Weess

Weess ginn eng Rëtsch Aarte vun de Séissgrieser (Poaceae) an der Gattung Triticum L. genannt. Etymologesch kënnt den Numm Weess vu "Wäiss"; d'Faarf vun deem, wat aus dëser Fruuchtzort gemaach gëtt, nämlech wäisst Miel.

Weess

Triticum
Wëssenschaftlech Klassifikatioun
Räich	Planzeräich
Iwwerofdeelung	Somplanzen
Ofdeelung	Bléieplanzen
Klass	Commelinidae
Uerdnung	Poales
Famill	Séissgrieser
Wëssenschaftlechen Numm
Triticum
L., 1753

Broutweess (Triticum aestivum)

Ubau

Weess ass, wat d'Klima, de Buedem an d'Waasserversuergung ubelaangt, méi kriddeleg wéi aner Fruuchtzorten.

Wanterweess, déi geleefegst Zort zu Lëtzebuerg, gëtt am Hierscht ausgeséit. D'Fruucht ass dat Joer drop zeideg. All Planz huet 2 bis 3 Ieren, an an all Ier si 25 bis 40 Kären. Op engem Quadratmeter kënnen 350 bis 700 Hällem wuessen, soudatt 70 Balle Weesskäre pro Hektar (heiansdo alt bis zu 110 Ballen um ha) eragefuer kënne ginn. Keng aner Fruuchtzort huet sou ee Rendement.

Déi zeideg Käre bestinn zu 60 % aus Steif, zirka 12 % Eewäiss, zirka 2 % Fett an zirka 14 % Waasser.

Summerweess gëtt sou fréi wéi méiglech am Fréijoer geséint. E gëtt manner Käre wéi de Wanterweess, déi hunn awer méi Proteinnen.

Bedeitung

Déi verschidde Weessaarte sinn nom Mais déi Zort Fruucht, déi am meeschten op der Welt ugebaut gëtt. A ville Länner ass de Weess fir d'Mënschen eent vun de Grondliewensmëttel (aus sengem Miel gëtt Brout gebak) a spillt och eng wichteg Roll als Déierefudder. Haarde Weess gëtt geholl, fir Deegwueren ze maachen.

Am Joer 2005 goufe weltwäit 629.566.041 Tonne Weess rekoltéiert. 15 Länner produzéiere ronn 80 % dovun.

Déi gréisst Weessproduzenten op der Welt (2005)

Plaz	Land	Quantitéit  (an 1000 t)	Plaz	Land	Quantitéit  (an 1000 t)
1	China	96.340	9	Pakistan	21.591
2	Indonesien	72.000	10	Tierkei	21.000
3	USA	57.106	11	Ukrain	18.700
4	Russland	47.608	12	Argentinien	16.000
5	Frankräich	36.922	13	Vereenegt Kinnekräich	14.950
6	Kanada	25.547	14	Iran	14.500
7	Australien	24.067	15	Kasachstan	11.070
8	Däitschland	23.578		Welt	629.566
	Lëtzebuerg am Verglach	70

Quell: FAO, Faostat, 2006.

Zu Lëtzebuerg louch d'Produktioun vu Wanterweess 1990 bei 39.657 Tonnen, 2011 bei bal duebel sou vill: 73.048 Tonnen. Beim Summerweess waren et just 3.854 Tonnen (1990), respektiv 2.274 Tonnen (2011).^[1]

Weess-Ier

Aarten

• T. aestivum L.
• T. aestivum subsp. spelta (L.) Thell. (Spelz)
• T. antiquorum Heer
• T. baeoticum Boiss.
• T. compactum Host (Zwergweess)
• T. compositum L.
• T. dicoccum Schübler
• T. turgidum ssp. durum Desf. (Haartweess)
• T. ispahanicum Heslot
• T. jakubzineri (Udacz. & Schachm.)
• T. karamyschevii Nevski
• T. militinae Zhuk. & Migush.
• T. monococcum L.
• T. parvicoccum
• T. petropavlovskyi Udacz. & Migush.
• T. polonicum L.
• T. sinskajae Filat. & Kurk.
• T. tetraurartu Gandil.
• T. timonovum Heslot & Ferrary
• T. timopheevii (Zhuk.) Zhuk.
• T. turanicum Jakubz.
• T. turgidum L. (Rauweess)
• T. urartu Thumanyan ex Gandilyan
• T. vavilovii (Tum.) Jakubc. in Zhuk.
• T. zhukovskyi Menabe & Ericzjan

Geschicht vun der Domestizéierung/Ubau

De Weess, dee mer haut kennen, kënnt hir vun enger Kräizung vu verschiddene Fruucht- a Wëllgraszorten.

Déi éischt Zorten waren den Triticum monococcum (de: Einkorn) an den Emmer (Triticum dicoccum). Weess kënnt aus dem Noen Osten. E gëtt op d'mannst zanter 7.800 v. Chr. ugebaut an ass, nom Geescht, déi zweeteelst Aart vu Fruucht. An Europa gouf en awer eréischt zanter dem 11. Joerhonnert populär, wou d'Wäissbrout Moud ginn ass

Zesummesetzung (Mëlle Weess)

Bestanddeeler		Mineralstoffer pro 100 g		Vitaminnne pro 100 g
Waasser	10,42 %	Calcium	34 mg	Thiamin (Vitaminn B1)	0,41 mg
Eewäiss	10,7 %	Eisen	5,4 mg	Riboflavin (Vitaminn B2)	0,11 mg
Fett	2,0 %	Magnesium	90 mg	Niacin	4,77 mg
Kuelenhydraten	75,36 %	Phosphor	402 mg	Pantothensaier	0,85 mg
Ballaststoffer (Deel vun de Kuelenhydraten)	12,7 %	Kalium	435 mg	Vitaminn B6	0,38 mg
Mineralstoffer	1,5 %	Natrium	2 mg	Folsaier	0,04 mg
		Zénk	3,5 mg	Vitaminn E	1,44 mg
		Koffer	0,43 mg
		Mangan	3,40 mg

De Brennwert ass 1425 kJ op 100 g.

Literatur

• Friedrich J. Zeller, Sai L.K. Hsam: Weizen: Grundstoff für die menschliche Ernährung und für industrielle Erzeugnisse. Naturwissenschaftliche Rundschau 57(8), S. 413–421 (2004), ISSN 0028-1050
• Elisabeth Schiemann: Weizen, Roggen, Gerste. Systematik, Geschichte und Verwendung. 1948

Kuckt och

• Mëschler

Um Spaweck

Commons: Triticum – Biller, Videoen oder Audiodateien

• D'Systematik vum Weess
• Statistik vun der FAO 2006

Referenzen

1. Ministère de l'agriculture, de la viticulture et du développement durable, Service d'économie rurale: L'agriculture luxembourgeoise en chiffres 2012., op statistiques.public.lu.