សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងឡាវ

សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងឡាវ ឬសង្គ្រាមស៊ីវិលឡាវ (១៩៥៩-១៩៧៥) គឺជាជម្លោះសង្រ្គាមស៊ីវិលរវាងបក្សពួកកុម្មុយនីស្តប៉ៈថេតឡាវ (គាំទ្រដោយវៀតណាមខាងជើង) និងរាជរដ្ឋាភិបាលឡាវពីថ្ងៃទី២៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៩ រហូតដល់ថ្ងៃទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៥។ សង្គ្រាមនេះបានទទួលឥទ្ធិពលពីសង្គ្រាមវៀតណាមដូចនឹងសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជាដែរ។ វាត្រូវបានគេហៅថា សង្រ្គាមសម្ងាត់ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលសកម្មភាពពិសេសសេអ៊ីអា (CIA) និងក្នុងចំណោមអតីតយុទ្ធជនហ្មុងមួយចំនួន។^[៨]

សង្គ្រាមស៊ីវិលឡាវ
ផ្នែកនៃសង្គ្រាមវៀតណាម សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិន និងសង្គ្រាមត្រជាក់
តំបន់ក្រហមដែលស្ថិតនៅក្រោមការកាន់កាប់របស់ចលនាប៉ៈថេតឡាវត្រូវបានកងកម្លាំងជើងអាកាសសហរដ្ឋអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកក្រាលព្រំពីលើជារឿយៗ។
កាលបរិច្ឆេទ ២៣ ឧសភា ១៩៥៩ – ២ ធ្នូ ១៩៧៥ (១៦ ឆ្នាំ, ៦ ខែ, ១ សប្តាហ៍ និង ២ ថ្ងៃ) ទីតាំង ប្រទេសឡាវ លទ្ធផល ជ័យជម្នះខាងប៉ៈថេតឡាវ និងវៀតណាមខាងជើង ប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យប្រជាមានិតឡាវ បក្សពួកនិងសមាជិកនៃរាជរដ្ឋាភិបាលឡាវត្រូវនិរទេសទៅក្រៅប្រទេស
ភាគីសង្គ្រាម
ព្រះរាជាណាចក្រឡាវ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធអព្យាក្រឹត (១៩៦២–១៩៦៦)  សហរដ្ឋអាមេរិក  វៀតណាមខាងត្បូង  ថៃ គាំទ្រដោយ៖ ហ្វីលីពីន តៃវ៉ាន់  អូស្ត្រាលី  នូវែលសេឡង់  ឥណ្ឌូនេស៊ី  បារាំង	ប៉ៈថេតឡាវ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធអព្យាក្រឹត (១៩៦០–១៩៦២) អ្នកស្នេហាជាតិអព្យាក្រឹតនិយម (ពីឆ្នាំ១៩៦៣)  វៀតណាមខាងជើង គាំទ្រដោយ៖  សហភាពសូវៀត អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត  គុយបា ឆេកូស្លូវ៉ាគី រ៉ូម៉ានី  ចិន
មេបញ្ជាការ និង មេដឹកនាំ
សុវណ្ណភូមា ភូមិ ណូសាវណ្ណ វាំង បាវ ប៊ុន អ៊ូម គង់ ឡេ លីនដុន ប៊ី. ចនសុន រីឆាដ និចសុន រ៉ូប៊ឺត ម៉ាកណាម៉ារ៉ា ក្លាក ឃ្លីហ្វត ម៉ែលវីន ឡែត	សុផានុវង្ស កៃសន ព្រហ្មវិហារ ភូមិ វង្សវិចិត្រ ឌៀន ស៊ុនណាឡាត នូហាក់ ភូមសៈវ៉ាន់
កម្លាំង
ទាហានចំនួន ៥០,០០០ នាក់ (១៩៥៤)[១] កម្លាំងភតិការីចំនួន ២១,០០០ នាក់ (១៩៦៣)[២] កងជីវពលហ្មុងចំនួន ១៩,០០០–២៣,០០០ នាក់ (១៩៦៤)[៣]	៨,០០០ (១៩៦០)[៤] ៤៨,០០០ (១៩៧០)[៤] ១០,០០០+ (១៩៧០)
សហេតុភាព និង ការខាងបង់
កងទ័ពខេមរភូមិន្ទឡាវប្រមាណ ~១៥,០០០ នាក់[៥]	គ្មានទិន្នន័យច្បាស់លាស់ ៣,០០០+[៦]
ចំនួនមរណភាពសរុប ២០,០០០–៦២,០០០[៧]

ឫសគល់​នៃ​ជម្លោះ​នេះអាច​ត្រូវ​បាន​គេ​រម្លឹក​ទៅ​ក្រោយ​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី​២ នៅ​ពេល​ដែល​បារាំងបានដាក់អាណានិគមឡើងវិញលើប្រទេសឡាវ។ ពួកប៉:ថេតឡាវ ដែលត្រូវបានគាំទ្រដោយរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តវៀតណាមខាងជើង បានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការទ័ពព្រៃប្រឆាំងនឹងបារាំង និងរដ្ឋាភិបាលឡាវនៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៥០។ នៅឆ្នាំ១៩៥៤ កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងហ្សឺណែវត្រូវបានចុះហត្ថលេខា ដែលបានបញ្ចប់សង្រ្គាមឥណ្ឌូចិនលើកទីមួយ និងបានផ្តល់ឯករាជ្យដល់ប្រទេសឡាវ។ ទោះ​បីជាយ៉ាងណា កិច្ច​ព្រម​ព្រៀង​នេះ​ក៏​បាន​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​ពួកប៉ៈថេតឡាវរក្សាវត្តមានក្នុងប្រទេសបាន ហើយ​ជម្លោះនៅ​តែបន្ត។ ការប្រយុទ្ធគ្នាកាន់តែខ្លាំងនៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ដោយសហរដ្ឋអាមេរិកបានចូលរួមចំណែកកាន់តែខ្លាំងឡើងក្នុងកិច្ចប្រឹងប្រែងមួយដើម្បីការពារប្រទេសឡាវពីការធ្លាក់ទៅក្នុងលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្តល់ជំនួយយោធាដល់រដ្ឋាភិបាលឡាវ ហើយក៏បានអនុវត្តយុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែកដ៏ធំប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងប៉ៈថេតឡាវ និងវៀតណាមខាងជើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ១៩៧៣ បទឈប់បាញ់ត្រូវបានព្រមព្រៀងគ្នា ហើយពួកប៉ថេតឡាវត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះជាមួយរដ្ឋាភិបាលឡាវ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សន្តិភាពមានរយៈពេលខ្លី ហើយប៉ៈថេតឡាវបានបើកការវាយលុកចុងក្រោយនៅឆ្នាំ១៩៧៥ ដែលបានវាយលុកកងទ័ពឡាវដែលនៅសេសសល់យ៉ាងឆាប់រហ័ស។ នាថ្ងៃទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៥ ពួកប៉ៈថេតឡាវបានប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យប្រជាមានិតឡាវ ដែលនៅតែជារដ្ឋាភិបាលរបស់ប្រទេសរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ជម្លោះនេះបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់ប្រទេសឡាវ ដោយមានការប៉ាន់ប្រមាណថា មួយភាគបីនៃចំនួនប្រជាជនរបស់ប្រទេសនេះត្រូវបានផ្លាស់ទីលំនៅ ឬត្រូវបានសម្លាប់ក្នុងអំឡុងពេលសង្រ្គាម។ ^[៩]

ផ្ទៃក្នុង