ស៊ីរី

ប្រទេសស៊ីរី (ភាសាអារ៉ាប់៖ سُورِيَا ឬ سُورِيَة ប្រកបថា ស៊ូ–រី–យ៉ា) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់ស៊ីរី (ភាសាអារ៉ាប់៖​ الجمهورية العربية السورية) គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់អាស៊ីខាងលិច ត្រង់តំបន់មេឌីទែរ៉ាណេខាងកើត និងក្នុងអនុតំបន់ឡេវ៉ាន។ ប្រទេសស៊ីរីមានព្រំដែនខាងលិចជាប់សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ ខាងជើងជាប់ប្រទេសតួកគី ខាងកើតនិងអាគ្នេយ៍ជាប់អ៊ីរ៉ាក់ ខាងត្បូងជាប់ហ្សកដានី និងខាងនិរតីជាប់ប្រទេសអ៊ីស្រាអែល និងលីបង់។ បច្ចុប្បន្ននេះ ស៊ីរីកំពុងស្ថិតនៅក្រោមរដ្ឋាភិបាលអន្តរកាល និងមានខេត្តចំនួន ១៤។ ទីក្រុងដាម៉ាស់គឺជារដ្ឋធានី និងជាទីក្រុងធំបំផុតប្រចាំប្រទេសស៊ីរី។ ដោយមានប្រជាជនចំនួន ២៥ លាននាក់ និងផ្ទៃដីសរុប ១៨៥,១៨០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ស៊ីរីគឺជាប្រទេសមួយដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនបំផុតទី៥៧ និងសណ្ឋានដីធំបំផុតទី៨៧។

សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់ស៊ីរី

الجمهورية العربية السورية (ភាសាអារ៉ាប់)
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
ភ្លេងជាតិ Homat el Diyar "អាណាព្យាបាលនៃមាតុភូមិ"
ទីតាំងប្រទេសស៊ីរី (ក្រហម) នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	ដាម៉ាស់ 33°30′N 36°18′E
ភាសាផ្លូវការ	អារ៉ាប់
ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០២១[១][២][៣][៤][៥])	៨០–៩០% អារ៉ាប់/ឡេវ៉ាន ៩–១០% ឃឺដ ១–១០% ក្រុមជនជាតិផ្សេងៗទៀត
សាសនា (ឆ្នាំ ២០២០[៦])	៩៤.១៧% ឥស្លាមសាសនា ៧៩.១៩% ឥស្លាមស៊ុននី ១៤.០% ឥស្លាមស៊ីអ៊ីត (រួមទាំងអាឡាវី) ៣.៨៤% គ្រិស្តសាសនា ១.៩៩% សាសនាផ្សេងៗទៀត
រដ្ឋាភិបាល	ឯកត្តរដ្ឋ សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតីក្រោមរដ្ឋាភិបាលអន្តរកាល
- ប្រធានាធិបតី	អាម៉េដ អាល់ឆារ៉ា
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី	ម៉ូហាម៉េដ អាល់-បាស៊្ហា[៧]
នីតិបញ្ញត្តិ	សភាប្រជាជន
និម្មិតកម្ម
- ព្រះរាជាណាចក្រអារ៉ាប់ស៊ីរី	៨ មីនា ១៩២០
- រដ្ឋស៊ីរីក្រោមម៉ាន់ដាតបារាំង	១ ធ្នូ ១៩២៤
- សាធារណរដ្ឋស៊ីរី	១៤ ឧសភា ១៩៣០
- ទទួលឯករាជ្យ (ផ្លូវច្បាប់)	២៤ តុលា ១៩៤៥
- ទទួលឯករាជ្យ (ផ្លូវការ)	១៧ មេសា ១៩៤៦
- ដកខ្លួនពីសាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់រួម	២៨ កញ្ញា ១៩៦១
- សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់ស៊ីរី	៨ មីនា ១៩៦៣
- របបអាសាដត្រូវបានផ្ដួលរំលំ	៨ ធ្នូ ២០២៤
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	១៨៥,១៨០ គ.ម២   (ទី៨៧)
- ផ្ទៃទឹក (%)	១.១
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៤)	២៥,០០០,៧៥៣[៨] (ទី៥៧)
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០១០)	២១,០១៨,៨៣៤
- ដង់ស៊ីតេ	១១៨.៣ នាក់/គ.ម២   (ទី៧០)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៥)
- សរុប	៥០.២៨ ពាន់លានដុល្លារ[៩]
- ក្នុងម្នាក់	២,៩០០ ដុល្លារ[៩]
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០)
- សរុប	១១.០៨ ពាន់លានដុល្លារ[៩]
- ក្នុងម្នាក់	៥៣៣ ដុល្លារ[៩]
ជីនី (២០២២)	២៦.៦[១០] ទាប
HDI (២០១៩)	០.៥៥៧[១១] មធ្យម · ទី១៥៧
រូបិយវត្ថុ	ផោនស៊ីរី (SYP)
ល្វែងម៉ោង	UTC+៣ (AST)
ទិសបើកបរ	ស្តាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+៩៦៣
កូដ ISO 3166	SY
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.sy
មើលជា Q858 លើវីគីទិន្នន័យ

រដ្ឋស៊ីរីសម័យបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅលើទឹកដីនៃអាណាចក្របុរាណៗជាច្រើន ចាប់ផ្ដើមពីអរិយធម៌អ៊ីប្លានៅក្នុងសហវត្សរ៍ទី៣ មុន គ.ស។ រដ្ឋធានីដាម៉ាស់ និងទីក្រុងអាឡិបនៅភាគខាងជើងត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាទីក្រុងវប្បធម៌ដ៏សំខាន់ប្រចាំប្រទេសស៊ីរី។ ទីក្រុងដាម៉ាស់នោះធ្លាប់ជាទីអាសនៈកណ្ដាលនៃអាណាចក្រអូមេយ៉ាដ និងជាទីរួមតំបន់នៃស៊ុលតង់ចក្រម៉ាម្លុករបស់អេហ្ស៊ីប។ រដ្ឋស៊ីរីសព្វថ្ងៃត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី២០ ដោយកាលនុះមានទម្រង់ជាទឹកដីម៉ាន់ដាតរបស់បារាំង។ ទីបំផុតមកដល់ឆ្នាំ១៩៤៥ ស៊ីរីក៏ទទួលបានឯករាជ្យដោយមានប្រព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលជាសាធារណរដ្ឋអាស្រ័យសភា ហើយក៏ត្រូវបានជាប់ឈ្មោះក្លាយជាសមាជិកស្ថាបនិកមួយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិផងដែរ។ កងទ័ពបារាំងដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មាននៅស៊ីរីត្រូវបានដកចេញទាំងស្រុងនៅក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៤៦ ដែលនាំឱ្យស៊ីរីទទួលបានឯករាជ្យពេញលេញ។

ប្រទេសស៊ីរីក្រោយឯករាជ្យត្រូវជួបនឹងភាពវឹកវរមួយចំនួនដូចជា រដ្ឋប្រហារយោធាដែលបានរង្គួសរង្គើស្ថិរភាពជាតិនៅរវាងឆ្នាំ១៩៤៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៧១។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៨ ស៊ីរីបានចូលក្នុងសហភាពជាមួយប្រទេសអេហ្ស៊ីបបានមួយរយៈពេលខ្លី មុនពេលត្រូវដកខ្លួនចេញវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦១ បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារយោធា។ ក្រោយរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៦១​​​ ​ស៊ីរីបានប្ដូរឈ្មោះផ្លូវការរបស់ប្រទេសមកជាសាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់ស៊ីរី។ មកដល់ឆ្នាំ១៩៦៣ រដ្ឋប្រហារមួយទៀតបានកើតឡើងក្រោមថ្វីដៃរបស់គណៈកម្មាធិការយោធានៃគណបក្សបាស្ស រួចរបបឯកបក្សផ្ដាច់ការក៏បានបង្កើតឡើង។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុងនៅក្នុងគណបក្សបាស្សបាននាំឱ្យមានរដ្ឋប្រហារនយោបាយជាបន្តបន្ទាប់ទៀតដូចជា រដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៦៦ និងឆ្នាំ១៩៧០ ដែលជារដ្ឋប្រហារនាំលោកហាហ្វេស អាល់-អាសាដឡើងក្ដោបក្ដាប់អំណាច។ លោកហាហ្វេសបានបង្រួមអំណាចនយោបាយក្នុងប្រទេសស៊ីរីមកត្រឹមរង្វង់គ្រួសារបងប្អូនរបស់គាត់ ហើយក្រោយពីលោកបានបាត់បង់ជីវិតទៅនៅក្នុងឆ្នាំ២០០០ កូនប្រុសម្នាក់របស់លោកឈ្មោះបាស្ហា អាល់-អាសាដក៏បានឡើងកាន់អំណាចបន្តជាប្រធានាធិបតីស៊ីរី។

ចាប់តាំងពីបដិវត្តន៍និទាឃរដូវអារ៉ាប់បានកើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០១១ មក ប្រទេសស៊ីរីត្រូវធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលដ៏រ៉ាំរ៉ៃ ដែលបន្តបង្កឱ្យមានវិបត្តិជនភៀសខ្លួនដ៏ធំមួយនៅក្នុងតំបន់ ដោយប្រជាជនប្រមាណ ៦​ លាននាក់ត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ចោលផ្ទះសម្បែងដើម្បីគេចវេះពីភ្លើងសង្គ្រាម។^{[ស ១]} ក្រុមជ្រុលនិយមរដ្ឋឥស្លាមបានផុសឡើង និងកាន់កាប់ទីប្រជុំជនក្នុងប្រទេសស៊ីរីជាច្រើននៅកំឡុងឆ្នាំ២០១៤–២០១៥ មុនពេលត្រូវសហរដ្ឋអាមេរិកប្រកាសបង្កើតសម្ព័ន្ធភាពអន្តរជាតិវាយកម្ទេចក្រុមនោះរលត់ទៅវិញ។ តាំងពីពេលនោះមក ចលនានយោបាយសំខាន់ៗចំនួនបីបានលេចឡើងជាគូបដិបក្ខប្រឆាំងនឹងរបបផ្ដាច់ការត្រកូលអាសាដ នោះរួមមាន៖ រដ្ឋាភិបាលបណ្ដោះអាសន្នស៊ីរី រដ្ឋាភិបាលសង្គ្រោះស៊ីរី​ និងក្រុមរូហាវ៉ា។ នៅចុងឆ្នាំ២០២៤ ការវាយលុកជាបន្តបន្ទាប់ពីសំណាក់ក្រុមចលនាប្រឆាំងចម្រុះនោះបាននាំឱ្យពួកគេកាន់កាប់ទីក្រុង និងទីតាំងសំខាន់ៗជាច្រើននៅក្នុងប្រទេស រហូតដល់ទៅរដ្ឋធានីដាម៉ាស់ និងទីបំផុត របបអាសាដក៏ត្រូវបានផ្ដួលរំលំក្រោមថ្វីដៃក្រុមឧទ្ទាមរួមអស់នោះ។^[១៣]

ស៊ីរីជាប្រទេសមួយ​ដែល​មាន​វាល​ទំនាបសម្បូរជីជាតិ ភ្នំ​ខ្ពស់ៗ និង​វាល​ខ្សាច់គ្របដណ្ដប់ស្ទើរគ្រប់ផ្ទៃប្រទេស។ ប្រទេសស៊ីរីផងដែរ​ជាផ្ទះសម្បែង​របស់​ក្រុម​ជនជាតិ និង​សាសនា​ចម្រុះជាច្រើន។ អារ៉ាប់គឺ​ជា​ក្រុម​ជនជាតិ​ដ៏ធំ​បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ខណៈឥស្លាមសាសនិកនិកាយ​ស៊ុននីគឺជា​ក្រុម​សាសនា​ធំបំផុតនៅស៊ីរី។ មុនពេលត្រូវក្រុមឧទ្ទាមវាយ​ក្រុង​ដាម៉ាស់ផ្ដួលរបបអាសាដ ស៊ីរីគឺជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​គត់ប៉ុណ្ណោះដែលស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់ពួកនិយមនវបាស្ស។ រដ្ឋាភិបាលបាស្សនិយមនោះគឺមានលក្ខណៈផ្តាច់ការដែលអំណាចទាំងប៉ុន្មាននៅក្នុងប្រទេសគឺក្ដោបក្ដាប់ដោយក្រុមគ្រួសារត្រកូលអាសាដ និងក៏ត្រូវបានពិភពខាងក្រៅរិះគន់យ៉ាងគំហុកផងដែរជុំវិញរឿងគាបសង្កត់ប្រជាជនខ្លួនឯង និងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្រ្គាមក្រោមរបបអាសាដ។ ស៊ីរីបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខបួននៅក្នុងសន្ទស្សន៍រដ្ឋផុយស្រួយប្រចាំឆ្នាំ២០២៤ ដែលនាំឱ្យប្រទេសនេះជាទីកន្លែងដ៏គ្រោះថ្នាក់បំផុតមួយសម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មាន។ សេរីភាពសារព័ត៌មាននៅស៊ីរីគឺនៅមានដែនកំណត់ច្រើនដោយមានឈ្មោះជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខពីររាប់ពីក្រោមឡើងលើនៅក្នុងសន្ទស្សន៍សេរីភាពសារព័ត៌មានពិភពលោកប្រចាំឆ្នាំ២០២៤។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ស៊ីរីជាប្រទេសមួយដែលសម្បូរអំពើពុករលួយច្រើនបំផុតនៅក្នុងតំបន់ម៉េណា ហើយបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទាបបំផុតទីពីរនៅទូទាំងសកលលោកក្នុងសន្ទស្សន៍ការយល់ដឹងអំពីអំពើពុករលួយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២៣។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

កំណត់សម្គាល់

1. ប្រភព៖

   • ^[១២]
   • Alsharif, Asma (16 August 2012). "Organization of Islamic Cooperation suspends Syria". Reuters. https://www.reuters.com/article/us-syria-crisis-islamic-summit-idUSBRE87E19F20120816.
   • "Islamic bloc suspends Syria membership over crisis". DW News. 16 August 2012. https://amp.dw.com/en/islamic-bloc-suspends-syria-membership-over-crisis/a-16169355.
   • "Organisation of Islamic Cooperation suspends Syria". Ahram Online. 16 August 2012. https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/50565/World/Region/Organisation-of-Islamic-Cooperation-suspends-Syria.aspx.
   • "OIC Suspends Syria Over Crackdown". RFE/RL. 16 August 2012. https://www.rferl.org/amp/oic-suspends-syria/24678392.html.