Maule-Lextarre

Maule-Lextarre ([maule leʃtare] edo [maule leʃtaʀe]) Zuberoako hiriburua da, 1841ean Maule eta Lextarre herriek bat egin zutenean sortua.

Artikulu hau Zuberoako hiriburuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Maule (argipena)».

Maule-Lextarre
Zuberoa, Euskal Herria
Maule-Lextarreren ikuspegia Mauleko gaztelutik.
Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Zuberoa
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Oloroe-Donamaria
Kantonamendua	Euskal Mendialdea
Izen ofiziala	Mauléon-Licharre
Auzapeza	Louis Labadot (PCF) (2020-2026)
Posta kodea	64130
INSEE kodea	64371
Herritarra	mauletar-lextarrar
Geografia
Azalera	12.8
Garaiera	214
Demografia
Biztanleria	2.950 (2018:  21)
Dentsitatea	239,77 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 17,92
Ugalkortasuna[1]	‰ 46,53
Ekonomia
Jarduera[1]	% 70,94 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 3,33 (2011)
Langabezia[1]	% 5,22 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 57,41 (2010)
Erabilera	% 25,04 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	1841. urtea
Webgunea	http://www.mauleon-licharre.fr/eu.html

Maule, gaztelu-gotorleku bat zuen muino baten magalean garatu zen. Hasiera batean, Akitaniako bizkonderriaren menpe egon zen, eta Maule izenaz 1050-1070. urteen bitartean sortu zen.

Etimologia

"Maule" toponimoa^[2] XII. mendeko erdialdean aipatua izan zen (Baionako kartularioa^[3]), eta itxura hauek ditu: Malleon (1276, paper gaskoniarrak), lo marcadiu et bastide de Mauleoo (1387, Nabarrengoseko notarioek^[4]), Malus-Leo (1454, Baionako kapitulua^[5]), Mauleo eta Mauleon de Sole (1460, Ohixen kontratuak^[6]) eta, azkenekoz, Mauleon (1650).

"Lextarre" toponimoa,^[2] berriz, itxura hauek ditu: lo noguer de Lixarre, hau da lieu d'assemblée judiciaire sous un noyer edo "intxaurrondo baten menpean egiten zen batzar judizialaren lekua" (1385, Duchesne Bilduma CXIV Liburukia^[7]), Sent-Johan de Lixare eta la font de Sent-Johan de Lixare edo "Donibane-Lextarreko iturria" (1470 eta 1481 hurrenez hurren, Ohixen kontratuak^[6]), Lixarra (1508, Baionako kapitulua^[5]) eta Lixarre (1650).

Frantsesez Mauléon-Licharre eta okzitanieraz Maulion-Lextarre ditu izenak.

Geografia

Maule

Hidrografia

Uhaitzandi ibaiak, Oloroeko ibaiaren ibaiadar nagusia dena, udalerria zeharkatzen du.^[8] Bere ibaiadarrak diren Urgorri, Lako eta Manga errekek ere gauza bera egiten dute.

Halaber, Oloroeko uhaitzaren ibaiadar den Auzetek ere Zuberoako hiriburua zeharkatzen du.

Udalerri mugakideak

Historia

Ingelesen okupazioa

XI. mendean, Zuberoa Akitaniako bizkonderriaren menpe zen.1261an, Edward I.a Ingalaterrakoa, artean printzea zela, bere indarrak erakutsi nahi eta Zuberoako bizkondeak meneratzera behartu eta bizkonde bihurtu zen. Bere boterea finkatzeko, eskualdean zenbait hiribildu gotortzea eta Atharratzen (egungo Atharratze-Sorholüze) eta Maulen gotorlekuak eraikitzea erabaki zuen. Erdi Aroko harresiak, orain galduta, hiribildua babesten zuen. Barnealdean angeluzuzeneko enparantza handia etxez inguratuta zegoen. Akitania Ingalaterraren agindupean egon zen 1307-1449 artean, Zuberoa barne.

1449 urtean Gaston IV.a Foixkoak herria setiatu eta harrapatu zuen. Hala ere, hogei urte geroago mauletarrak altxatu eta gainditu egin zuten, aske geratuz. XVI. mendean Beltzuntze familia egon zen agintean.

Maule, Zuberoako hiriburua

Mauleko gaztelua.

Paul Raymondek^[2] Maule gazteluzainak, erregearen baile eta Zuberoako administrazioa zituela aipatu zuen.

1790ean, Maule Barkoxe, Domintxaine, Maule, Zünharreta eta Atharratze herriek sortutako kantonamenduaren hiriburu bihurtu zen. Orduko Mauleko Kantonamenduak egungoak dituen udalerriak zituen, Barkoxe, Ospitalepea eta Arrokiaga kenduta eta Doneztebe gehituta.

1841ko martxoaren 19an Maule eta Lextarre herriak batu eta Maule-Lextarre udalerria osatu zuten.

Lextarreko Gortea

Lextarren Zuberoa osoko epaitegi gorena zegoen, "Lextarreko Gortea" izenekoa.^[2] Epaitegi honen erabakiak Akizeko Auzitegietan eta Guianako sénéchal aurrean apelatu zitezkeen.

"Lextarreko Gortea" osatzen zuten epaileak Mauleko gazteluzaina, Zuberoako hamar ahaldunak edo potestats eta kapareak ziren. Zuberoako ohituraren arabera,^[9] 1520an hauek ziren hamar ahaldunak:

«

au pays de Sole son dets potestats, es assaver : lo senhor deu Domec de Lacarri, lo senhor de Bimeinh de Domasanh, lo senhor deu Domec de Sibas, lo senhor de Olhaibi, lo senhor deu Domec d'Ossas, lo senhor d'Amichalgun de Charri, lo senhor de Genteynh, lo senhor de la Sala de Charrite, lo senhor d'Espes et lo senhor deu Domec de Cheraute. Los quoaus son tenguts de venir a tout le menhs de oeitene a oeitene a la Cort de Lixare tenir cort ab lo Capitaine Castellan.

»

Aro Garaikidea

Hiria estatu osoan argindarra izan zuen lehenetakoa izan zen; horretarako Uhaitzandiko eihera eta zentral elektrikoak erabili zituzten^[10].

Ekonomia

Maule-Lextarreko espartingileak 1909an.

Maule-Lextarre espartinaren hiriburua da. Hala ere, oraindino badaude nekazaritzarekin lotura estua duten jarduerak (abelazkuntza, belardiak).

Baiona-Euskal Herriko Merkataritza Ganbarak egoitza ere badu bertan.

Demografia

1840 hamarkadan, Maulek eta Lextarrek bat egin zutenean, 1.500 biztanle ingurukoa zen bertako populazioa. Goranzko joera izan zuen XX. mendearen bigarren erdialdera arte eta 4.500 biztanleen maila gainditu zuen. 1960ko hamarkadatik aurrera, ordea, biztanle galera hasi zen eta XXI. mendearen bigarren hamarkadan 3.000 biztanle zituen.

Maule-Lextarreko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Politika eta administrazioa

Auzapezak

Agintaldia	Auzapeza	Alderdia	Lanbidea
1977-2001	Jean Lougarot	PS	Irakaslea
2001-2008	Denis Barbé-Labarthe	PS	Mekanikaria
2008-2020	Mixel Etxebest	Independentea	Enpresaria
2020-	Louis Labadot	PCF	Irakaslea

Azpiegiturak

Hezkuntza

Maulek hiru Haur Hezkuntza, eskola publiko bat (Argia), eskola pribatu bat (Saint-François), lizeo pribatu bat (Saint-François), lizeo publiko bat (Champo^[11]) eta nekazaritza eskola pribatu bat (Zuberoako Laborantza Lizeoa) ditu.

Kirola

Mauleko kirol kluba 1905ean sortutako Sport Athlétique Mauléonais da, bere errugbi sailak egun Fédérale 1 mailan aritzen duena.

Mauletik 2007ko Frantziako Tourraren 16. etapa igaro zuen, uztailaren 25ean egindakoa eta Orthezetik Aubisquera zihoana.

Kultura

Sweven taldearen kontzertua Zinka ostatuan.

Jaialdiak

Mauleko jaiak uztailaren 14an ospatzen dira. Festa horiei Pierre Bordazarrek ospea eman zien "Les Fêtes de Mauléon" bere abestiari esker^[12]. Lau egunean, hainbat ekintza egiten dute: pilota, musika, dantza, fanfarreak, zezensuzkoak, gaztelutik botatako su artifizialak, eta abar.

Zinka Bizirik Elkartea

Zinka ostatuan zuzeneko kontzertuak izaten dira asteburu askotan. Talde ez hain ezagunak eta ezagunak txandakatzen dituzte, musika estilo anitzekoak. Urtean zehar taldeen erdiak euskaldunak izatea dute helburu^[13].

Bertsolaritza

Bertso Txapelketetako saioak ohikoak izaten dira Maulen. Iparraldeko hainbat txapelketa desberdinetako kanporaketak bertan izateaz gain Bertsolari Txapelketa Nagusiko finalaurrekoak ere jokatu izan dira 2013 eta 2017an.

Ondasun nabariak

• Andra Maria eliza: XIV. mendekoa izan arren, aski eraldatu zen XVII. mendean.
• Mauleko gaztelua: Zuberoako agintarien egoitza bizkonderria sortu zenetik.
• Andurain gaztelua: nahiz eta XII. mendean hasi eraikitzen, 1642 urtean zati handi bat eraitsi zen.^[14]
• Bela etxea: 1587an Gérard Bela jabeak zergak ezarri ziolako famatua.
• La Halle: 1765ean berreraikia 1641ean erre zenetik.
• Eroritakoen oroigarria: Ernest Gabard eskultoreak egina.
• San Joan Bataiatzailearen eliza: 1877an eraikia.
• Marmol zuriazko kalbarioa, XVII. mendekoa.
• Saint Jean de Berraute eliza: XIII. mendean eraikia eta XVII. eta XIX. mendeetan berreraikia.
• Maule-Lextarreko Herriko Etxea.

Mauletar-lextarrar ospetsuak

• Joanes Ezponda (1557-1595), poeta.
• Arnaud I.a Maitie (c. 1515-1622), Oloroeko apezpikua.
• Henrike Ezponda (1568-1643), legelari, historialari eta Pamierseko gotzaina.
• Jacques Bela (1586-1667), idazlea.
• Arnaud II.a Maitie (c. 1588-1646), Oloroeko apezpikua.
• Arnaud Oihenart (1592-1667), idazlea.
• Arnauld François Maitie (c. 1612-1681), Oloroeko apezpikua.
• Joan Filipe Bela (1709-1796), zaldun, militar eta idazlea.
• Jean-Pierre d'Escuret-Laborde (1736-1810), abokatu eta politikaria.
• Étienne Neveu (1755-1830), politikaria.
• Jean Dominique Julien Sallaberri (1837-1903), legegizon eta idazlea.
• Jean-Félix Larrieu (1863-1941), mediku, historialari eta euskaltzalea.
• Jean Dominique Julien Salaberri (1873-?), idazlea.
• Clement Andurain Maitie Zibero (1878-1916), idazlea.
• Pierre Eiheramendi (1891-????), idazlea, apaiza eta euskaltzain urgazlea.
• René Elizabide (1899-1967), enpresaburua.
• Étienne Camy-Peyret (1922-2006), sindikalista.
• Ricardo Uztarroz (1944-), idazle eta kazetaria.
• Jean Espilondo (1948-), politikari sozialista.
• Jean-Baptiste Battittu Coyos Etxebarne (1952-), euskaltzaina.
• Joël Goyheneix (1954-), politikari sozialista.
• Roger Agerre (1957-), errugbilari ohia.
• Mixel Etxebest (1961-), enpresaburua, politikaria eta Maule-Lextarreko alkatea.
• Pierre Arthapignet (1963-), errugbilari ohia.
• Joana Etxart (1978-), idazle, historialari eta irakaslea.
• Aurore Martin (1979-), politikari abertzalea.

Hiri senidetuak

Maule ondorengo hiri eta herriekin senidetuta dago:

• Tutera^[15]
• Burgi^[16]

Argazki galeria

• 
  Andurain gaztelua
• 
  Ondarearen Etxea
• 
  Mauleko Herriko Etxea
• 
  Mauleko pilotalekua
• 
  San Joan Bataiatzailearen eliza
• 
  Andra Maria eliza.
• 
  Bela Etxea
• 
  Le Halle.
• 
  Mauleko gaztelua
• 
  Herria gaztelutik ikusita