Սուրբ Եկատերինայի վանք
From Wikipedia, the free encyclopedia
Սուրբ Եկատերինայի վանք Սինայ լեռան վրա (հուն․՝ Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Όρος Σινά, արաբ․՝ دير سانت كاترين, ինչպես նաև Աստվածաշնչում Սինայ լեռան վանք հուն․՝ Ιερά Μονή του Θεοβαδίστου Όρους Σινά), Երուսաղեմի ուղղափառ եկեղեցու վանք, որը գտնվում է Եգիպտոսի Հարավային Սինայի մուհաֆազայում՝ Սանտա Կատարին քաղաքի մոտ։
| Սուրբ Եկատերինայի վանք հուն․՝ Μονὴ τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | վանք |
| Երկիր |  Եգիպտոս |
| Տեղագրություն | Հարավային Սինայ |
| Տարածաշրջան | Սինայի թերակղզի |
| Դավանանք | ուղղափառություն |
| Թեմ | Սինայի, Փարանի և Ռայթոյի արքեպիսկոպոսություն |
| Հիմնական ամսաթվերը | 548 |
| Մասն է | Սուրբ Քեթրինի տարածք |
| Նվիրված | Եկատերինա Ալեքսանդրացի |
| Անվանված | Եկատերինա Ալեքսանդրացի |
| Հիմնադիր | Հուստինիանոս Ա |
| Ճարտարապետական ոճ | բյուզանդական ճարտարապետություն |
| Հիմնադրված | 548 |
| Առաջին հիշատակում | 4-րդ դար |
 | |
 | |
 Saint Catherine Monastery, Mount Sinai Վիքիպահեստում | |
| sinaimonastery.com | |
Աշխարհի ամենահին, մշտապես գործող քրիստոնեական վանքերից մեկը։ Հիմնադրվել է 4-րդ դարում Սինայի թերակղզու կենտրոնում Սինայ լեռան ստորոտում (բիբլիական Հորեբ) 1570 մ բարձրության վրա[1]։ Վանքի ամրացված շինությունը կառուցվել է Հուստինիանոս կայսրի հրամանով 6-րդ դարում։ Վանքի բնակիչները հիմնականում ուղղափառ հավատքի հույներ են։
Սկզբում այն կոչվել է Վերափոխման վանք կամ Անկեզ Թփի վանք։ 11-րդ դարից, Սուրբ Եկատերինա Ալեքսանդրացու պաշտամունքի տարածման հետ կապված, որի մասունքները 8-րդ դարում հայտնաբերել են Սինայի վանականները[2], վանքը ստացել է նոր անվանում՝ Սուրբ Եկատերինա վանք։
2002 թվականին վանական համալիրը ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում։
Հիմք
3-րդ դարից վանականները սկսեցին փոքր խմբերով բնակություն հաստատել Հորեբ լեռան շրջակայքում՝ Անկեզ թփերի մոտ, Ֆարանի օազիսում (Վադի Ֆիրան) և հարավային Սինայի այլ վայրերում[3]։ Այդ տարածքում առաջին վանականները հիմնականում ճգնավորներ էին, որոնք միայնակ էին ապրում քարանձավներում։ Միայն տոն օրերին էին ճգնավորները հավաքվում Անկեզ Թփի մոտ՝ համատեղ ժամերգություն կատարելու։ Այս ժամանակաշրջանի վանական կյանքը նկարագրել է 5-րդ դարի Կոստանդնուպոլսի նախկին պրեֆեկտ Հովհաննես Ոսկեբերանի աշակերտը՝ Սուրբ Նեղոսը, ում գործերը մինչ օրս ուսումնասիրվում են քահանաների, վանականների և հավատացյալների կողմից. «Ոմանք կերակուր էին ուտում միայն կիրակի օրերին, մյուսները՝ շաբաթական երկու անգամ, մյուսները՝ երկու օր հետո... Ամեն կիրակի բոլորը հավաքվում էին տարբեր վայրերից մեկ եկեղեցում, համբուրում միմյանց, հաղորդվում էին հոգու փրկության մասին Սուրբ խորհուրդներով և զրույցներով, նրանք հորդորում էին, մխիթարում և խրախուսում միմյանց դեպի բարձր նվաճումներ»[4]։
Կոստանդիանոս կայսեր օրոք՝ մոտ 329 թվականին, Սինայի վանականները դիմեցին նրա մորը՝ Սուրբ Հեղինեին՝ խնդրելով կառուցել Տիրամորը նվիրված փոքրիկ եկեղեցի Անկեզ թփերի մոտ, ինչպես նաև աշտարակ՝ ապաստան վանականների համար քոչվորների արշավանքներից պաշտպանվելու համար։ Վանականների խնդրանքը բավարարվել էր, և 4-րդ դարի վերջին ուխտավորները հայտնել էին, որ Սինայն արդեն ունի վանականների ծաղկուն համայնք, որն իր կողմն էր գրավում հավատացյալներին Բյուզանդական կայսրության տարբեր վայրերից[5]։
Արևելքի սուրբ վայրերի մասին պատմությունը, որը գրվել է 4-րդ դարի վերջին ազնվական ուխտավոր Սիլվիայի (կամ Էթերիայի) կողմից[6], պատմում է նաև Անկեզ թփերի շուրջ ձևավորված վանական համայնքի մասին.
 |
Անհրաժեշտ էր, որ մենք գնայինք այդ ձորի սկիզբը, քանի որ այնտեղ կային բազմաթիվ սուրբ մարդկանց խցեր, իսկ թփուտի տեղում՝ եկեղեցի. այդ թուփը մինչ օրս պահպանվել է և ճյուղեր է տալիս։ Եվ այսպես, Աստծո սարից իջնելով, մոտավորապես ժամը տասին հասանք թփուտի մոտ։ Իսկ այդ թփուտը, ինչպես վերևում ասացի, այն տեղն էր, որտեղից Տերը խոսել էր Մովսեսի հետ կրակի մեջ և գտնվում էր մի տարածքում, որտեղ ձորի սկզբում կան բազմաթիվ խցեր և եկեղեցի, որի դիմաց կար սքանչելի պարտեզ, հորդառատ ջրով, իսկ այդ պարտեզի մեջ` թփեր[7]։ |  |
Հուստինիանոս Մեծի շինարարություն
Վանքը հետագա զարգացում ունեցավ 6-րդ դարում, երբ կայսր Հուստինիանոս I-ը հրամայեց կառուցել հզոր ամրոցի պարիսպներ, որոնք շրջապատում էին Սուրբ Հեղինեի նախկին շենքերը և եկեղեցին, որը պահպանվել է մինչ օրս, ինչպես նաև զինվորներ ուղարկեց Սինայ` վանականներին պաշտպանելու համար։ Հուստինիանոսի կողմից իրականացված շինարարության մասին տեղեկություններ է հայտնել նրա ժամանակակից Պրոկոպիոս Կեսարացին․
|
Սինայ լեռան վրա բնակվում էին վանականներ, որոնց կյանքը բաղկացած է մահվան մասին շարունակական խորհրդածությունից, ոչնչից չվախենալով՝ նրանք վայելում են իրենց համար թանկ անապատը։ Քանի որ նրանք ոչինչ չէին ցանկանում և ամենից առաջ չէին մտածում մարդկային կրքերի, որևէ ձեռքբերման մասին և չեն հոգում իրենց մարմնի մասին և մնացած բոլոր առումներով իրենց համար որևէ շահ չէին հետապնդում և Հուստինիանոս կայսրը եկեղեցի կառուցեց այդ վանականների համար Աստվածածնի անունով, որպեսզի նրանք իրենց կյանքը անցկացնեն այդ եկեղեցում աղոթելով և սրբազան ծառայություններ մատուցելով։ Նա այդ եկեղեցին կառուցել էր ոչ թե սարի գագաթին, այլ շատ ավելի ցածր, անհնար էր, որ մարդ այդ լեռան գագաթին գիշերի, քանի որ այնտեղ անընդհատ հնչում էին ձայներ և կրոնական վախ առաջացնող ամենատարբեր երևույթներ, գիշերները սարսափով ազդելով մարդու մտքի և կամքի վրա։ Ասում են, որ այդտեղից Մովսեսը մի անգամ բերել էր Աստծուց ստացած պատվիրանները։ Այդ լեռան ստորոտին կայսրը շատ ամուր շինություն էր կառուցել և զինվորական կայազոր տեղակայել այդտեղ, որպեսզի սարացի բարբարոսները չկարողանան այդտեղից աննկատ ներխուժել Պաղեստինի շրջան, քանի որ այդ երկիրը, ինչպես ասացի, ամայի էր[8]։ - Պրոկոպիոս Կեսարացի. Շինությունների մասին (Գիրք 5:VIII) |
|
Վանքի գլխավոր դարպասի վերևում պահպանվել է մի արձանագրություն․ «Հիմքից կառուցվեց Սինայ լեռան այս սուրբ վանքը, որտեղ Աստված խոսեց հռոմեացիների խոնարհ թագավոր Հուստինիանոսի Մովսեսի հետ՝ նրա և նրա կնոջ՝ Թեոդորայի հավերժ հիշատակի համար։ Ավարտվեց իր թագավորության երեսուներորդ տարուց հետո։ Եվ Դուլա անունով վանահայրը նշանակվեց այդտեղ Ադամից 6021 թվականին, Քրիստոսից 527 թվականին»[9]։ Այդ արձանագրության հիման վրա ռուս գիտնական եպիսկոպոս Պորֆիրին (Ուսպենսկի) վանքի շինարարության ավարտը թվագրել է 557 թվականով[10]։
.jpg)
Ըստ Եվտիքես Ալեքսանդրիացու տարեգրության՝ վանքը պաշտպանելու և սպասարկելու համար կայսրը երկու հարյուր ընտանիք է վերաբնակեցրել Պոնտոսի Անատոլիայից և Ալեքսանդրիայից Սինայ[11]։ Այդ վերաբնակիչների հետնորդները ստեղծեցին Ջաբալիյա Սինայի բեդվինների ցեղը։ Չնայած 7-րդ դարում իրենց մուսուլմանացմանը, նրանք շարունակում էին բնակվել վանքի շրջակայքում և սպասարկել այն[12]։
Հուստինիանոսի կառուցած վանական հզոր ամրությունները պահպանվել էին վանականների կողմից լավ վիճակում և հիացրել ուխտավորներին։
|
Ժամանակն է վանք մտնել... Տեսնու՞մ ես, թե ինչպիսի վարպետությամբ է կառուցվել բերդի երկար պարիսպը, որն արժանի է դրվատանքի։ Հուստինիանոս մականունով թագավորը վճարել է ծախսերը, և այն կառուցվել է շատ խնամքով։ Շրջագիծը երկու հարյուր սաժեն է, իսկ բարձրությունը՝ տասնինը ու կես...[13]։ - Պաիսիոս Ագիապոստոլիտ։ Սուրբ լեռան նկարագիրը |
|
Վանքի վանահայրերից էր Հովհաննես Կլիմակոսը։ Մինչև VII դարի վերջը վանքը պատկանում էր Ֆարանի թեմին և ղեկավարում էր արքեպիսկոպոսի կոչումով վանահայրը (Սինայի արքեպիսկոպոսի հնության մասին են վկայում Քաղկեդոնի ժողովի նյութերը, որտեղ «Ծիսակարգով Սուրբ քաղաքի Առաքելական Աթոռի մետրոպոլիաները և արքեպիսկոպոսները» 24-րդ տեղում էին հիշատակում «Սինայ լեռան» արքեպիսկոպոսությունը[4]): 681 թվականին, երբ Ֆարանի եպիսկոպոսին զրկեցին աթոռից՝ միակամության համար, եպիսկոպոսական աթոռը փոխադրվեց վանք, և նրա վանահայրը դարձավ Ֆարանի եպիսկոպոսը։ Քիչ անց նրա վերահսկողության տակ անցավ Ռայտոյի թեմը[14]։ 8-րդ դարի սկզբին Սինայի թերակղզու բոլոր քրիստոնյաները գտնվում էին Սինայի արքեպիսկոպոսի իրավասության ներքո։
Արաբական և թուրքական նվաճումներ
Սինայի արաբական նվաճումների ժամանակ` 625 թվականին, վանքը պատվիրակություն ուղարկեց Մադինա՝ ապահովելու Մուհամմադ մարգարեի հովանավորությունը։ Վանականների կողմից ստացված Մուհամմադի անվտանգության հրովարտակի պատճենը (բնօրինակը պահվում է Ստամբուլում 1517 թվականից, վանքից պահանջել էր սուլթան Սելիմ I-ը), որը ցուցադրվում է վանքում, հայտարարում էր, որ մուսուլմանները կպաշտպանեն վանքը, ինչպես նաև կազատեն հարկերից[15]։ Հրովարտակը վիթի կաշվի վրա գրվել էր քուֆերեն ձեռագրով և կնքվել Մուհամմադի ձեռքի դրոշմի հետքով[16]։
...թող ոչ մի եպիսկոպոս կամ քահանա չհեռացվի իրենց տեղերից և ոչ մի վանական չվտարվի իր վանքից ...թող նրանց եկեղեցիներից կամ մատուռներից ոչ մեկը չքանդվի և նրանց եկեղեցիներին պատկանող ոչինչ չօգտագործվի մզկիթների կամ մուսուլմանների տների կառուցման համար[16]։
Մուհամմադի անվտանգության հրովարտակը
Չնայած սահմանված արտոնություններին` վանականների թիվը սկսեց նվազել, և 9-րդ դարի սկզբին նրանցից միայն 30-ն էր մնացել։ Եգիպտոսում իսլամի տարածման հետ վանքում հայտնվեց մզկիթ, որը պահպանվել է մինչ օրս։ «Եկեղեցուց ոչ հեռու գտնվում էր քարե խրճիթ, որտեղ թուրքերն ու արաբները երկրպագում էին Մուհամմադին»[17]։
Խաչակրաց արշավանքների ժամանակաշրջանում՝ 1099-1270 թվականներին, վանքի վանական կյանքում վերածննդի ժամանակաշրջան էր։ Սինայի խաչակիրների օրդենն իր վրա էր վերցրել Եվրոպայից վանք մեկնող ուխտավորների հսկողության խնդիրը։ Այդ ժամանաշրջանում վանքում հայտնվել էր կաթոլիկ մատուռ։
1517 թվականին՝ Օսմանյան կայսրության կողմից Եգիպտոսը գրավելուց հետո, թուրքական իշխանությունները չնվազեցրին վանականների իրավունքները. սուլթան Սելիմ I-ը հաստատեց Մուհամմադի հրովարտակի առանցքային կետերը[18], նրանք պահպանեցին արքեպիսկոպոսի հատուկ կարգավիճակը և չմիջամտեցին վանքի ներքին գործերին։ Վանքը լայնածավալ մշակութային և կրթական գործունեություն էր ծավալել, 18-րդ դարում Կրետե կղզում բացել էր աստվածաբանական դպրոց, որտեղ կրթություն էին ստանում այն ժամանակվա հույն աստվածաբանները։ Վանքի վանատներ բացվեցին Եգիպտոսում, Պաղեստինում, Թուրքիայում, Ռումինիայում, Ռուսաստանում և նույնիսկ Հնդկաստանում։
Հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ
Վանքը երկարամյա կապեր է պահպանել Ռուսաստանի հետ։ 1375 թվականին մետրոպոլիտ Մակարիոսը եկավ Մոսկվա՝ վանքի համար նվիրատվության համար, իսկ 1390 թվականին Սուրբ Եկատերինա վանքից որպես նվեր մեծ իշխաններին բերվեց Անկեզ թփերը պատկերող սրբապատկերը, որը դրվեց Կրեմլի Ավետման տաճարում (նախ՝ պատկերապատում, իսկ հետո՝ արևելյան հոգևորականներից ստացված արժեքավոր սրբապատկերների խորանում)[4]։
1558 թվականին Իվան Ահեղ ցարը Արևելյան պատրիարքներին դեսպանություն է ուղարկում սուրբ Եկատերինայի մասունքները ոսկեհյուս ծածկով, որպես նվեր Սինայի վանքի համար։ Ցարը Սինայի արքեպիսկոպոսին գրել էր․ «Դու, հայր, քո ողջ եպիսկոպոսության ընթացքում և Սինայ լեռան վրա, հրամայել ես աղոթել Աստծուն և Նրա Ամենասուրբ մորը և բոլոր սրբերին մեր առողջության պահպանման համար և իմ թագուհու՝ Անաստասիայի ու մեր երեխաների, թագաժառանգներ Իվանի և Ֆեոդորի և բոլոր ուղղափառ քրիստոնյաների համար»[9]։
1619 թվականին Սինայի վարդապետը այցելել էր Ռուսաստան և Երուսաղեմի պատրիարք Թեոֆանի հետ միասին մասնակցել Տրոիցե-Սերգիյան մայրավանքում Սերգիյ Ռադոնեժսկու մասունքների տապանակի առջև մատուցված աղոթքին։ Դրանից հետո ռուսական ցարերը բազմաթիվ նվիրատվություններ էին ուղարկել Սինայ։ 1625 թվականին Ալեքսանդրիայի պատրիարք Գերասիմը դիմել էր ցար Միխայիլ Ֆեդորովիչին՝ վանքին օգնություն տրամադրելու խնդրանքով՝
|
...եթե ձերդ մեծությունը չօգնի, այս վանքը կկործանվի, նրանք սրբապիղծ են, իսկ մեծերին ուզում են բնաջնջել։ Բայց մենք հուսով ենք, որ Աստծո ողորմածությամբ ձերդ մեծությունը կօգնի մեզ նման դժվար պահին։ | |
Վանքը ստացել էր օգնությունը, որը վանականներն իրենց շնորհակալական նամակում անվանել էին «մանանա երկնքից», իսկ 1630 թվականին թագավորը վանքին ուղարկել էր հրովարտակ, որով սահմանվում էր չորս տարին մեկ ողորմություն ստանալու իրավունք[4]։ Սինայի հոգևորականները ոչ միայն հարուստ ողորմություն էին ստանում Ռուսաստանից, այլև մասնակցում էին երկրի եկեղեցական կյանքին։ Այսպես, Սինայի արքեպիսկոպոս Անանիան մասնակցել էր 1666-1667 թվականների Մոսկվայի Մեծ ժողովին, որը Նիկոնին զրկել էր հայրապետական արժանապատվությունից[19]։
1687 թվականին Սինայի վանականները մեկնել էին Մոսկվա, որտեղ նրանք ապրել էին մինչև 1689 թվականը։ Այցը կապված էր 1682 թվականին Սինայի արքեպիսկոպոս Անանիա վարդապետի կողմից վանքը Ռուսաստանի պաշտպանությանը հանձնելու արշավի հետ։ Պյոտր և Իվան ցարերի և արքայադուստր Սոֆյայի անունից վանականներին հրովարտակ էր տրվել․ «Մենք արժանացանք ընդունելու Անկեզ թփերի Ամենասուրբ Աստվածածնի սուրբ լեռան ու վանքի մեր բարեպաշտ քրիստոնեական հավատքի միասնությանը»[20]։ Սինայի վանականները Ռուսաստանից հեռացան հարուստ նվերներով, որոնց թվում էր Սուրբ Եկատերինայի մասունքների արծաթե տապանակը, որը, ըստ լեգենդի, պատրաստվել էր արքայադուստր Սոֆյայի միջոցներով[21]։
1691 թվականին Երուսաղեմի պատրիարք Դոսիֆեյը գրել էր Մոսկվայի պատրիարքին, որ Սինայի ենթակայությունն իրեն «անօրինական է և ծաղրի առարկա»[20]։ Այնուամենայնիվ, հետազոտողները հակված չէին այդ իրադարձությունների մեջ տեսնել Սուրբ Եկատերինա վանքի եկեղեցական իրավասության փոփոխություն, այլ տեսնում էին միայն Սինայի վանականների փորձը՝ գտնելու նոր երեցփոխաններ, որոնք կարող են ապահովել վանքը[22]։
Կիևում 18-րդ դարի կեսերին բացվել էր Սուրբ Եկատերինա վանքի վանատունը։ 1860 թվականին վանքը Ալեքսանդր II կայսրից նվեր ստացավ նոր տապանակ Սուրբ Եկատերինայի մասունքների համար, իսկ 1871 թվականին կառուցված վանքի զանգակատան համար կայսրը ուղարկել էր 9 զանգ, որոնք մինչ օրս օգտագործվում են տոներին և պատարագից առաջ[23]։
Սինայի վանքի ուսումնասիրությանը նպաստել են բազմաթիվ ռուս գիտնականներ։ 1837 թվականին ռուս վանական Սամուիլն առաջինն էր, ով մաքրեց և ամրացրեց 6-րդ դարի «Տիրոջ կերպարանափոխությունը» խճանկարը, որը զարդարում էր վանական համալիրը։ 1887 թվականին հետազոտող Ալեքսեյ Դմիտրիևսկին կազմեց վանքի հավաքածուի սրբապատկերների կատալոգը և ուսումնասիրեց Կրետայի սրբանկարչության դպրոցի և Սինայի դերը 16-18-րդ դարերի մշակութային ավանդույթների պահպանման գործում[4]։ Սուրբ Եկատերինա վանքի ուսումնասիրության գործում մեծ դեր է խաղացել Պաղեստինի ուղղափառ ընկերությունը հրատարակելով ռուսերեն և հուներեն նյութեր այդ վայրերի մասին։
Ներկա վիճակ
Սուրբ Եկատերինա վանքը ինքնավար Սինայի ուղղափառ եկեղեցու կենտրոնն է, որին, բացի այդ վանքից, պատկանում են միայն մի շարք վանական վանատներ՝ 3-ը Եգիպտոսում և 14-ը Եգիպտոսից դուրս՝ 9-ը Հունաստանում, 3-ը Կիպրոսում, 1-ը Լիբանանում և 1-ը՝ Թուրքիայում (Ստամբուլ)[24]։
Վանքի վանահայրը համարվում է Սինայի արքեպիսկոպոսը։ 7-րդ դարից նրա ձեռնադրությունը կատարում է Երուսաղեմի պատրիարքը, ում իրավասության տակ վանքը անցել է 640 թվականին՝ Կոստանդնուպոլսի պատրիարքության հետ հաղորդակցվելու դժվարությունների պատճառով, որոնք ծագել էին մուսուլմանների կողմից Եգիպտոսը գրավելուց հետո (պաշտոնապես Կոստանդնուպոլսի պատրիարքությունից ինքնավարություն ստացվեց միայն 1575 թվականին և հաստատվեց 1782 թվականին[14])։
Վանքի գործերը ներկայումս ղեկավարում է վանականների ընդհանուր ժողովը, որը որոշում է տնտեսական, քաղաքական և այլ հարցեր։ Ժողովի որոշումներն իրականացնում է Հայրապետական խորհուրդը, որի կազմում ընդգրկված են չորս հոգի` փոխանորդը և արքեպիսկոպոսի օգնականը, վանքի զգեստապետը, տնտեսվարը և գրադարանավարը[25]։
Վանքը, ինչպես նախկինում, ավանդական քրիստոնեական ուխտատեղի է։ Ամեն օր հավատացյալներին հնարավորություն է տրվում դիտարկել Սուրբ Եկատերինայի մասունքները։ Ի հիշատակ մասունքների պաշտամունքի, վանականները արծաթե մատանի են նվիրում սրտի պատկերով և ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΑ (Սուրբ Եկատերինա) բառերով։
2005 թվականին Եգիպտոսի հնությունների բարձրագույն խորհուրդը հայտարարեց վանական համալիրի զարգացման և ուսումնասիրության ծրագրի մեկնարկի մասին, ներառյալ Սինայի և Սուրբ Եկատերինա վանքի պատմությանը վերաբերող փաստաթղթերի համակարգումն ու ուսումնասիրությունը, վավերագրական ֆիլմի նկարահանումները և վանքի մասին մանրամասն հանրագիտարանի հրատարակում[26]։
Պայծառակերպությայան բազիլիկա
Վանքի գլխավոր եկեղեցին (կաթուղիկե)՝ եռանավ բազիլիկ է, նվիրված Հիսուս Քրիստոսի Պայծառակերպությանը։ Այն կառուցվել է Հուստինիանոս կայսեր կառավարման օրոք։
Տաճարը երկարավուն է, մեծ ու գեղեցիկ, այն հենված է 12 մեծ սյուների վրա՝ յուրաքանչյուր կողմից 6-ական՝ տարվա 12 ամիսների խորհրդանիշի տեսքով։ Նրա հատակն ամբողջությամբ ծածկված է գեղեցիկ մարմարե սալերով, տաճարի լայնությունը՝ 14 բաց քայլ է, երկարությունը՝ 19 քայլ, այն կառուցվել է հանուն Քրիստոս Փրկչի[27]։
Գավիթի մուտքը զարդարված է խաչակրաց արշավանքների ժամանակ լիբանանյան մայրիից պատրասված փորագրված դռներով, իսկ բազիլիկի գլխավոր նավի դռները թվագրվում են 6-րդ դարով[4]։ Մուտքի դռան վերևում կա հունարեն արձանագրություն. «Սա է Տիրոջ դուռը. արդարները կանցնեն այդտեղով» (Սաղմ. 118.20): Տասներկու սյուներից յուրաքանչյուրը պսակված է կորնթյան խոյակներով, որոնք բաժանում են բազիլիկի նավերը, բրոնզե թիթեղներով ծածկված սրբերի մասունքները պահվում են հատուկ խորշերում, իսկ սյուների վրա դրված են 12-րդ դարի մինեյան սրբապատկերներ՝ տարվա 12 ամիսների թվով։ Սյուների երկայնքով տեղադրված են երկու շարք փայտե փորագրված ստասիդաներ։ Սյուները միացված են կամարներով, որոնց վերևում պատուհաններ են։ 1714 թվականին բազիլիկում նոր մարմարե հատակ է կառուցվել։ Բազիլիկի առաստաղը պատրաստված է լիբանանյան մայրիից և18-րդ դարում նկարազարդվել է աստղերով՝ կապույտ ֆոնի վրա։
Բազիլիկի հիմնական զարդանախշը աբսիդում տեղադրված Տիրոջ Պայծառակերպության խճանկարն է, որը գտնվում է լավ պահպանված վիճակում։ Խճանկարը պատրաստվել է 6-րդ դարի առաջին կեսին Հուստինիանոսի կողմից ուղարկված պալատական արհեստավորների կողմից՝ վանքը զարդարելու համար[28]։
Տիրոջ Պայծառակերպության խճանկարը շրջանակված է առաքյալների և մարգարեների տասնվեց կիսաֆիգուրներով, մեդալիոններով։ Կոմպոզիցիայի կենտրոնում Հիսուս Քրիստոսի մոնումենտալ կերպարն է՝ պարփակված երկնագույն մանդորլայի մեջ, որը աստվածային լույսի ճառագայթներով միացված է մարգարեների և երեք աշակերտների կերպարներին՝ արված է փայլող ոսկե ֆոնի վրա։ Աբսիդի կամարի խճանկարի կողքերին պատկերված են Մովսես մարգարեի երկու պատկերները՝ կանգնած Անկեզ թփի դիմաց (ձախից) և ուխտի քարետախտակներն է ստանում Սինայում (աջից)։ Աբսիդը զարդարված է նաև գառան պատկերներով մեդալիոններով երկու թռչող հրեշտակների՝ Մարիամ Աստվածածնի և Հովհաննես Մկրտչի միջև։
Ըստ ակադեմիկոս Վիկտոր Լազարևի՝ 7-րդ դարում աբսիդի ձևավորումը լրացվել է զոհասեղանի սյուների մարմարե երեսին երկու պատկերով՝ «Աբրահամի զոհաբերությունը» և «Հեփթայեի զոհաբերությունը»։ Երկու պատկերներն էլ արված են մոմանկարչական տեխնիկայով, և նրանց գեղարվեստական ոճը առանձնանում է արխաիզմով[28]։
Բազիլիկի խճանկարները հիացրել են ուխտավորներին և հիշատակվում են վանքի տարբեր նկարագրություններում․
|
Նայեք նախ և առաջ կոնխայի ամբողջ լայնության և բարձրության վրա կանգնած մարգարեների խմբին։ Այնտեղ՝ գմբեթում, պատկերված է ոսկեփայլ մարգարեների մի խումբ առաքյալների հետ միասին, խճանկարների և ոսկու միջոցով՝ խառնված լազուրի, վառ կարմիրի և մանուշակագույնի հետ։ Մեջտեղում պատկառելի Պայծառակերպությունն է՝ նկարված նուրբ արվեստով, ամպի հետ միասին[13]։ - Պաիսի Ագիապոստոլիտ. Սուրբ Սինայ լեռան և նրա շրջակայքի նկարագրությունը |
|
Տիրոջ Պայծառակերպության խճանկարը կեղտից ու մրից մաքրել են ամերիկացի ռեստավրատորները 1958-1965 թվականներին։ Կենտրոնական նավից դիտելու դեպքում խճանկարը ծածկվում է 17-րդ դարի փայտե փորագրված պատկերապատով, սակայն խորանի մակարդակի կողային նավերից խճանկարը մատչելի է դիտման համար։
Բազիլիկի խորանում՝ մարմարյա տապանակում, պահվում են երկու արծաթյա մասունքներ՝ սուրբ Եկատերինայի մասունքները (գլուխը և աջ ձեռքը)։ Մասունքների մեկ այլ հատվածը (մատը) գտնվում է Մեծ նահատակ Եկատերինայի սրբապատկերի տապանակում՝ բազիլիկի ձախ նավում և միշտ բաց է հավատացյալների երկրպագության համար։
Անկեզ մորենու մատուռ
Պայծառակերպության տաճարի զոհասեղանի հետևում գտնվում է Անկեզ մորենու մատուռը, որը կառուցվել է այն վայրում, որտեղ, ըստ աստվածաշնչյան պատմության, Աստված խոսել է Մովսեսի հետ (Ելք 2:2-5)։ Հետևելով աստվածաշնչյան ցուցումին՝ բոլոր ներս մտնողներն այստեղ պետք է հանեն իրենց կոշիկները։ Մատուռը ամենահին վանական շինություններից է, այն հիշատակվել է 4-րդ դարի վերջում ուխտավոր Սիլվիայի կողմից Արևելքի սուրբ վայրերի մասին իր պատմության մեջ (տե՛ս վանքի հիմնադրման բաժինը)։
.JPG)
Մատուռը նվիրված է Ավետմանը և զարդարված է այդ տոնին նվիրված սրբապատկերներով։ Մատուռի աբսիդում պահպանվել է 10-րդ դարի խաչի խճանկարային պատկերը։ Պահպանվել է նաև Աստվածածնի սրբապատկերը՝ մանուկ Հիսուսը գրկին, նստած Անկեզ թփերի կենտրոնում։
Մատուռը ունի զոհասեղան, որը, ինչպես միշտ, գտնվում է ոչ թե սրբերի մասունքների, այլ թփերի արմատների վրա[29]։ Այդ նպատակով թուփը փոխպատվաստվել է մատուռից մի քանի մետր հեռավորության վրա, որտեղ այն շարունակում է աճել։ Մատուռում չկա պատկերակ, որը թաքցնում է զոհասեղանը հավատացյալներից, և ուխտավորները զոհասեղանի տակ կարող են տեսնել այն վայրը, որտեղ աճել է թուփը։ Այն նշանավորվում է մարմարե սալիկի անցքով, որը ծածկված է արծաթյա վահանով` այրվող թփի, Պայծառակերպության, Խաչելության, ավետարանիչների, Սուրբ Եկատերինայի և հենց Սինայի վանքի պատկերներով։ Սալիկի վրա պահպանվել է 13-րդ դարի հունարեն արձանագրություն. «Հիշի՛ր, Տե՛ր, քո ծառային, խոնարհ Գաբրիել Օրիպսային, սուրբ Սինայ լեռան արքեպիսկոպոսին Սուրբ թփի մեջ»[30]։
Մատուռում պատարագը մատուցվում է ամեն շաբաթ օր։
Այլ շինություններ
- Մովսեսի ջրհոր – գտնվում է Պայծառակերպության բազիլիկից հյուսիս և համարվում է այն ջրհորը, որտեղ, ըստ Աստվածաշնչի, Մովսեսը հանդիպեց մադիացի քահանա Ռագուելի յոթ դուստրերին (Ելք 2:15-17)[31]։ Ջրհորը ներկայումս շարունակում է վանքն ապահովել ջրով։
- Վանքում կան բազմաթիվ մատուռներ՝ Սուրբ Հոգու, Սուրբ Ասվածածնի վերափոխման, Հովհաննես Աստվածաբանի, Անպարտելի Սուրբ Գևորգի, Սուրբ Անտոնիոսի, Սուրբ Ստեփանոսի, Հովհաննես Մկրտչի, Սեբաստացի հինգ նահատակների[32], տասը Կրետացի նահատակների, սուրբ Սերգիոսի և Բաքոսի, սուրբ առաքյալների և Մովսես մարգարեի[33]։ Այդ մատուռները գտնվում են վանքի պարիսպների ներսում, և դրանցից ինը կապված են Պայծառակերպության տաճարի ճարտարապետական համալիրի հետ։ Սինայի արքեպիսկոպոսի պալատներում գտնվում են երկու մատուռներ՝ վերինը՝ ի պատիվ Մարիամ Աստվածածնի վերափոխման, իսկ ներքինը՝ նվիրված Աստվածամոր Կենարար աղբյուրին (գտնվում է հնագույն աշտարակում, կառուցվել է 330 թվականին Հելենա կայսրուհու կողմից, մատուռը զարդարված է 12-13-րդ դարերի սրբապատկերներով, որոնցից աչքի են ընկնում ոսկե լուսաշող շրջանակներով զարդարված արքայական դռները և Աստվածածնի «Կենարար աղբյուր» պատկերը, որը վերագրվում է Կրետացի վարպետ Անգելոսին)։
- Սեղանատունը կառուցվել է 11-րդ դարում, այն բանից հետո, երբ հնագույն սեղանատան տարածքը վերածվել էր մզկիթի[34]։ 2005 թվականին սեղանատան տարածքները վերականգնվել են և շարունակում են օգտագործվել իրենց նպատակային նշանակությամբ։ Սեղանատան պատերը զարդարված են որմնանկարներով, որոնք պատկերում են Աբրահամի զոհաբերության (1577), Եղիան անապատում և Հիսուս Քրիստոսի երկրորդ Գալուստի (1573) տեսարանները։ Սեղանատանը փայտե մեծ սեղան կա, որը 14-րդ դարում վանքին նվեր է ուղարկվել Զակինթոս կղզուց։ Սեղանը զարդարված է ռոկոկոյի ոճով հրեշտակների և ծաղիկների փորագրություններով։
- Այգին գտնվում է վանքի պարիսպների հյուսիս-արևմուտքում[35] և վանքին է միանում հնագույն ստորգետնյա անցումով, որն օգտագործվում է մինչ օրս։ Դարատափերից մեկում աճեցվում են խնձորենիներ, տանձենի, նռնենի, ծիրանենի, սալորենի, սերկևիլենի, թթենի, նշենի, կեռասենի, խաղողի վազեր։ Մեկ այլ դարատափ հատկացված է ձիթապտղի այգուն, որը վանքին ձիթապտղի յուղ է մատակարարում։ Այգում աճեցնում են նաև վանական սեղանի բանջարեղենի տեսակներ։ 20-րդ դարի սկզբին վանքի այգին համարվում էր Եգիպտոսի լավագույններից մեկը[4]։
- Ոսկրատունը և գերեզմանատունը գտնվում են վանքի պարիսպներից դուրս՝ այգու կողքին։ Գերեզմանոցում են գտնվում Սուրբ Տրիֆոնի մատուռը և յոթ գերեզմաններ, որոնք բազմիցս օգտագործվել են[36]։ Որոշ ժամանակ անց ոսկորները հանվում են գերեզմանից և տեղափոխվում Սուրբ Աստվածածնի Պայծառակերպության եկեղեցու ստորին հարկում գտնվող ոսկրանոց։ Ոսկրանոցի միակ ամբողջական կմախքը Ստեփանոս ճգնավորի մասունքներն են[37], ով ապրել է 6-րդ դարում և հիշատակվում է Սուրբ Հովհաննես Կլիմակոսի «Սանդուղք»-ում[38]։ Ստեփանոսի մասունքները՝ վանական զգեստներով գտնվում են ապակե տապանակի մեջ։ Մյուս վանականների աճյունները բաժանված են երկու մասի. նրանց գանգերը կուտակված են հյուսիսային պատի մոտ, իսկ ոսկորները հավաքված են ոսկրանոցի կենտրոնական մասում։ Սինայի արքեպիսկոպոսների ոսկորները պահվում են առանձին խորշերում։
Քանի որ վանքը իր հիմնադրման օրվանից երբեք չի նվաճվել կամ ավերվել, այնտեղ ներկայումս կա սրբապատկերների հսկայական հավաքածու և ձեռագրերի գրադարան, որը պատմական նշանակությամբ զիջում է միայն Վատիկանի առաքելական գրադարանին։
Գրադարան
Վանքում գրադարանը ստեղծվել է միայն 1734 թվականին Նիկիֆոր արքեպիսկոպոսի օրոք[39], մինչ այդ գրքերի և ձեռագրերի ուսումնասիրման աշխատանքներ չեն իրականացվել։ 1843 թվականին վանք այցելած ռուս ուխտավոր Ա. Ումանեցը գրադարանի վիճակի մասին գրել է․
|
...գտնվում էր պատերի շուրջ դարակներով հատուկ փոքրիկ սենյակում։ Դարակների գրքերը գտնվում էին ամբողջովին անկանոն վիճակում, որոշ տեղերում՝ կույտերի մեջ, և շատ նկատելի էր, որ մարդիկ, ովքեր երբեմն դրանք դասավորում էին, տեղի բնակիչներ չէին, այլ շտապում էին այդ տեսակավորումն ավարտել հնարավորինս արագ, հետևաբար, դրանք նետում էին ուր պատահի, հնարավոր է նրանք անկասկած, ճանապարհորդներ էին, որոնք բոլորովին մտահոգված չէին այդտեղ կարգուկանոն պահպանել և գրադարանի հերթական այցելու լինելով, հերթով վերցնում և դնում էին գրքերը, ցանկանալով մինչ այդ անհայտ մի ձեռագիր գտնել և խաբեբայությամբ այն իրենց հետ տանել[40]։ | |
Նման իրավիճակը նպաստեց հավաքածուի կողոպուտին, մասնավորապես, վանքից հանվեց Աստվածաշնչի հնագույն տեքստերից մեկը՝ Սինայական օրենսգիրքը։
Վանքի գրադարանի ամենաարժեքավոր ձեռագրերը ներառում են՝
- Աստվածաշնչի ամենահին տեքստերից մեկի՝ Սինայական վարքագրքի (IV դար) տասներկու թերթ, վանքից դուրս էր բերվել և տեղափոխվել Ռուսաստան 1859 թվականին[41],
- 5-րդ դարի սիրիական օրենսգիրքը,
- 6-րդ դարի հունարեն ձեռագրի տասը թերթ՝ Մատթեոսի Ավետարանի տեքստով (Ծածկագիր 074),
- 717 թվականի հունական Ավետարանը (Բյուզանդիայի կայսր Թեոդոսիոս III-ի նվերը վանքին),
- Սինայի սաղմոսագիրք (11-րդ դար)՝ սլավոնական լեզվի ամենահին սաղմոս։
Վանքում պահվում է 3304 ձեռագիր և շուրջ 1700 մատյան։ Դրանց երկու երրորդը գրված է հունարենով, մնացածը՝ արաբերեն, սիրիերեն, վրացերեն, հայերեն, ղպտիերեն, եթովպական և սլավոնական լեզուներով։ Բացի արժեքավոր ձեռագրերից, գրադարանի հավաքածուում պահվում է 5000 գիրք, որոնց մի մասը վերաբերում է գրատպության առաջին տասնամյակներին։
Բացի կրոնական գրքերից, վանքի գրադարանում պահվում են պատմական փաստաթղթեր, հրովարտակներ և այլ ձեռագրեր, որոնք հաստատված են բյուզանդական կայսրերի, պատրիարքների և թուրք սուլթանների ոսկյա և կապարե կնիքներով։
2005 թվականին հայտարարվեց, որ այդ հավաքածուի համար վանքում կկառուցվի հատուկ պահոց[42], որը կփոխարինի 1951 թվականին վանքի հարավային պատի մոտ կառուցված գրապահոցին։
Սրբապատկերների հավաքածու
Վանքն ունի սրբապատկերների եզակի հավաքածու, որոնք ունեն բացառիկ հոգևոր, գեղարվեստական և պատմական արժեք։ Հազվագյուտ և ամենահին սրբապատկերներից 12-ը նկարվել են 6-րդ դարում մոմե ներկերով, որոնք աշխարհի ամենահին սրբապատկերներն են։ 1850 թվականին վարդապետ Պորֆիրիի (Ուսպենսկի) կողմից Ռուսաստան է արտահանվել նախապատկերամարտության դարաշրջանի մի քանի մոմանկարչական սրբապատկերներ (1940 թվականից ի վեր սրբապատկերները պահվում են Կիևի Բոգդան և Վարվառա Խանենկոների անվան Արևմտյան և Արևելյան արվեստների թանգարանի հավաքածուում, Կիև)[43]։
Վանքի հավաքածուի մի մասը թվագրվում է վաղ բյուզանդական շրջանից մինչև 10-րդ դարը (ներառյալ 8-9-րդ դարերի սիրիա-պաղեստինյան սրբապատկերները)։ Այդ սրբապատկերները պատրաստվել են հույն, վրացի, սիրիացի և ղպտի վարպետների կողմից։ Սրբապատկերները պահպանվել են, քանի որ 7-րդ դարից վանքը գտնվելով Բյուզանդական կայսրությունից դուրս, չի տուժել պատկերամարտությունից։ Հավաքածուում քիչ են արևմտաեվրոպական գրչության գործերը, սակայն կան խաչակրաց արշավանքների ժամանակաշրջանի եզակի սրբապատկերներ, որոնք միասնական ոճով համադրում են «արևմտյան լատինիզմի» և «հունական բյուզանդականության» առանձնահատկությունները[4]։
Միակ սրբապատկերը, որը վանքում երկրպագվում է որպես հրաշագործ, 13-րդ դարի եռածալ նկարն է, որտեղ պատկերված է Աստվածածին Բեմատարիսսան՝ Աստվածածնային շարքի տեսարաններով[44]։ Սրբապատկերը չունի առանձին տոնակատարության օր և հատուկ ժամերգություն, այն տեղակայված է կաթողիկոսի խորանում։
 |
 |
 |
 | |||
| «Քրիստոս Պանտոկրատոր», Քրիստոսի հնագույն սրբապատկերներից մեկը, 6-րդ դար | «Պետրոս առաքյալ», մոմանկարչական սրբապատկեր, 6-րդ դար | «Աստվածածինը գահակալված», 7-րդ դար | Աբգարը Թադեոս առաքյալից ստանում է Փրկչի անձեռքակերտ սրբապատկերը, 10-րդ դարի վերջ | |||
1695 թվականին Վալախի բոյար Միխայ Կանտակուզինոն՝ հին բյուզանդական Կանտակուզինո ընտանիքից, Սուրբ Եկատերինա վանք ուխտագնացությունից հետո իր հայրենիքում հիմնել է Սինայա վանքը, որն անվանվել է իր այցելած վանքի պատվին։
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
