Pagsasao a Persiano

Ti Persiano^[3] (فارسی, IPA: [fɒːɾˈsiː]) ket maysa nga Irani a pagsasao iti uneg ti Indo-Irani a sanga iti pagsasao nga Indo-Europeano. Naipangpangruna daytoy a maisasao idiay Iran, Apganistan, Tajikistan ken dagiti pagilian a naipakasaritaan babaen ti Persiano nga impluensia. Ti pagsasao a Persiano ket naidasig a panagtultuloy iti Tengnga a Persiano, ti opisial a relihioso ken literario a pagsasao iti Sasanida a Persia, a daytoy met ket panagtultuloy iti Daan a Persiano, ti pagsasao iti Persiano nga Imperio iti Akemenida a panawen.^[4][5] Ti Persiano ket maysa a plurisentriko a pagsasao ken dagiti gramatikona ket kapadpada kadagiti adu a kontemporario a pagsasao ti Europa.^[6]Natawtawagan daytoy iti Persiano ket gapu iti taudanna manipud ti kapitolio ti Akamenida nga imperio, ti Persis (Fars wenno Pars) isu a nakaalaan ti nagan a Persiano (Farsi wenno Parsi).

Persiano
فارسی, دری, تاجیکی
Naisurat iti patneng a sinuratan a (Nastaʿlīq nga estilo), naibalikas iti pagsasao a Persiano a kas ti Fārsī.
Pannakabalikas	[fɒːɾˈsiː]
Patubo iti	Iran  Apganistán  Tajikistan  Uzbekistan  Irak  Turkia  UAE  Katar  Pakistan  Bahrain  Kuwait  Oman (kitaen ti artikulo para iti napno a listaan)
Rehion	Akinlaud nga Asia, Tengnga nga Asia
Patubo a mangisasao	80–100 a riwriw (2011 a karkulo)[1] 60–110 a riwriw[2]
Pamilia	Indo-Europeano Indo-Irani Irani Akinlaud nga Irani Abagatan a laud nga Irani Persiano
Dagiti dialekto	Irani a Persiano (pes) Apgani a Persiano (prs) Tajik a Persiano (tgk) Bukharic (bhh) Pahlavani (phv) Hazaragi (haz) Aimaq (aiq) Dzhidi (jpr) Dehwari (deh)
Panagsurat	Persiano nga abesedario (Arabiko a sinuratan) Siriliko a sinuratan (Tajikistan, kitaen ti Tajik nga abesedario)
Opisial a kasasaad
Opisial a mangisasao	Iran  Apganistán  Tajikistan
Nagalagad	Iran: Akademia iti Pagsasao a Persiano ken Literatura  Apganistán: Akademia dagiti Siensia iti Apganistan
Kodkodigo ti pagsasao
ISO 639-1	fa
ISO 639-2	per (B) fas (T)
ISO 639-3	fas – inklusibo a kodigo Agmaymaysa a kodkodigo: pes – Akinlaud a Persiano prs – Akindaya a Persiano tgk – Tajiki aiq – Aimaq bhh – Bukharic haz – Hazaragi jpr – Dzhidi phv – Pahlavani deh – Dehwari
Linguaesperio	58-AAC (Nalawlawa a Persiano) > 58-AAC-c (Tengnga a Persiano)
Aglaon daytoy nga artikulo kadagiti simbolo ti ponetiko ti IPA. No awan ti maitunos a suporta ti panangipaay, mabalin a makitam dagiti marka-ti-saludsod, kahon, wenno sabali pay a simbolo imbes a dagiti karakter ti Unicode.

Ti mapa a mangipakpakita ti kaadda dagiti agsasao iti Persiano kadagiti pagilian iti lubong babaen ti maris nga asul. Ti mapa ket marisanna ti sibubukel a lugar iti uneg ti nailian a pagbeddengan iti tungngal maysa a pagilian nga addaan dagiti maris a naipalawagan iti sarita dita baba. Sarita

  Opisial a pagsasao

:Iran, Apganistan, Tajikistan

  Adadu ngem 1,000,000 nga agsasao

:Uzbekistan

  Nagbaetan ti ti 400,000 - 1,000,000 nga agsasao

:Turkia, Irak

  Nagbaetan ti 100,000 - 400,000 nga agsasao

:Dagiti Nagkaykaysa nga Emirato nga Arabo, Estados Unidos, Katar, Saudi Arabia, Pakistan, Israel, Bahrain, Kanada, Rusia, Kuwait

  Nagbaetan ti 25,000 - 100,000 nga agsasao

:Alemania, Australia, Oman, Nagkaykaysa a Pagarian, Pransia, Siria, Suesia, Hapon, Kirgistan, Yemen, Kazakhstan, Olanda

  Basbassit ngem 25,000 nga agsasao / awan

Adda dagiti agarup a 110a riwriw nga agsasao iti Persiano iti sangalubongan, a ti pagsasao ket addaan iti opisial a kasasaad idiay Iran, Apganistan ken Tajikistan. Para kadagiti napalabas a siglo ti Persiano ket prestihion a kultural a pagsasao kadagiti sabali a rehion iti Akinlaud nga Asia, Sentral nga Asia, ken Abagatan nga Asia babaen dagiti nadumaduma nga imperio a naibatay kadagita a rehion.^[7]

Ti Persiano ket addaan iti adu nga (kangrunaan iti leksikon) impluensia kadagiti kaarruba a pagsasao, a naisangayan ti Sasao a Turko idiay Sentral nga Asia, ti Kaukaso, ken Anatolia, dagiti kaaruba nga Irani a pagsasao, ken ti pay Armenio, ken Sasao nga Indo-Aryan, a naipangpangruna ti Urdu. Daytoy ketnakaited pay ti impluensia iti Arabiko, a naisangayan ti Bahrani nga Arabiko,^[8] bayat a nagbulbulod met ti bokabulario manipud iti daytoy kalpasan ti Muslim a panagrukma ti Persia.^{[9][6][10][11][12][13]}

Daytoy ket addaan iti atiddog a pakasaritaan iti literatura iti porma iti Tengnga a Persiano sakbay ti Islam, ti Persiano ket isu idi ti immuna a rimmuar a pagsasao ti sibilisasion ti Muslim babaen ti monopolia ti Arabiko iti panagsurat, ken ti panagsurat iti daniw iti Persiano ket naipundar a kas tradison ti korte kadagiti adu nga akindaya a korte.^[7] Dagiti naindayegan nga obra ti Persiano a literatura ket ti Shahnameh ni Ferdowsi, dagiti obra ni Rumi, Rubaiyat ni Omar Khayyam, Divan ni Hafiz ken dagiti daniw ni Saadi.