdiko habeartea alboetakoak baino bi aldiz zabalagoa da. Gurutzadurako besoak habearteak bezain luzeak dira, burualdeak hiru abside ditu, eta erdian presbiterioa du. Bi ate ditu, bata iparraldean eta bestea sartaldean.

Burualdeko absideei kontrahormek eta zutabeek eusten diete. Abside bakoitzaren gainean hiru gingiletako arkuak daude, mentsula txikien gainean ezarriak. Absideetako leihoak bi zutaberen gaineko puntu erdiko arkuak dira. Erdiko absidea garaiagoa da. Gurutzaduraren gainean zinborio oktogonala dago. Lau aldeetan, kuboak ditu itsatsita, bi mailatan ezarriak. Linternari eta kuboei kontrahormek eta zutabeek eusten diete.

Iparraldeko atariari San Pedro ataria deritzo. Lau arkibolta ditu; haien azpian, lau pare zutabe batetik, eta hiru zutabe elkartu bestetik. Zutabe horiek friso bana dute albo bakoitzean, kapitelen ordez. Friso horietan, hainbat irudi ageri dira: ehizako gertaldiak, borrokak, San Martinen historia, Zentauroen kapitela esaten zaiona da aipagarriena. Sartaldeko ataria nartex baten azpian dago. Lau arkibolta ditu, eta, azpian, kapitelak, landareen irudiz apainduak. Arku baten giltzarrian, krismoi bat dago, bakartua, eta, haren azpian, krismoiari eutsiko balio bezala, Jainkoaren eskua dago irudikatua, hatzak bedeinkatzeko keinua eginez dituela.

Horren tailu nabarmenak eta tailua bakartzeak argi adierazten du sarrera horri harginek eman zioten garrantzia. Barrualdean gurutze itxurako pilareak daude, lau aldetan zutabe erdiak dituztela elkartuak, gurutzeria-gangari eusten dioten doi bat puntadunak diren arkuen euskarri. Absideak esfera-laurdenez estalita daude; gurutzadurak esferaerdi-formako ganga bat du, XVI. mendekoa. Aipagarriak dira zaldunen arteko borroka bat eta Epifania irudikatzen duten garaipen-arkuko kapitelak.

Garraioa

Udal autobusak

Lizarrerria Buseko linea hauekin ditu loturak:

Lizarrerria Bus
Abartzuza — Ospitalea	2	Aiegi — Deiu / Arroitz

Iruditegia

• 
  San Veremunden irudia
• 
  San Veremunden hilobia
• 
  Klaustroko kapitel bat

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• Iratxeko monasterioaren bloga (Gaztelaniaz)
• Iratxeko monasterioa turismonavarra webgunean

• Datuak: Q1725740
• Multimedia: Monastery of Irache / Q1725740