Xake
mahai gaineko jokoa eta kirola From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Xakea bi jokalarirentzako mahai-jokoa edo kirola da. [1]. Jokoaren helburua da jokalari bakoitzak, zuriak eta beltzak deitzen zaiena, bere koloreko xake-piezen armada kontrolatuz, aurkariaren erregea hiltzea, xake mate deitzen dena. Batzuetan, nazioarteko xakea edo mendebaldeko xakea esaten zaio, lotutako beste joko batzuetatik bereizteko, hala nola xiangqitik (txinatar x tuakea) eta shogitik (japoniar xakea). Xakearen historia dokumentatua VII. mendean hasten da, gutxienez, Indian chaturanga izeneko jokoa agertu zenean. Xakearen arauak, gaur egun ezagutzen den bezala, XV. mendearen amaieran sortu ziren Europan, eta XIX. mendearen amaieran estandarizatu eta onartu ziren unibertsalki. Gaur egun, xakea munduko joko ezagunenetako bat da, milioika pertsonak mundu osoan egiten dutena.
Xakea estrategia abstraktuko jokoa da, eta ez dago ezkutuko informaziorik, ez zorizko elementurik. 64 laukiko taula batean jokatzen da, 8 x 8ko lauki-sare batean. Hasieran, jokalari bakoitzak hamasei pieza kontrolatzen ditu: errege bat, dama bat, bi dorre, bi alfil, bi zaldun eta zortzi peoi. Zuriak mugitzen dira lehenik, eta ondoren beltzak. Partida irabazteko, aurkariaren erregeari xake matea egin behar da, hau da, ezinbestean harrapatuta geratu behar da. Partida berdinketan amaitzeko hainbat modu ere badaude.
Xake antolatua XIX. mendean sortu zen. Gaur egun, xake-txapelketak FIDEk (Nazioarteko Xake Federazioa) arautzen ditu nazioartean. Mundu osoan ezaguna den xakeko munduko lehen txapelduna, Wilhelm Steinitz, txapeldun izan zen 1886an; Gukesh Dommaraju da 2024ko munduko txapelduna. Xakearen hasieratik corpus teoriko izugarria garatu da. Xakeak, era berean, eragina izan du mendebaldeko kulturan eta artean, eta loturak ditu beste arlo batzuekin, hala nola matematikarekin, informatikarekin eta psikologiarekin.
Lehen informatikarien helburuetako bat xakean jokatuko zuen makina bat sortzea zen. 1997an, Garry Kasparov garaitu zuenean, Deep Blue partida batean munduko txapelduna irabazi zuen lehen ordenagailua bihurtu zen. Gaur egungo xake-motorrak giza jokalari onenak baino askoz indartsuagoak dira, eta eragin handia izan dute xakearen teoriaren garapenean; hala ere, xakea ez da ebatzitako jokoa.
Remove ads
Arauak
Xakearen arauak FIDEk (Fédération Internationale des Échecs; «Nazioarteko Xake Federazioa»), munduko xakearen erakunde zuzendariak, argitaratzen ditu bere Eskuliburuan[2]. Nazioetako zuzendaritza-organoek edo afiliatu gabeko xake-erakundeek, argitaletxe komertzialek eta abarrek argitaratutako arauak desberdinak izan daitezke zenbait xehetasunetan. FIDEren arauak 2023an berrikusi ziren azken aldiz.
Prestaketa
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |              | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Hasierako posizioan: lehen lerroan: gaztelua, zalduna, alfila, dama, erregea, alfila, zalduna eta dorrea; bigarren lerroan: peoiak
Xake jokoak estilo ugaritan aurkezten dira. Staunton modeloa da ohikoena, eta lehiaketetarako eskatu ohi dena[3]. Xake jokoak bi koloretako piezekin datoz, zuria eta beltza deituak, edozein dela ere haien benetako kolorea; kolore jokoak kontrolatzen dituzten jokalariei txuria eta beltza deitzen zaie, hurrenez hurren. Joko bakoitzak gutxienez bi koloretako 16 pieza ditu: errege bat, dama bat, bi gaztelu, bi alfil, bi zaldun eta zortzi peoi. Xake taula zortzi zerrenda eta zortzi zutabe dituen karratua da. Berez jokoarentzat alde nabarmenik ez dagoen arren, kolore zuria eta beltza txandakatzen dira taula horretan, 64 karratuko joko-eremua egin arte.
Partida hasteko, pieza zuriak lehenengo lerroan jartzen dira, ezkerretik eskuinera, ordena honetan: gaztelua, zalduna, alfila, dama, erregea, alfila, zalduna eta gaztelua. Peoiak bigarren ilarako lauki bakoitzean jartzen dira. Beltzen posizioak zuriena islatzen du, ilara bakoitzean pieza baliokideak dituztela. Taula orientatuta dago, jokalari bakoitzarengandik hurbilen dagoen eskuineko izkina lauki argi bat izan dadin; ondorioz, dama zuria lauki argi batean hasten da beti, eta dama beltza lauki ilun batean. Hori gogora daiteke «eskuinean zuria» eta «dama beti bere kolorean» esaldiekin[4].
Lehiaketan, piezen koloreak jokalariei esleitzen dizkiete antolatzaileek. Partida informaletan, koloreak elkarren artean adostuta edo ausaz erabaki daitezke, adibidez, txanpon bat airera botaz, edota peoi zuri bat esku batean eta peoi beltz bat bestean ezkutatuz eta aurkariari hautua eginaraziz.
Mugimendua
Txuriak mugitzen dira lehenengo, eta ondoren jokalariek txandaka egiten dute. Pieza bat mugitzen da txanda bakoitzean (endrokean izan ezik, horretan bi pieza mugitzen baitira). Diagrametan, puntuek adierazten dute pieza mota bakoitza zein laukitxotara mugi daitekeen, baldin eta pieza lagunik ez badute eta tartean inolako koloretako piezarik ez badago (zaldia izan ezik, bitarteko edozein piezaren gainetik salto egiten baitu). En passant delakoa izan ezik, pieza batek etsaiaren pieza bat harrapatzen du, okupatzen duen laukira mugituz, jokotik kenduz eta bere lekua hartuz. Peoia da mugitzen den norabidean harrapatzen ez duen pieza bakarra, eta norabide bakarrean (jokalariaren ikuspegitik aurrera) mugitzen eta harrapatzen den pieza bakarra da. Esaten da pieza batek kontrola ditzakeela harrapatuko lituzkeen lauki hutsak, harrapatuko lituzkeen etsaien piezak dituzten laukiak erasotzen dituela, eta kolore bereko piezak dituzten laukiak defendatzen dituela, non berriro harrapatuko lituzkeen. Mugitzea derrigorrezkoa da; jokalari batek ezin du txanda bat gainditu, ezta mugitu behar izatea kaltegarria denean ere.
Erregea
Sakontzeko, irakurri: «Errege (xakea)»
Erregearen mugimenduak
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |  | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Erregea piezarik garrantzitsuena da, jokoa berau defendatzean datzalako. Nahi duen lekurantz mugi daiteke (ezker-eskuin, aurrera-atzera eta diagonalean), beti ere mugimendu bakoitzean lauki bat eginez. Gazteluarekin batera endroke izeneko mugimendua egin dezake: hor, erregea dorrearen beste aldean babesten den mugimendu bakar baten (endroke luzea eta endroke laburra daude, erregearen aldean edo damaren aldean egiten diren endrokeak bereizteko). Gazteluarekin batera egiten den jokaldia den arren, arauz erregearen jokalditzat jotzen da endrokea.
Dama
Sakontzeko, irakurri: «Dama (xakea)»
Damaren mugimenduak
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Dama edo Anderea da erregearen ostean piezarik garrantzitsuena, eta balio gehien daukana. Jokalari batzuek Xake damari ere erabiltzen dute berau jateko arriskuan dagoenean. Edozein mugimendu egin dezake ezker-eskuin, aurrera-atzera eta diagonalean nahi dituen koadro guztiak mugituz jokaldi bakoitzean.
Gaztelua edo dorrea
Sakontzeko, irakurri: «Dorre (xakea)»
Gazteluaren mugimenduak
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Gazteluak ezker-eskuin eta aurrera-atzera bakarrik mugi daitezke (ez-diagonalean) eta nahi adina lauki har ditzakete.
Alfila edo gudaria
Sakontzeko, irakurri: «Alfil (xakea)»
Alfilaren mugimenduak
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Alfilek gazteluek egin ezin dezaketena egin dezakete, hau da, diagonalean mugitu. Horren truke ezin dira ezker-eskuin ez aurrera-atzera mugitu. Egoera horrek alfil bat beti lauki zurietan egotea eta beste bat beti beltzetan egotea dakar.
Zalduna edo zaldia
Sakontzeko, irakurri: «Zaldun (xakea)»
Zaldunaren mugimenduak
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Zaldunaren mugimenduaren definizioa hauxe da: hurbilen daukan laukira mugi daiteke, baldin eta lauki hori ez badago zaldunaren diagonal, errenkada edo zutabe berean. Hala ere, errazago ulertzen da L forma duen mugimendua egiten duela esaten bada. Hau da, bi lauki alde batera eta bat horrekiko elkarzut. Edozein norabidetan egin dezakete mugimendu hori eta beste piezekin konparatuta alde bat du: pieza baten gainetik salto egin dezake.
Peoia edo oinezkoa
Sakontzeko, irakurri: «Peoi (xakea)»
Peoiaren mugimenduak
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |    | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Peoiak banan-banan mugitzen dira (lehenengo mugimenduan izan ezik, kasu horretan bi lauki egin ditzakete aurrera, beti ere biak libre badaude). Euren zutabea uzteko modu bakarra beste pieza bat harrapatzea da, diagonalean aurrerantz lauki bat mugituz egiten baitute. Zortzigarren lerroraino iritsiz gero promozioa lortzen dute, dama, dorre, alfil edo zaldi bilakatuz.
Xakea eta xake-matea
Dorre zuriak errege beltzari xakean egin dio
|
Zuriak xake matean daude, ezin baitute ihes egin f3ko alfilak egin dion erasoari.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Erregeak eraso zuzena jasotzen duenean, xakean dagoela esaten da. Xakeari erantzuteko egin daitezkeen erantzunak legezko izango dira erregea xake egoeratik ateratzeko aukera ematen badiote. Hiru aukera daude xakeari aurre egiteko:
- Xake egiten duen fitxa harrapatzea.
- Xake egiten duen fitxaren eta erregearen artean beste pieza bat jartzea (damak, dorreak edo alfilak egiten badute xakea)
- Erregea mugitzea erasorik jasaten ez duen leku batera.
Jokoaren helburua xake mate egitea da. Xake-mate izango da aurkariaren erregea xake egoeran baldin badago, eta ez badago legezko mugimendu posiblerik xaketik ihes egiteko. Partida arruntetan ohikoa da "xake" esatea xake egiten denean, baina arauek ez dute eskatzen horrelakorik egitea, eta lehiaketetan ez da ohikoa.
Mugimendu bereziak
Endrokea
Sakontzeko, irakurri: «Endroke»
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Erregeen eta dorreen hasierako kokapena. Erregeak adierazitako laukietara mugi daitezke.
Endrokea edota arrokatzea erregeak eta bi dorreetako batek parte hartzen duten jokaldi bat da. Xakean jokalariak jokaldi bakar batean bi pieza mugi ahal ditzakeen mugimendu bakarra da. Bere helburua erregea arerioaren erasotik babestea da. Endrokean erregea jokalariaren lehen lerroan ezker ala eskuinera bi lauki mugitu eta era berean hura mugitu den aldeko dorrea zeharkatzera doan erregearen hurrengo laukira mugitzea. Horrela, erregea arrokatua edo endrokatua (gotortua) gelditzen da. Endrokea burutu ahal izateko ezinbestea da honako baldintzak betetzea:
- Erregea eta mugituko den dorrearen artean inolako piezarik ez egotea.
- Jokaldi hori egin arte, partidan zehar bai erregea bai dorrea mugitu gabe izatea.
- Erregea mehatxatua ez egotea, eta mugimenduan mehatxaturiko laukitik ez pasatzea.
Peoiaren mugimendu bereziak
Peoiek bi mugimendu berezi dituzte:
- En passant: Peoi batek bi laukiko aitzinapena egiten duenean aurkariaren peoi batek ondoko errenkada batean egiten duen errenkada berean, peoi hori en passant harrapa daiteke, harrapatutako peoiaren atzetik laukitxo batera mugituz. Bi laukitan aurrera egin eta hurrengo txandan baino ezin da harrapatu peoi bat en passant. Diagrama animatuan, peoi beltzak bi lauki egiten ditu aurrera g7-tik g5-era, eta f5-eko peoi zuriak en passant harrapatzen du, g6-an eroriz.
- Promozioa: peoi bat bere azken lerrora aurreratzen denean, jokalariak aukeratuko duen dama, dorre, alfil edo zaldi batek ordezkatuko du. Normalean, peoiak dametara promozionatzen dira; beste pieza bat aukeratzeari azpipromozioa deitzen zaio. Diagrama animatuan, c7-ko peoiak c8-ra egiten du aurrera, eta damara promozionatzen dute. Eskatutako pieza eskuragarri ez badago (adibidez, bigarren dama bat), batzuetan dorre alderantzikatu bat erabiltzen da ordezko gisa, baina hori ez dago onartuta FIDEk araututako partidetan.
Jokoaren amaiera
Garaipena
Partida bat honela irabaz daiteke:
- Xake matea: Aurkako erregea xakean dago eta aurkariak ez du legezko jokaldirik. (Ikus § Xake eta xake matea.)
- Uko egitea: Jokalari batek uko egin dezake, partida aurkariari emanez. Hala ere, aurkariak uko egin dion jokalariari xake-mate emateko modurik ez badu, berdinketa izango da FIDEren arauen arabera. Torneoetako jokalari gehienek uste dute etiketa onekoa dela etsi-etsian jokatzeari uko egitea[5].
- Denboragatik irabaztea: Denbora kontrola duten partidetan, jokalari batek irabazten du aurkariari denbora amaitzen bazaio, baita aurkariak posizio hobea badu ere, baldin eta jokalariak teorikoki aukera badu aurkariari xake-mate emateko partidak jarraituko balu.
- Kanporatzea: Tranpak egiten dituen, arauak hausten dituen edo txapelketa jakin baterako zehaztutako jokabide-arauak hausten dituen jokalari bat galdutzat eman daiteke. Batzuetan, bi jokalariak kanporatu egiten dituzte.
Berdinketa
Modu asko daude partida bat berdinketan amaitzeko:
- Itota: Mugitu behar duen jokalariak legezko jokaldirik ez badu, baina ez badago xakean, berdinketa izango da, ez dagoelako egin dezakeen legezko mugimendurik.
- Posizio hila: Inork ez badu besteari xake-mate egiteko inolako legezko mugimendu-sekuentziarik, partida berdinketan amaituko da. Adibidez, erregeak bakarrik baldin badaude taula gainean eta beste pieza guztiak harrapatuak izan badira, xake matea ezinezkoa da eta partida berdinketan amaituko da. Bestalde, bi jokalariek oraindik zaldi bat baldin badute, xake mateko aukera bat dago, oso gertagaitza, baina teorikoa; beraz, arau hori ez da aplikatzen. Posizio hilaren arauak erregela zaharrago bat ordezten du, «material gutxiegi»z ari zena, eta zabaldu egiten du xake-matea ezinezkoa den beste posizio batzuk sartzeko, hala nola blokeatutako peoien amaierak, zeinetan peoiei ezin baitzaie eraso egin.
- Berdinketa akordioz: Txapelketako xakean, jokalarien arteko adostasunez lortu ohi da berdinketa. Prozedura zuzena da berdinketa hitzez eskaintzea, jokaldi bat egitea eta, ondoren, aurkariaren erlojua martxan jartzea. Tradizionalki, jokalariei aukera eman zaie partidako edozein unetan berdinketa adosteko, batzuetan jokaldi bat jokatu gabe ere. Berrikiago, berdinketa goiztiarra desanimatzeko ahaleginak egin dira, adibidez jokaldi kopuru jakin bat osatu aurretik berdinketa eskaintzak debekatuz, edo baita berdinketa eskaintzak guztiz debekatuz ere.
- Errepikapen hirukoitza: Hau maizago gertatzen da bando batek ere ezin duenean saihestu desabantailan erori gabe jokaldiak errepikatzea. Ez da beharrezkoa posizioaren hiru errepikapenak elkarren segidako jokaldietan gertatzea, erreklamazioa baliozkoa izan dadin. 2014an errepikapen boskoitzaren araua gehitzeak eskatzen du arbitroak berehala esku hartzea eta posizio bereko bost errepikapenen ondoren partidan berdinketa deklaratzea, elkarren segidan edo ez, jokalariek erreklamaziorik egin behar izan gabe. FIDEren arauek ez dute xake infinitua aipatzen, baina errepikapen hirukoitzeko berdinketa-mota espezifiko bat besterik ez da.
- Berrogeita hamar mugimenduen araua: Aurreko 50 mugimenduetan peoirik mugitu ez bada eta harrapaketarik egin ez bada, jokalarietako edozeinek berdinketa erreklama dezake. 2014an hirurogeita hamabost mugimenduen araua ezarri zen, arbitroak berehala esku hartu behar du eta partidan berdinketa deklaratu, peoi mugimendurik eta harrapaketarik gabeko 75 jokaldiren ondoren, eta ez da beharrezkoa jokalarietako bakar baten erreklamazioa. Badira amaiera ezagun batzuk, matea behartzeko aukera ematen dutenak, baina 50 mugimendu baino gehiago behar dira peoia mugitu edo harrapatu baino lehen, adibidez bi zaldunen amaiera eta peoirik gabeko amaiera. Historikoki, FIDEk berraztertu izan du batzuetan berrogeita hamar mugimenduen araua, bukaera horietan salbuespenak egiteko, baina geroztik indargabetu egin dira. Korrespondentzia bidezko xake erakunde batzuek ez dute berrogeita hamar mugimenduen araua aplikatzen.
- Berdinketa denboragatik: denbora-kontrola duten partidetan, jokoa berdinketan amaituko da jokalarietako baten denbora amaitzen bada, baina beste jokalariak ez badu legezko mugimendurik xake-mate egitea baimentzen dionik.
- Berdinketa etsi eta gero: FIDE arauen arabera, joko batean berdinketa egongo da jokalarietako batek etsi egiten badu, baina besteak ez badu legezko mugimendurik xake-mate egitea baimentzen dionik.
Beltzak mugitu behar du, ez dago xakean, baina ezin du mugimendu legalik egin. Jokalaria itota dago.
|
Posizio hil bat: zurien erregea eta alfila ez dira nahiko xake-mate egiteko.
|
Beste hildako posizio bat; ezinezkoa da erregeentzat besteen peoirik harrapatzea eta ezin dute euren peoirik promozionatu xake-mate egiteko.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Denbora-kontrola
Txapelketan, xake partidak denbora-kontrolarekin jokatzen dira. Denbora-kontrolak, oro har, jokalari bakoitzari ematen zaion denbora-kantitatean oinarritutako kategorietan banatzen dira: ohiko denbora-kontroletatik hasita, jokalari bakoitzari bi ordu edo gehiago esleitzen dizkiote, eta zazpi ordu baino gehiago iraun dezakete (are gehiago, geroratzeak baimentzen badira), eta bala-xakeraino (non jokalariek hiru minutu baino gutxiago jasotzen baitituzte). Bi mota horien artean daude xake azkarra (hamar minututik hirurogei minutura jokalari bakoitzeko), afizionatuen txapelketetan ezaguna dena, eta blitz-xakea (hiru minututik hamarrera), Interneten ezaguna dena. Xake ez-klasikoari batzuetan xake azkarra deitzen zaio.
Denbora bi pantaila dituen xake erloju baten bidez kontrolatzen da, jokalari bakoitzak geratzen duen denborarako bat. Xake-erloju analogikoak erloju digitalek ordezkatu dituzte neurri handi batean, denbora gehikuntzekin kontrolatzeko aukera ematen baitute.
Badira Interneteko xakearen alderdi esklusibo batzuk. Aldez aurreko jokaldi batek aukera ematen dio jokalari bati aurkariaren txandan jokaldi bat bidaltzeko, eta, ahal izanez gero, automatikoki exekutatzen da denbora gutxi edo batere ez erabilita. Aurre-mugimenduek, sarrera digitalen erraztasun erlatiboarekin batera, denbora-kontrol azkarrenak linean egingarriak izatea eragiten dute.
Denbora-kontrolak korrespondentzia bidezko xake lehiaketetan ere aplikatzen dira. Ohiko denbora-kontrola 50 egunekoa da 10 jokaldiko. Korrespondentzia bidezko xakean mugimendu bakoitzaren arabera esleitzen da denbora.
Remove ads
Piezen izenak euskaraz
Euskal Herriko xakelariek bi izendapen erabiltzen dituzte xake-piezak izendatzeko:
- Erregea, dama, gaztelua, alfila, zalduna eta peoia edo oinezkoa.
- Erregea, anderea, dorrea, gudaria, zalduna eta peoia edo oinezkoa.
Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan ez dago piezen izenik: horregatik, ez dago ofizialki onartutako izendapenik, izan ere Euskal Xake Federakuntzak berak ere ez baitu halakorik xedatu.
Hala ere, 1985ean Jon Esturo eta Maximo Aierbek argitaratutako Xake euskaraz idatzitako xakeari buruzko lehenengo liburuan lehenengo izendapena erabiltzen da. Geroago, ChessBase enpresa alemaniarraren Xake zakurtzarrari bideo-jokoa euskaratu zenean ere, FIDEk onartzen duen notazio aljebraikoa itzultzeko garaian lehenengo izendapen hori erabili zen.
Nolanahi ere, bigarren izendapena darabilten jokalariak aurkitzea oso arrunta da.
Remove ads
Jokoa
Teoria
Bibliografia zabala du xakeak. 1913an, xakearen historialari H.J.R. Murrayk egunkarietako liburu, aldizkari eta xake zutabe kopurua 5.000 ingurukoa zela kalkulatu zuen[6]. B.H. Woodek kalkulatu zuen kopurua 20.000 ingurukoa zela 1949an[7]. David Hooperrek eta Kenneth Whyldek idatzi dutenez, "harrezkero urtez urte gora egin du etengabe xakeari buruzko argitalpen berrien kopuruak. Inork ez daki zenbat inprimatu diren". Xakeko liburutegi publiko esanguratsuen artean daude Cleveland Public Libraryko John G. White Chess and Checkers Collection, xakeko 32.000 liburu baino gehiago eta xakeko aldizkako argitalpenen 6.000 koadernatutako liburutik gora dituena[8]; eta Herbehereetako Liburutegi Nazionaleko Chess & Draughts collection, 30.000 liburu baino gehiago dituena[9].
Xake txapeldunak
Munduan hainbat lehiaketa jokatzen dira xake txapelduna nor den erabakitzeko. Lehiaketa ofizialaz aurretik, egondako txapeldun ezberdinak zerrendatzen dira. 1993tik hona bi modalitate daude. Lehenengoa lehiaketa klasikoaren parekoa da. Bigarrena, FIDE lehiaketa, azkarragoa da eta horregatik, hainbat jokalariren ustez, ez da kalitate maila berekoa.
2006ko irailaren 21etik urriaren 13ra jokatu zen Errusiako Elista hirian, Munduko Txapelketen bateratze txapelketa deitu zena. Veselin Topalov eta Vladimir Kramnik jokalarien arteko arazo eta salaketen ostean, Vladimir Kramnik errusiarra izan zen garaile azken desberdinketa partidan.
2007an Mexikon jokatuko da berriz ere Munduko Txapelketa, aurrerako Argentinako San Luis hirian jokatu zen sistema bera erabilita. Aurretik, eta berriz ere Elistan, Txapelketa horretara sailkatzeko hautagaien txapelketak deritzonak jokatuko dira. Bertako 4 garaileek, aurretik sailkatuta dauden beste 4en aurka jokatuko dute Mexikon.
Hau da Munduko Txapelketetako txapeldunen zerrenda:
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Munduko xake jokalari onenak 1886–1993 artean
Eztabaidatuak ez dauden munduko txapeldunak 2006-gaur egun artean
Remove ads
Xakeko Olinpiadak
Hauek izan dira Xakeko Olinpiadak eta emaitzak:[10]
Remove ads
Euskal Herriko xakea
Euskal Herriko xakeak ez du oso ibilbide oparoa egin oraindaino eta, gainera, ez du hedapen maila handiegirik lortu, beste zenbait jarduerekin alderatuz (futbola, musika...) edo xakeak berak beste zenbait herrialdetan (Errusia...) izan duen garapenarekin parekatuz gero. Hala ere, azkenaldian hainbat xake-talde ari da jardunean Euskal Herri osoan. Hainbat mailatako txapelketa ofizialak eta bestelako lehiaketak antolatzen dira, eta jokalari bikainik ere badugu, nola helduen hala gazteen artean ere.[11]
- Euskal Autonomia Erkidegoko bakarkako txapelketako irabazleak (1986-....)
- Euskal Autonomia Erkidegoko taldekako txapelketako irabazleak (1986-....)
1986-1987: Marlaxka (Hondarribia); 1987-1988: Marlaxka (Hondarribia); 1988-1989: Fomento Cultural (Orereta); 1989-1990: Marlaxka (Hondarribia); 1990-1991: Marlaxka (Hondarribia); 1991-1992: La Salle (Irun); 1992-1993: Peña Rey Ardid (Bilbo); 1993-1994: Marlaxka (Hondarribia); 1994-1995: Marlaxka (Hondarribia); 1995-1996: Peña Rey Ardid (Bilbo); 1996-1997: Fomento Cultural (Orereta); 1997-1998: La Salle (Irun); 1998-1999: Zuri-Baltza (Santutxu); 1999-2000: Peña Rey Ardid (Bilbo); 2000-2001: Gros (Donostia); 2001-2002: Gros (Donostia); 2002-2003: Gros (Donostia); 2003-2004: Gros (Donostia); 2004-2005: Gros (Donostia); 2005-2006: Gros (Donostia); 2006-2007: Gros (Donostia); 2007-2008: Gros (Donostia); 2008-2009: Gros (Donostia); 2009-2010: Naturgas Sestao (Bizkaia); 2011: Naturgas Sestao (Bizkaia); 2012: Gros(Donostia); 2013: Naturgas Sestao (Bizkaia); 2014: Gros (Donostia); 2015: Sestao EDP (Bizkaia); 2016: Sestao EDP (Bizkaia); 2017: Sestao Bizkaialde (Bizkaia); 2018: Sestao Bizkaialde (Bizkaia); 2019: Sestao Bizkaialde (Bizkaia); 2020: Sestao Bizkaialde(Bizkaia); 2023: Abadiño(Bizkaia); 2024: Gros(Gipuzkoa).
Remove ads
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads