Бела Црква

Бела Црква — село во Општина Кривогаштани, во околината на градот Прилеп.

За други истоимени места, погледајте Бела Црква (појаснување).

Бела Црква
Регионалниот пат 2339 низ Бела Црква
Бела Црква Местоположба на Бела Црква во Македонија Бела Црква на карта
Координати 41°16′50″N 21°20′43″E
Регион	Пелагониски
Општина	Кривогаштани
Област	Прилепско Поле
Население	442 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	7525
Повик. бр.	048
Шифра на КО	20003
Надм. вис.	603 м
Слава	Мала Богородица
Бела Црква на општинската карта Атарот на Бела Црква во рамките на општината
Бела Црква на Ризницата

Потекло и значење на името

Името на селото првпат се сретнува во историските документи како Бела Црква во XIV век (1335 г.). Името доаѓа од бел со значење „што има боја на снег, на млеко“ и црква со значење „христијански храм“.^[2] Ова значење се поклопува со кажувањето на мештаните, дека името на селото доаѓа од белите ѕидови на селската црква, за која се верува дека е доста стара.^[3]

Според легенда, пак, пред многу години, за време на голема поплава на Црна Река кога сѐ било поплавено и не се гледало ништо во рамнината освен една бела црква и луѓето се собрале таму, па местото останало да се вика Бела Црква.

Географија и местоположба

Влезот во селото од кај Воѓани, со кое буквално се споени

Селото се наоѓа во крајниот југозападен дел на Прилепското Поле, а на јужната страна на Општина Кривогаштани, чиј атар се допира со подрачјето на општините Могила и Крушево.^[4] Селото е рамничарско, на надморска височина од 603 метри. Од градот Прилеп е оддалечено 28 километри,^[4] додека од општинското средиште Кривогаштани е оддалечено 9 километри. Селото е споено со соседното село Воѓани, но отсекогаш се сметале за посебни села.^[3]

Низ селото поминува регионалниот пат 2339, кој ја поврзува Пелагонија со Железник.

Селото се наоѓа во најплодниот дел на Прилепското Поле, покрај коритото на реката Црна. Околни села се Воѓани, Обршани и Пашино Рувци. Во минатото, водата за пиење се добивала од бунари.^[3]

Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Сува Река, Висои, Кукларица, Маџарица, Гола Нива, Бел Камен, Мртвица, Јазо, Друм и Коњска Нива.^[3]

Селото има збиен тип, поделено на три маала: Танушевско, Сидоровско и Шереметовско или Кукеско Маало. Маалата се одвоени со улици.^[3]

Во минатото, Црна Река течела преку Бела Црква во Обршани. Овој крак денес е наречен Сува Река и тој порано се вливал во Блато.^[3]

Историја

Во селската црква на Бела Црква се наоѓа соѕидан натпис во кој се споменува древниот град Алкомена, додека во селото Чепигово се споменува градот Дериопос, поради што се претпоставува дека тие места несомнено се наоѓале близу денешните села.^[3]

Во пишаните извори, Бела Црква за првпат се споменува во 1335 година, кога кралот Стефан Душан го прилoжил селото на манастирот Трескавец. Следното споменување е во турските документи во периодот 1650-1750 година.^[3]

При копање на селските бунари, мештаните наоѓале големи земјени ќупови, а еден таков ќуп се чувал на влезот во црквата. За црквата се верува дека е подигната уште во времето на Крале Марко.^[3]

Денешното село го основале македонски доселеници, кои дошле од планините. Тоа биле браќата Петре и Митре. Земјата на која дошле не била обработувана. Од едниот брат потекнуваат родовите Кукевци и Грујовци (кои слават Митровден), додека од другиот брат се родовите Станковци и Шипинковци (кои слават Петковден).^[3]

Стопанство

Атарот зафаќа простор од 4,5 км². На него преовладува обработливото земјиште на површина од 343,2 хектари, на пасиштата отпаѓаат 16 хектари, а на шумите отпаѓаат само 0,2 хектари.^[4]

Селото, во основа, има полјоделска функција. Во селото постојат продавници и угостителски објекти.^[4]

За време на отоманскиот период, селаните работеле на свои ниви, а само едно семејство работело на чифлиг. Пред крајот на отоманскиот период, еден битолски Турчин основал чифлиг на површина од 10 хектари. Земјата ја купил од Ујгуновци, кои се иселиле.^[3]

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 882 —     1953 930 +5.4% 1961 907 −2.5% 1971 831 −8.4% 1981 807 −2.9%	Година Нас. ±% 1991 687 −14.9% 1994 530 −22.9% 2002 498 −6.0% 2021 442 −11.2%

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Бела Црква живееле 500 жители, сите Македонци.^[5] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Бела Црква имало 352 Македонци, под врховенството на Бугарската егзархија.^[6]

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Бела Црква се води како чисто македонско село во Битолската каза на Битолскиот санџак со 48 куќи.^[7]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 600 Македонци.^[8]

Бела Црква е добро населено, но со намалување на бројот на жители. Така, во 1961 година селото броело 907 жители, а во 1994 година бројот се намалил на 530 жители, македонско население.^[4]

Според пописот од 2002 година, во селото Бела Црква живееле 498 жители, сите Македонци.^[9]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 442 жители, од кои 427 Македонци и 15 лица без податоци.^[10]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	500	352	882	930	907	831	807	687	530	498	442

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[11]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[12]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[13]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[14]

Родови

Бела Црква е македонско село.^[3]

Според истражувањата на Јован Трифуноски во 1955 година родови во селото се:

• Доселеници: Кукевци или Шереметковци (30 к.), Грујовци (1 к.), Станковци (20 к.) и Шипинковци (13 к.), потекнуваат од основачот на селото. Доселени се од селото Смилево во Железник. Не се по потекло Мијаци; Танушевци (17 к.), доселени се од селото Лесково во Железник. Имаат иселеници во Воѓани (Ѓоревци и Благодушовци); Шефтеровци (27 к.), за нив се мисли дека се доселени од некое село во Охридско; Сидоровци (8 к.), деленици се од Танушевци и Трпеновци (3 к.), доселени се од Крушево. Таму имаат роднини.

Иселеништво

Се знае за следниве иселеници од Бела Црква: Ѓоревци (16 к.), Чалевци (7 к.), Никовци (6 к.), Сидоровци (5 к.), Попевци (2 к.), Благодушовци (2 к.), Кукевци (1 к.), живеат во Воѓани; Деспотовци (3 к.) и Трипуновци (2 к.), живеат во Новаци; Пачешки (4 к.), живеат во Бучин; Бежановци (2 к.), живеат во Пашино Рувци; Пусовци (5 к.), живеат во Свето Митрани; Белоцркванци (2 к.), живеат во Чепигово; Петковци (2 к.), живеат во Присад; Горјановци (2 к.), живеат во Свето Тодори; Јанчевци (5 к.) и Емровци (2 к.), живеат во Беровци. Од родот Грујовци има иселеници во Прилеп, од родот Трпеновци има иселеници во Могила. Целосно е иселен родот Ујгиновци.^[3]

Од селото Бела Црква има многу луѓе кои живеат во странство како во: Америка, Австралија, Канада и други држави.

Општествени установи

Основното училиште во селото

• Основно училиште „Јонче Смугрески“, подрачно петгодишно основно училиште во состав на истоименото училиште во селото Обршани
• Амбуланта

Самоуправа и политика

Во XIX век, Бела Црква било село во Прилепската каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Кривогаштани, која била една од ретките општини во Македонија која не била изменета при територијалната поделба во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото припаѓало на тогашната Општина Кривогаштани.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Прилеп. Во периодот 1955-1965, селото било дел од тогашната Општина Кривогаштани.

Во периодот 1952-1955, селото било седиште на тогашната Општина Бела Црква, во која покрај селото Бела Црква, се наоѓале и селата Бучин, Воѓани, Обршани, Пашино Рувци, Пресил и Света. Општината Бела Црква постоела и во периодот 1950-1952.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 1514 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на младинскиот дом.^[15]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 391 гласач.^[16] На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 377 гласачи.^[17]

Културни и природни знаменитости

Главната селска црква „Успение на Пресвета Богородица“

Археолошки наоѓалишта^[18]

• Св. Богородица — осамен наод од хеленистичко време.

Цркви^[19]

• Црква „Успение на Пресвета Богородица“ — главна селска црква.

Споменици

• Споменик во чест на НОБ.

Редовни настани

Слави

• Водици (19 јануари) — традиционална селска прослава
• Голема Богородица — црковна слава

Личности

Родени во или по потекло од Бела Црква

• Ангел Неданов Танушев — селски војвода на ВМРО, кој со својата чета учествува во Битката кај Мечкин Камен во одредот на Питу Гули
• Неделко Стојков Бозоски — македонски револуционер од ВМОРО.^[20]
• Тале Нечков Ликоски — македонски револуционер од ВМОРО.^[21]
• Ѓоре Петков Станковски — македонски револуционер од ВМОРО.^[22]

Жртви во војната 1941-1945^[23]

• Атанас Моцаноски (1911 — 1944), во НОБ, кај Институтот во Прилеп
• Божин Момирчески (1906 — 1941) во Априлска војна, кај Ѓавато
• Трајче Шипинкоски (1907 — 1944) во НОБ, кај Ивањевци

Галерија

• 
  Игралиште во селото
• 
  Р2339 низ селото
• 
  Детско игралиште