Angela Merkel

Angela Dorothea Merkel (fædd 17. júlí 1954 í Hamborg í Þýskalandi), fædd Angela Dorothea Kasner, er þýskur stjórnmálamaður, eðlisfræðingur og fyrrverandi kanslari Þýskalands. Hún er dóttir Lútherstrúar-prests og kennslukonu. Hún ólst upp að mestu í Templin, litlum bæ í þáverandi Austur-Þýskalandi, 70 km norður af Berlín. Á árunum 1973 til 1978 nam hún eðlisfræði við Háskólann í Leipzig. Hún vann að doktorsverkefni sínu í kennilegri efnafræði í Berlín og kynntist þar núverandi eiginmanni sínum, prófessor Sauer. Hún komst á þýska þingið árið 1991 sem þingmaður Mecklenburg-Vorpommern.

Angela Merkel
Angela Merkel árið 2010.
Kanslari Þýskalands
Í embætti 22. nóvember 2005 – 8. desember 2021
Forseti	Horst Köhler Christian Wulff Joachim Gauck Frank-Walter Steinmeier
Forveri	Gerhard Schröder
Eftirmaður	Olaf Scholz
Formaður Kristilega demókrataflokksins
Í embætti 10. apríl 2000 – 7. desember 2018
Forveri	Wolfgang Schäuble
Eftirmaður	Annegret Kramp-Karrenbauer
Persónulegar upplýsingar
Fædd	17. júlí 1954 (1954-07-17) (70 ára) Hamborg, Vestur-Þýskalandi (nú Þýskalandi)
Þjóðerni	Þýsk
Stjórnmálaflokkur	Kristilegi demókrataflokkurinn
Maki	Ulrich Merkel (g. 1977; skilin 1982) Joachim Sauer (g. 1998)
Háskóli	Háskólinn í Leipzig
Verðlaun	Karlsverðlaunin (2008) Nansen-verðlaunin (2022)
Undirskrift

Hún varð formaður flokks Kristilegra demókrata (CDU) 10. apríl 2000 og gegndi formannsembættinu til 7. desember 2018. Merkel var kjörin kanslari Þýskalands af þýska sambandsþinginu 22. nóvember 2005. Sem ríkisstjórnarleiðtogi stærstu þjóðar innan Evrópusambandsins hafði Merkel mikil áhrif á viðbrögð Evrópumanna við evrópsku skuldakreppunni, evrópska flóttamannavandanum og alþjóðlega kórónaveirufaraldrinum. Merkel dró sig til hlés úr stjórnmálum að loknu fjórða kjörtímabili hennar og var ekki í framboði í þingkosningum ársins 2021.

Æviágrip

Angela Merkel (þá Kasner) fæddist árið 1954 í Hamborg í Vestur-Þýskalandi. Hún var aðeins nokkurra vikna gömul þegar foreldrar hennar fluttu með hana til Austur-Þýskalands, þar sem faðir hennar hafði fengið vinnu sem lúterskur prestur.^[1] Kasner lærði eðlisfræði í háskóla og fékk að námi loknu starf við rannsóknir í vísindaháskóla í Berlín. Í háskólanum kynntist hún samnemanda sínum, Ulrich Merkel, og giftist honum árið 1977. Hjónaband þeirra entist aðeins í fimm ár áður en þau skildu, en Angela hélt nafni fyrrum eiginmanns síns.^[1]

Angela Merkel vakti á þessum tíma athygli austur-þýskra stjórnvalda og var jafnvel boðið starf hjá leyniþjónustunni Stasi, sem hún afþakkaði með þeirri tylliástæðu að hún kynni ekki að þegja yfir leyndarmálum.^[1] Merkel var ekki áhugasöm um stjórnmál á yngri árum sínum en var þó gagnrýnin á austur-þýsk stjórnvöld.

Stjórnmálaferill

Merkel á kosningaplakati frá árinu 1995.

Merkel hóf virka þátttöku í þýskum stjórnmálum eftir fall Berlínarmúrsins árið 1989. Hún gekk í nýstofnaðan hægriflokk sem rann síðan saman við Kristilega demókrataflokkinn eftir að austur- og vesturhlutar Þýskalands sameinuðust á ný árið 1990. Merkel var kjörin á þýska ríkisþingið fyrir Kristilega demókrata í fyrstu þingkosningum sameinaðs Þýskalands og stuttu síðar bauð Helmut Kohl kanslari henni ráðherrasæti kvenna- og fjölskyldumála í stjórn sinni.^[2] Þá var Angela Merkel 35 ára og þar með yngsti ráðherra í sögu Þýskalands.^[1]

Ríkisstjórn Kohl féll í kosningum fyrir Jafnaðarmönnum árið 1998. Eftir ósigurinn var Merkel útnefnd ritari Kristilega demókrataflokksins. Eftir að upplýst var um hneykslismál er varðaði óeðlileg fjárframlög til flokksins sem snerti bæði Kohl og eftirmann hans á formannsstól, Wolfgang Schäuble, fór Merkel að gagnrýna Kohl og leggja til að Kristilegir demókratar segðu skilið við hann.^[3] Þessi svik Merkel á pólitískum læriföður sínum vöktu mikla athygli þýskra fjölmiðla og var talað um gagnrýni hennar á Kohl sem „föðurmorð“.^[1] Merkel var kjörin formaður Kristilega demókrataflokksins í apríl árið 2000.^[4]

Kanslaratíð (2005–2021)

Merkel var kjörin kanslari Þýskalands í stjórnarsamstarfi Kristilegra demókrata og Jafnaðarmanna eftir mjög jafnar þingkosningar árið 2005.^[5] Merkel hafði í aðdraganda kosninganna boðað róttækar umbætur í anda markaðshyggju en í stjórnarmyndunarviðræðunum þurftu flokkarnir að miðla málum um margt. Meðal þess sem flokkarnir komu sér saman um í stjórnarsáttmálanum var að draga úr fjárhagshalla með aukinni skattlagningu.^[6] Auk þess boðaði Merkel bætt samskipti við Bandaríkin. Árið 2007 sat Merkel í forsæti evrópska ráðsins og gegndi þar með lykilhlutverki í samningu og viðræðum um Lissabon-sáttmálann, sem var samþykktur í lok ársins.

Merkel ásamt íhaldsleiðtogunum Mariano Rajoy og Viktor Orbán á flokksþingi Evrópska þjóðarflokksins árið 2012.

Kristilegir demókratar bættu við sig sætum í þingkosningum árið 2009 og gátu myndað hægristjórn án Jafnaðarmanna. Merkel sat áfram sem kanslari í stjórnarsamstarfi Kristilegra demókrata við hinn miðhægrisinnaða Frjálsa demókrataflokk. Á öðru kjörtímabili Merkel skall evrópska skuldakreppan á. Á kjörtímabilinu var herskylda lögð niður og atvinnuleysi fór niður fyrir þrjár milljónir manns.^[7]

Eftir kjarnorkuslysið í Fukushima árið 2011 tók Merkel ákvörðun um að öllum kjarnorkuverum í Þýskalandi skyldi lokað fyrir árið 2022.^[8][9]

Kristilegir demókratar unnu þingkosningarnar árið 2013 en Frjálsi demókrataflokkurinn fékk ekki nægt fylgi til að komast inn á þing. Því neyddist Merkel til að stofna til nýs stjórnarsamstarfs við Jafnaðarmannaflokkinn. Árið 2015 sór Merkel þess eið að veita flóttamönnum úr sýrlensku borgarastyrjöldinni hæli í Þýskalandi. Merkel hefur bæði hlotið lof og last fyrir viðbrögð hennar við evrópska flóttamannavandanum og margir íhaldssamari meðlimir Kristilegra demókrata hafa gagnrýnt hana fyrir að hleypa um milljón flóttamönnum^[10] inn í landið. Segist hún þó ekki sjá eftir ákvörðun sinni og að hún hafi tekið ákvörðun sína af pólitískum ástæðum og af mannúðarsjónarmiðum.^[11]

Í kosningum árið 2017 voru Kristilegir demókratar áfram stærsti flokkurinn en töpuðu þó nokkru fylgi.^[12] Jafnaðarmenn höfðu tapað enn meira fylgi á stjórnarsamstarfinu og því lýsti Martin Schulz, þáverandi formaður Jafnaðarmanna, því yfir að flokkurinn myndi sitja í stjórnarandstöðu frekar en að taka aftur þátt í ríkisstjórn með Merkel. Úr varð stjórnarkreppa sem entist fram í mars næsta árs, en eftir nokkrar misheppnaðar stjórnarmyndunarviðræður létu Jafnaðarmenn til leiðast og endurnýjuðu stjórnarsamstarfið við flokk Merkel. Merkel hóf sitt fjórða kjörtímabil sem kanslari Þýskalands þann 14. mars 2018.^[13]

Á stjórnarárum sínum leitaðist Merkel við að viðhalda vinsamlegum samskiptum Þýskalands við Rússland og reyndi að koma til móts við Rússa í ýmsum deiluefnum þeirra við Vesturlönd. Árið 2008 átti hún, ásamt Nicolas Sarkozy Frakklandsforseta, þátt í að koma í veg fyrir að Úkraína hlyti aðild að Atlantshafsbandalaginu (NATO), en Vladímír Pútín Rússlandsforseti hafði verið afar gagnrýninn á þreifingar Úkraínu eftir NATO-aðild. Stjórn Merkels gerði jafnframt viðskiptasamninga um flutninga jarðgass frá Rússlandi til Þýskalands, sem Merkel sagði til þess fallna að styðja þýsk fyrirtæki og halda samskiptum við Rússa friðsamlegum.^[14] Þrátt fyrir að fordæma ólöglega innlimun Rússlands á Krímskaga árið 2014 lét stjórn Merkels tvöfalda flutningsgetu Nord Stream 1-gasleiðslunnar frá Rússlandi árið 2015, enda var efnahagur Þýskalands þá orðinn afar háður rússnesku gasi.^[15] Stjórn Merkels samþykkti jafnframt lagningu nýrrar gasleiðslu til Þýskalands frá Rússlandi, Nord Stream 2, þrátt fyrir háværa gagnrýni um að leiðslan myndi gera Þjóðverja enn háðari Rússum á sama tíma og rússnesk stjórnvöld stæðu fyrir glæpum á borð við eitrun stjórnarandstæðingsins Aleksej Navalnyj.^[16] Innrás Rússa í Úkraínu hófst aðeins fáeinum mánuðum eftir að Merkel lét af embætti undir lok ársins 2021 og því hefur stefna hennar í samskiptum Þýskalands og Rússlands í síauknum mæli verið gagnrýnd.^[14]

Þann 29. október 2018 tilkynnti Merkel að hún hygðist ekki gefa kost á sér til endurkjörs sem formaður Kristilegra demókrata.^[17] Með þessu sagðist hún ætla að axla ábyrgð fyrir lélegan árangur Kristilegra demókrata í héraðskosningum. Merkel lýsti því jafnframt yfir að hún hygðist láta af störfum sem kanslari við lok kjörtímabilsins árið 2021 og hætta alfarið í stjórnmálum.^[18] Annegret Kramp-Karrenbauer, sem er náinn bandamaður Merkels og hafði hlotið meðmæli hennar í formannssætið, var kjörin formaður Kristilegra demókrata í desember árið 2018.^[19] Kramp-Karrenbauer tilkynnti hins vegar þann 10. febrúar 2020 að hún hygðist segja af sér sem formaður flokksins.^[20] Afsögn hennar kom í kjölfar deilna um það að flokksmenn Kristilegra demókrata hefðu greitt atkvæði ásamt öfgahægriflokknum Valkosti fyrir Þýskaland um myndun nýrrar stjórnar í Þýringalandi.^[21] Armin Laschet tók við af Kramp-Karrenbauer sem formaður Kristilegra demókrata eftir formannskjör þann 16. janúar 2021.^[22]

Án Merkel við stjórnvölinn gekk Kristilegum demókrötum ekki vel í kosningunum 2021. Þetta leiddi til þess að Olaf Scholz, kanslaraefni Jafnaðarmanna, tók við af Merkel eftir myndun nýrrar stjórnar þann 8. desember þetta ár.^[23]