A Sènta

A scciümè(r)a da Sènta (numma A Sènta^{[n. 1]}, fiume Centa in italiàn) u l'è in sciümme lungu tòstu tréi chilòmetri ch'u scûre in Arbenga e ch'u nasce dunde i se üniscen u Nêva e l'A(r)òscia, fra e frasiùi de Leca e da Bastìa, inta lucalitè ch'a l'è dìta de Mèscce. U sbucca intu Mâ Ligü(r)e, sepa(r)andu u sèntru da sitè dau quartê de Vaìn. Scibèn che u sò cursu u nu secce gua(r)i lungu, u sò basìn u cröve in estensciùn de 422 chimòmetri quàddri, ün di ciü impurtanti da regiùn.

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn

A Sènta
A Sènta mi(r)â dau Punte Russu
Lucalisasiùn
Stàttu	Italia
Regiùn	Ligü(r)ia
Pruvinsa	Savuna
Cumüi	Arbenga
Caraterìstiche fìxiche
Furmàu da	A(r)òscia, Neva  • 44°03′15.62″N 8°11′14.61″E44°03′15.62″N, 8°11′14.61″E  • 6 m s.l.m.
Bucca	Mâ Lìgü(r)e  • 44°02′27.67″N 8°13′21.23″E44°02′27.67″N, 8°13′21.23″E  • 0 m s.l.m.
Lunghessa	3,2 km[1]
Carateristiche du bacìn
Basìn idrugraficu	A Sènta
Afluènti daa mancìna	Vegghe de sutta
Afluènti daa drìta	Vegghe de sutta
Punti	Vegghe de sutta

Geugrafìa

Percursu

U sciümme u se furma inta Ciâna d'Arbenga fra mèzzu e frasiùi de Leca e da Bastìa, intu scìtu che apòsta u pìa u numme de Mèscce. Da stu puntu u sêgue in àndiu ch'u va dau setentriùn au meridiùn e dau punènte au levante. Passàu arembu ae Sgûre, u se incuntra 'na cêga, ch'a porta a scciümè(r)a a custezà Arbenga Veggia e da chi a caciâse intu mâ ina votta passèi u Punte Russu e quellu da feruvìa. U fuxa seccu tòstu d'in frunte a l'Ìsu(r)a, pôcu a levànte de quellu ch'u l'è ciamàu u Câu da Lêna.

Afluènti

• 
  U Neva in Cixàn
• 
  L'A(r)òscia a Vesargu
• 
  U scitu dunde l'A(r)òscia e u Neva i se zunzen a furmà a Sènta

D'in scia mancìna, a Sènta a campa l'ègua numma che de Neva, üna de due scciümè(r)e ch'i a furman. Sta lì a scûre pe' 22 km in diresiùn nord-òvest/süd-èst, zü pe'a valâ ch'a ne pìa u numme e, avanti de finì inta Sènta, a campa ascì l'ègua du turènte Pennavaire, ch'u furma in'âtra valâ lungu u sò camìn de 19,5 km e ch'u se caccia inte Neva au Martinettu, in sci cunfìn fra Sücca(r)èllu e Cixàn^[2].

In scia drìta, l'afluènte ciü impurtante u l'è pe' cuntru l'A(r)òscia, l'âtra scciümè(r)a a furmà a Sènta, cunscide(r)â cumme l'asse de primma impurtansa du bacìn intregu. Sta lì a viaggia pe'a sò valâ in diresiùn punènte-levante e a l'è lunga 36,5 km; a l'artessa de Villanöva a campa ancù l'ègua du Le(r)ùn, scciümè(r)a ch'a furma in'âtra de quattru valè d'Arbenga^[2].

D'in scia drìta i ne vegnen ascì i ünichi dui rianetti a caciâse inta Sènta de dòppu ch'a s'è furmâ: u ciü impurtante u l'è u riàn de l'Infèrnu, ch'u nasce in sce rive lüveghe du Munte Bignùn e che pöi, custesàu Lüxignàn da levante, u travèrsa a regiùn du Mu(r)ìn pe' finì inta Sènta de pôcu ciü a valle du sò imprinsippiu. In segundu rianettu, sènsa de numme, u nasce ancù in sciu Munte Russu, pe traversà a Ciâna fra e regiùi da Mi(r)anda e du Campulàu e, derivàu vèrsu levante, finì inta scciümè(r)a da vixìn au punte de l'Aurelia^[3].

Purtâ

Purtâ media au mese (m³/s)
Stasiùn de rilevamèntu: Arbenga (1924-1953)

Basìn idrugraficu

• 
  Vìsta du Pözzu Grande, du Pìssu Ce(r)esa e du Pesâtu
• 
  A Ròcca Barbena
• 
  U Munte Lingu
• 
  San Benardu de Garesce
• 
  U Galê

U basìn idricu da Sènta u l'è ben estesu, tantu ch'u cröve inte tüttu 432 chilòmetri quàddri de estensciùn, spartìi fra trê pruvìnse, quella de Savuna, quella de Imperia e quella de Cuni. U g'ha ina furma particulâre, scicumme che u basin u se strenze manimàn ch'u se vixina aa fûxe.

A levante du spartiègua i se trövan i basìn da Carènda, du Tursê e da Va(r)atella, cu'u cunfìn ch'u pàssa inta Ciâna, restandu a levante d'Arbenga Veggia e rivandu fin inte Sgûre, pe' cumprende fina i Bagnöi e u ciü tantu da frasiùn de Leca.

Rivàu inte Sìmme de Leca u spartiègua u pàssa d'in sciü dai Mü(r)assi, passa de dòppu l'Autustradda e u ti(r)a ancù in sciü versu u Mü(r)in Pernixe e Cian Bòschi, fra Sàlia e Cixàn.

Da chi u munta ancù e u rìva in sciu Pìssu Ce(r)esa (714 m), cun a valâ du Neva da 'na parte e quella du Tursê da l'âtra. A spartisiùn a cuntinua, ceganduse e andandu versu u Pözzu Grande (813 m).Passàu stu chi u cunfìn u gi(r)a versu a Turnassa (686m), Ciàn de Prèi (735m) e A Guardiö(r)a (736m), st'ürtima ch'a resta inti cunfìn de Casterveggiu.

Da lì u se va a tucà a frasiùn du Gì(r)u de Löa, fin a rivà in scia Ròcca Barbena (1142 m). Da stu mumentu a spartisiùn a l'è cu'a Burmia, ch'a se tröva au de là du Scravajùn (814 m). Âtri munti ch'i marcan u cunfìn i sun u Munte Lingu (1068 m) e da lì u Schenassu (1087 m), rivandu in Urtieu, cumün de Garesce, cu'a Cianea (1227 m), u Briccu du Scciavu (1171 m) e a Còlla de San Benardu (961m). Da chi u spartiègua u se spuncia ancù in sciu Penìn (1267 m) e in sce Galê (1708 m).

Dau Galê a se de(r)àmma a custe(r)a ch'a ca(r)a zü fin au Martinettu (Cixàn) cu'u Munt'A(r)ena (536 m) e a spartisce a valâ du Neva da quella du Pennavaire, Chi u gh'è l'impurtante simma du Munte Arpe (1056 m). Turnandu au Galê, in avanti, ciü versu a valâ du Pennavaire, u se tröva a Còlla du Priùn (1298 m), surva Naxìn, che a punente u g'ha Ròcca da Spina (1487m) e pocu ciü in zü u Dubassu (1542 m).

• 
  U Castel'Èrmu da Naxìn
• 
  U Passu du Preàllu
• 
  U Munte da Guardia
• 
  San Benardu de Mendàiga
• 
  U Fruntê

U terito(r)iu u l'è dunca quellu de Cravaüna, cun ascì u munte Pesâtu (1544m) e l'Armetta (1737 m), ch'i fan da spartiègua cu'a valâ du Tàna(r)u: a divìdde u gh'è fina u Munte da Guardia (1659 m) e a Còlla de Cravaüna (1377 m), dund'a se scuntra cu'e due valè du Pennavaire de l'A(r)òscia, ch'i sun spartìe ancù da 'na custe(r)a ch'u gh'è u famusu Castel'Èrmu (1087 m).

U cunfìn fra A(r)òscia e Tàna(r)u u l'è u mèximu fra Ligü(r)ia e Piemunte, passandu pe'u Briccu Castagnìn (1212m), u Buchìn de Semu(r)a (1149 m) e l'Ai(r)ö (1223 m). Intu terito(r)iu de Armu u basìn u tucca a Còlla de San Benardu d'Armu (1057 m), u Pözzu Richèrmu (1206 m) e, inti cunfìn de Purnàsce, u riva aa Còlla de Nava.

Da vixìn au Fòrte Muntesciu (1420 m) u gì(r)a ancù surva Cuxe spuncianduse fin da San Benardu de Mendàiga (1263m). Da chi u se tucca e âte simme du Garlenda (2141 m) e du Fruntê (2152 m).

Chi i se incuntran i basìn da Sènta e de l'Argentina ciü e funte du Tana(r)èllu. Versu Muntegrossu u gh'è u Munte Munega (1882 m), ch'u suvrasta u paìse. In zü a custe(r)a a vegghe u Munte Büssana (1701 m). Passàu de chi a spartisiùn a l'è fra a Giai(r)a de Ressu, afluènte de l'A(r)òscia, e u turènte Impe(r)u, cu'u cunfìn ch'u gi(r)a pe'u Boscu de Ressu e u cêga giüstu a munte de San Benardu de Coniu, scunfinandu pe' in toccu inti cumüi de Burguma(r)u e d'Au(r)igu, a l'artessa du munte Guardiabella (1219 m). Da lì u spartiègua u tucca i cunfìn cun Cexi e u passa dau Müggiu de Prìe (770 m), u se spuncia pöi da vixìn au passu du Ginestru, dund'u cunfina cu'u basìn du Merula, inte vixinanse du Testegu, da dunde u segue i cunfìn de Casanöva e de Garlenda, fin a tucà u terito(r)iu d'A(r)àsce pôcu surva a Möiu, cun au de drentu ascì a Madònna da Guardia. Da lì u se tucca u Bignùn (521 m), primma de turnà inta Ciâna, dau Câu da Lena.

Sto(r)ia

U(r)igine du numme

A Sènta a l'ha avüu di nummi dife(r)ènti intu passà di seculi: fra e sò primme mensiùi a sa(r)ea da identificà cu'u sciümme ciamàu Marura dau Pliniu, e ancù du Seisèntu u se ne tröva quarche mensiùn cumme Merula^[4].

A ògni mòddu, tèmpi de l'Etè de Mezzu e ancù de dòppu, tòstu tütte e vòtte ch'u se ne tröve de mensiùi e sun fète sutt'a l'idrònimu de A(r)òscia, cu'u numme de l'afluènte ciü impurtante ch'u l'è stètu duve(r)àu pe' di seculi pe' ciamà u sciümme intregu. E mensiùi cumme "A(r)òscia" e van intu detaju pe' tüttu u periudu ch'u và daa primma Etè de Mezzu fin'a rivà aa fìn de l'Öttusèntu, scrìtu de vòtta in vòtta cume Arozia, Arotia, Arosia, Arossia o Aroscia^[4].

Ciü rè(r)e e sun pe' cuntru e mensiùi antìghe cu'u tupònimu d'ancöi; fra de ste lì u se pò mensunà l'Agustìn Giustiniàn che, inta sò Descrittione della Lyguria du 1537 u parla du sciümme Arocia e vicino al mare nominato Centa. Vellu u dà ascì, repiàu da di autûi vegnüi de dòppu, ina puscibile u(r)igine de stu numme, ch'u ne vegne(r)ea dau sentenâ de rièi ch'i ghe finiscen drentu. A tà prupôxitu a gh'è ascì in'âtra teurìa in sce l'u(r)igine du sò numme: repiandune dritu l'idrònimu lìgü(r)e, A Sènta, u l'è puscibile ch'u ne vegne dau fètu che, pe' quarche tèmpu a partì daa mitè du Duxèntu, spartinduse inte due ramme u sciümme u serasse a sitè d'Arbenga da due parte, cumme a fâne ina sènta^[5].

Fèti

• 
  Vista da Sènta inte Carl Wuttke, Albenga, 1885
• 
  A rèmbu d'Arbenga Veggia a l'imprinsippiu du '900
• 
  A Sènta a livellu de zine du 1914
• 
  Di travài ae zine du 1924

A Sènta a l'ha avüu de lungu ina gran impurtansa inta sto(r)ia da sitè d'Arbenga, cangiandune l'evulusiùn e u destìn. A presènsa du sciümme, ch'u g'ha furmàu a Ciâna ciü grossa da Ligü(r)ia, a l'ha fètu sèrne ai rumèi stu scitu pe' fundâghe a sitè de Albingaunum, in drìta cuntinuasiùn teritu(r)iâle cu'a sitè d'ancöi, bèn che, fòscia, u l'é(r)a zà frequentàu fina dai tèmpi di Ingauni^[6][7]. A situasiùn, pe'a presènsa du sciümme, a l'è pe(r)ò cangiâ de manimàn, cu'i mate(r)iâli rübatèi a valle daa scciümè(r)a ch'i l'han fètu cresce a cianü(r)a e luntanà a còsta daa sitè, che aa sò fundasiùn a l'é(r)a pròpiu faciâ in sciu mâ. De ciü, u luntanâse da còsta u l'ha purtàu cu'u tèmpu a l'impimèntu du gurfu ch'u gh'é(r)a ai pei du briccu du Munte, dund'u gh'axeva da truvâse u pòrtu rumàn^[8].

A ògni moddu, fra u Millesèntu e u Due-Trexèntu, a scciümè(r)a a l'ha caxunàu in rümescciu ancù ciü grande in Arbenga e inta Ciâna, cangiandu de percursu da setentriùn a meridiùn da sitè. Stu fètu u n'è vegnüu de lungu dae tère purtèi daa scciümè(r)a, che de prubabile e l'axevan fètu muntâ u livellu du terén vixìn aa sò bucca, cu'u scûre de l'ègua ch'u l'é(r)a cuscì vegnüu ciü difissile. De stu moddu, inte l'ucaxùn d'üna de bü(r)e da Sènta, u l'è prubabile che a scciümè(r)a a l'avesse rumpìu e zine a munte da sitè, cun l'ègua ch'a l'ha cumensàu a scurighe a meridiùn, dund'a gh'é(r)a ciü pendènsa, fòscia lungu u in antigu fusàu duve(r)àu pe' gi(r)à l'ègua a de frabbiche^[9].

Cu'u cangiu de percursu, u luntanâse da còsta u s'è fètu ancù ciü spediu, mèntre u pòrtu u l'è finìu interàu du tüttu pe'a fìn de l'âta Etè de Mezzu^[8], cun gran dànnu pe'i tràffeghi da sitè, tantu che int'in purtulàn du Duxèntu u se fà mensiùn numma che de l'approdu a L'Ìsu(r)a^[10]. A prupôxitu de l'impîse du pòrtu, s'è prupòstu che u cangiu de percursu da scciümè(r)a u fusse stètu spunciàu ascì dai zenesi pe' blucà a cuncu(r)ènsa ma(r)itima di arbenganesi ma, a despêtu da curispundènsa de dàtta fra a sutumisiùn ai zenesi e a deviasiùn du sciümme, u nu s'è truvàu de pröve inti papèi d'alantu(r)a^[11]. Pròpiu de sti tèmpi, cu'u passaggiu du sciümme dau setentriùn au meridiùn d'Arbenga, a presènsa d'ina duggia gè(r)a a l'ave(r)ea, cumme ditu, dètu aa Sènta u sò numme d'ancöi^[5].

Inti seculi de dòppu u sciümme u l'ha tegnüu in regimme de bü(r)e e de estesi alagamènti, andètu avanti fina du Növesèntu, quand'u se n'è slargàu a gè(r)a e ti(r)àu sciü de növe zine^[12]. Pe' tütta a sto(r)ia da sitè a gh'è dunca stètu in gran lòtta di sò aministratùi a ti(r)à sciü de difese e a rangià i dànni purtèi daa scciümè(r)a inte tante aluviùi ch'e ghe sun stète. Fra e primme a êsse regurdèi, ina bü(r)a du Quattrusèntu a l'axeva purtàu vìa u pons supranus, mèntre u punte fètu au sò pòstu, ditu de Branca, u l'è stètu derucàu dau sciümme du Settesèntu^[13]. Intu detaju, du Tre-Quattrusèntu e se ponen regurdà de bü(r)e inti ànni 1376, 1377, 1392, 1398 e 1423^[14].

U muntà de livellu di terén u l'ha purtàu a scciümè(r)a a sciurtì pa(r)egge votte d'inte sò zine, tantu intu scitu da sò primma deviasiùn che ciü a munte, pe turnà inta sò gè(r)a antiga o finì inte de âtre parte da Ciâna^[15]. Pe' vegnìne a càppu, du 1586 u l'é(r)a stètu mandàu da Zena in ispetû, de mòddu da stüdià 'na mane(r)a pe' schivâse e cuntinue inundasiùi, fètu ch'u l'ha purtàu numma che a 'na prudusiùn de 'na cartugrafìa detajâ da Ciâna^[16]. Ciü che i dànni registrèi du Sinquesèntu, cun de grosse bü(r)e du 1564, du 1579 e du 1587^[14], du Seisèntu a situasiùn a l'è vegnüa ancù pezzu e, inte l'ucaxùn da bü(r)a du 1631, ina parte da Sènta a l'è andèta a finì inte l'Antugnàn, a setentriùn da sitè, cu'u cangiu de gè(r)a ch'u l'è capitàu bèn de spessu daa mitè de stu seculu, cumme pruvàu dai travài pe' rangià u punte in scia vìa du Se(r)iâ^[17]. De dòppu de quella du 1631, fina aa mitè Settesèntu, e sun mensunèi de bü(r)e inti ànni 1689, 1691, 1703, 1705, 1706 e, survetüttu, 1744, cun quella di 3 d'utubre de stu ànnu ch'a l'è dita a pezzu de tütte, au puntu che d'inte l'ègua u nu sciurtiva che e simme di èrbu(r)i ciü âti^[14].

Mèntre che a scciümè(r)a a sciurtiva inta sò veggia gè(r)a o fina inte quella de l'Antugnàn, a sò ramma de meridiùn a l'è restâ au mèximu in funsiùn, tantu che ancù int'ina mappa du 1745 u se vegghe a sitè serâ fra e due ramme da Sènta. In seguitu a l'aluviùn du 1796 u se sènte u besögnu de cuntegnì a Sènta au de drentu di argini e dunca a a vegne ti(r)âsciü a cuscì dìta "bia(r)e(r)a", vusciüa da l'aministrasiùn e finansiâ inte st'ucaxùn dai Seullìn, scicumme che u Cumün u l'axeva dumandàu ae famìe de cuntu da sitè^[18]. Vèrsu a fìn de stu seculu a situasiùn a vegne in pôcu meju, cu'in percursu ciü fissàu numma che inta gè(r)a de meridiùn, scibèn ch'e nu mancan de bü(r)e^[17] cumme quelle du 1798, du 1799 e du 1801. De stu mumèntu u vegne turna denunsiàu ch'u se dêve giüstà i argini, a l'epuca ciamèi "mü(r)aje", perché i l'é(r)an a pe(r)igu de vegnì zü, ma u nu se ne parle(r)à ciü avanti de dui ànni e intu mèntre l'ègua a sciòrte turna, rivandu fin daa Pòrte de Mu(r)ìn. Âtre bü(r)e e capitan du 1822, du 1836, du 1842 e du 1866, quand'u l'è finìu a bagnu u batiste(r)u^[14][19].

A l'ürtimu, du Növesèntu, e se ponen ancù regurdà e bü(r)e di ànni 1924, 1926, 1954, 1972, 1981, 1994 e 2000^[14].

Ecunumìa

E ruìne d'in mu(r)ìn truvèi du 1982 inta Ciàssa de Turlâ

A Sènta, cumme e scciümè(r)e ch'e a furman, a l'è stèta sfrütâ de lungu pe'e ativitè de l'òmmu, che in sce sò zine u g'ha fundàu mu(r)ìn, gumbi e âtre frabbiche e che, ancù primma, u n'ha duve(r)àu l'ègua pe'e tèrme de l'Albingaunum rumâna^[20].

Fra e frabbiche de l'Etè de Mezzu, pe' impurtansa u se pò regurdà u mu(r)ìn ch'u l'é(r)a rembàu au làttu de mü(r)aje a setentriùn, in curispundènsa da pòrte ch'a n'ha piàu u numme, fètu du 1175 e dau 1421 seràu drent'au gi(r)u de mü(r)aje, de moddu de garantîne u funsiunà ascì intu câxu de guèra. A stu mu(r)ìn, passàu de man, de prubabile, da l'uspeâ au Cumün e dunca aa famìa di Seulla, a gh'é(r)a purtâ l'ègua pe' mezzu du cuscì ditu beudus molandini, in bêu ch'u campava l'ègua da Sènta e ch'u curiva drentu a stu làttu de mü(r)aje^[21]. In âtru mu(r)ìn ch'u gh'è de mensiùi u l'é(r)a u cuscì ditu mu(r)ìn de Branca, missu in scia zina drìta da scciümè(r)a ciü o mênu a l'artessa du veggiu percursu da Via Julia Augusta e fiancàu dau punte ditu de lungu de Branca, fabricàu du 1587 e purtàu vìa da ina bü(r)a du Settesèntu. Du mu(r)ìn cumme du punte e ne sun stète truvèi e fundasiùi inte l'ucaxùn di scâvi inta gè(r)a da Sènta^[22][23].

Inti tèmpi antighi üna de cultivasiùi ciü pratichèi a l'é(r)a quella da càneva, tantu che inti statüi d'Arbenga du 1519 in intregu capitulu u porta u numme de xaiguando canapum [et?] linum. Inte sti papêi u vegne bandìu l'üsu de lascià a càneva a bagnu in sce zine da Sènta e di âtri rièi, scicumme ch'a faxeva vegnì l'a(r)ia töscega a l'in gi(r)u. Du mèximu periudu, a fà patì ancù de ciü l'ambiènte inte vixinanse da scciümè(r)a u se gh'é(r)a messu ascì i pescaûi d'anghille, ch'i l'axevan stüdiàu in mòddu pe' meju ciapâle: i duve(r)avan de suvènte a cassina inte sèrti di tòcchi du sciümme sbarèi cun de ciüse, de moddu ch'i vegnissen cumme di stagni^[24].

Vie de cumünicasiùn

• 
  U punte in sciu cantu de süd-èst, ancù de legnu, du 1901
• 
  I travài pe'u punte de fèru in sciu cantu de süd-èst, ai primmi du '900
• 
  U punte de fèru e, in sciu sfundu, quellu da feruvìa
• 
  U veggiu punte da feruvìa
• 
  U punte növu da feruvìa
• 
  U Punte Russu

A presènsa da scciümè(r)a a l'ha fètu nasce fina da l'etè clascica u besögnu de traciâghe in simma di passaggi pe' traversâla. Du primmu punte a traversà a Sènta, fètu dai rumèi pe' passà cu'a Via Julia Augusta in scia veggia gè(r)a de setentriùn, i nu se cunuscen di rèsti ma, cu'a descuèrta d'in tòccu da vìa e di rèsti de tumbe ch'e se ghe faciavan, u s'è vistu ch'a l'andaxeva grossu moddu apröu au Viâle d'ancöi. U l'è dunca prubabile che stu atraversamèntu u se truvasse a l'artessa du Puntelungu, custrusiùn turna ciütòstu antiga, fètu de l'âta etè de mezzu fòscia pròpiu in sce fundasiùi du punte rumàn. Da fiancu du Puntelungu, armenu fina du Millesèntu, u se truvava a gêxa e uspissiu de Santa Ma(r)ìa de Ponte cu'i sò fratti ch'i cü(r)avan a manutensiùn de l'atraversamèntu e ch'i ne scudeva u dassiu pe'u passaggiu^[25][26].

In scia gè(r)a de meridiùn, dund'a gh'è s'è gi(r)â l'ègua daa primma Etè de Mezzu, fra i primmi punti a éssighe mensunèi u gh'è stètu u cuscì ditu pons Arociorum, ch'u piava u numme daa vixìna pòrte de l'A(r)òscia, de dund'a ne sciurtiva in antigu a Julia Augusta. Stu punte, ciü avanti cunusciüu ascì cumme pons supranus truvanduse ciü a munte du pons subtranus, u l'é(r)a defèti in curispundènsa de l'antigu camìn da vìa rumâna e, intu detaju, u l'è stètu fabricàu du 1254. Fètu a l'imprinsippiu de legnu, u gh'axeva pe(r)ò de besögnu d'êsse rangiàu de spessu, e dunca du 1382 u l'è stètu fabricàu a növu de mü(r)aje, cun tantu de deliberasiùn du cumün.

Stu punte u l'è stètu purtàu vìa da ina bü(r)a da fìn du Quattrusèntu, a partì dau 1566 u n'ha piàu u pòstu u punte de Branca, missu de pôcu ciü a munte e tacàu ae mü(r)aje sitadìne pe' mezzu de 'na furtificasiùn. U punte u l'é(r)a in travaju du meistru Canavasio d'Uneja e u l'è stètu frabicàu primma numma in arcâ e pöi due, fin a l'ürtimu slargamèntu du 1587^[27]. U pons subtranus u se truvava de cuntru in curispundènsa da pòrte de Sancti Antoni, in sciu cantu de süd-èst d'Arbenga Veggia, duve(r)àu da in'âtra vìa ch'a menava a Vaìn e au Munte ascì^[28][29].

De dòppu, a l'imprinsippiu de l'Öttusèntu, u l'è stètu traciàu u növu punte au cantu de süd-èst da sitè, mèntre quellu de Branca u l'é(r)a stètu purtàu vìa da ina bü(r)a da fìn du Settesèntu. U punte u vegne rangiàu du 1797 dai fransesi, ma u patisce di növi dànni ai 28 de setèmbre du 1798 e, vistu ch'u nu gh'é(r)a abasta palanche pe'i travài u nu vegne giüstàu dau Cumün, fètu ch'u l'ha purtàu a l'isulamèntu de 'na gròssa parte da sitè. U se decidde cuscì de mette sciü in punte de legnu ch'u ligasse e due spunde a l'artessa da Pòrte du Pertüxu, fètu sutta a diresiùn du Geniu militâre fransese cun a càppu u capitàn Chabrier.

I vegnen duve(r)èi di èrbu(r)i de rùve(r)a e de castagnu e intu mèntre u vegne cumandàu de netesà u lettu da scciümè(r)a, levandughe fina i resti du veggiu punte. Quande Napuleùn u riva in Arbenga ai 4 d'utubre du 1798, u vegne fètu passà in sce stu pasaggiu ti(r)àu sciü aa bella meju. I travaji pe'a custrusiùn d'in âtru növu i cumensan ai 5 d'utubre du 1801, pe' vegnì terminèi au prìmmu de frevâ du 1803. U traffegu u ghe cumènsa a passà dai 21 du mèximu mese, grassie a l'intesa fra a squàddra du Geniu ligü(r)e e u Cumün, ch'u gh'axeva versàu 1000 li(r)e de cuntribütu^[30]. Asemme aa feruvìa u l'è stètu fabricàu ascì in âtru punte in scia scciümè(r)a, de fèru^[31].

Ai 5 de nuvèmbre du 1994, u gh'è stètu l'ürtima de grande inundasiùi pruvuchèi daa Sènta, doppu di giurnu ch'u ciuveva u se gh'è zuntu fina u mâ grossu, ch'u l'ha fètu tappu aa Bucca da Sènta e cuscì a scciümè(r)a a l'è turna sciurtìa, cun Arbenga turna sutt'ègua fin dae pàrte de Via Darmassia. Danegiàu da quellu ch'u l'é(r)a capitàu, u punte de fèru u vegne caciàu zü e aa fìn, u vegne duvèrtu u Punte Russu ch'u gh'e ancöi, ai 23 de dixembre du 1995, intitulàu a Libero Emidio Viveru e cun numma in arcâ^[32].