Војничев ракопис

Војничев ракопис (англиски: Voynich Manuscript) — таинствена, неразјаснета книга (кодекс), напишана во XV век од непознат автор, на непознат јазик и со непознато писмо.

Војничев ракопис

Цветна илустрација на страница 32
Автор	непознат
Земја	непознато, можеби Италија
Јазик	непознат
Издадена	XV век
Медиум	кодекс

Според некои истражувања, ракописот бил создаден во периодот меѓу 1404 г. и 1438 г., а како можен автор се спомнува алхемичарот Никола Фламел (1330 — 1418). Содржината најверојатно опишува алгоритам за создавање на камен на мудроста — еликсирот на бесмртноста.^[1]

Во текот на целото познато постоење, ракописот бил предмет на интензивно проучување од страна на многу професионални и љубителски криптографи, вклучувајќи некои од најпознатите американски и британски криптоаналитичари од Втората светска војна, но никој од нив не успеал да дешифрира ниту еден дел од текстот. Овој постојан неуспех го претворил Војничевиот ракопис во познат предмет на историската криптографија, но воедно дал поттик и на теоријата дека книгата претставува вешто составена, но бесмислена низа од случајни симболи.

Книгата го носи името по американскиот книжар од полско потекло Вилфрид Војнич, кој ја набавил во 1912 г. Денес се чува во Библиотеката за ретки книги и ракописи „Бејнеке“ на Јејлскиот универзитет.

Опис

Според последните проценки, книгата првично содржела 272 страници, распоредени во 17 колони од по 16 страници. До денес се сочувани околу 240 страници направени од тенок пергамент. На кориците нема никакви натписи или цртежи. Големината на страниците изнесува 15 × 23 см, а дебелината на книгата е помала од 3 см. Пропустите во бројките на страниците (кои очигледно се понови од самата книга) укажуваат дека некои страници биле изгубени пред таа да стане сопственост на Војнич. За пишување на текстот и за контурите на илустрациите било користено писмено перо, а илустрациите се обоени (понекогаш доста грубо) со боја, веројатно подоцна.

Илустрации

Освен на завршниот дел од книгата, на сите страници има илустрации. Судејќи според нив, книгата содржи неколку различни раздели, разликувани по содржина и стил:

• „Билкарски“ раздел — на секоја страница е прикажано едно растение (понекогаш две) и неколку пасуси текст, што е вообичаен распоред за билкарските книги од тогашна Европа. Некои делови од овие цртежи се зголемени и појасни примероци на скици од „Фармацевтскиот раздел“.
• „Астрономски“ раздел — содржи кружни дијаграми, некои со месечина, сонце и ѕвезди, веројатно поврзани со астрономијата или астрологијата. Една серија од 12 дијаграми ги прикажува традиционалните симболи на зодијачките соѕвездија (две риби за Риби, бик за Бик, воин со лак за Стрелец итн.). Секој симбол е опкружен со точно 30 минијатурни женски фигури, најчесто голи, и секоја држи ѕвезда со натпис. Последните две страници од овој раздел (Водолија и Јарец — приближно јануари и февруари) недостасуваат, а Овен и Бик се прикажани во четири двојни дијаграми со по петнаесет ѕвезди во секоја. Некои од овие дијаграми се поставени на расклопувачки страници.
• „Биолошки“ раздел — густ, непрекинат текст што ги опкружува сликите од тела, главно на голи жени, кои се капат во базени или када, поврзани со сложена мрежа од цевки, од кои некои јасно имаат облик на човечки органи. Некои од жените носат круни.
• „Космолошки“ раздел — неколку кружни дијаграми со нејасна смисла. И овој раздел содржи расклопувачки страници. Една од нив има големина од шест обични страници и прикажува нешто што наликува на карта или дијаграм со шест „острови“, поврзани со издигнати патеки, „замоци“ и веројатно вулкан.
• „Фармацевтски“ раздел — бројни означени цртежи на одделни делови од растенија (корења, лисја и сл.) со прикажани аптекарски садови на рабовите од страниците. Во овој раздел има и неколку пасуси текст, веројатно рецепти.
• „Рецепти“ — овој раздел се состои од кратки пасуси обележани со ѕвездовидни (или на цветови налик) ознаки.

• 
  Страница од „Ботаничкиот“ раздел
• 
  Страница од „Биолошкиот“ раздел
• 
  Страница од „Биолошкиот“ раздел

Текст

Примерок од текстуална страница

Текстот е јасно напишан од лево кон десно, со малку нерамна десна маргина. Подолгите делови се поделени во пасуси, понекогаш со ознаки во левиот раб. Во ракописот нема видлива интерпункција. Ракописот е рамномерен и мазен, оставајќи впечаток дека писмото било познато на писарот и дека тој разбирал што пишува. Во книгата има над 170.000 одделни знаци, обично одвоени едни од други со мали празнини. Повеќето знаци се напишани со едно или две едноставни движења на перо. Целиот текст на ракописот е составен со азбука од 20 до 30 букви. Исклучок се неколку десетици необични знаци што се појавуваат само еднаш или двапати низ книгата.

Поголемите празнини меѓу знаците го делат текстот на околу 35.000 „збора“ со различна должина. Изгледа дека се потчинети на некакви правописни или фонетски правила. Некои знаци мораат да се појават во секој збор (како самогласките), некои никогаш не стојат еден по друг, некои можат да се удвојуваат, а други не.

Статистичката анализа на текстот покажала структура карактеристична за природните јазици. На пример, повторливоста на зборовите соодветствува со Ципфовиот закон, а вербалната ентропија (околу 10 бита по збор) е слична на онаа кај англиските или латинските текстови.

Некои зборови се појавуваат само во одредени делови на книгата или само на неколку страници, додека други се повторуваат низ целиот текст. Меѓу стотиците натписи до илустрациите има многу малку повторувања. Во „Ботаничкиот“ раздел, секој прв збор на секоја страница се јавува само на таа страница, и веројатно претставува име на растението.

Од друга страна, јазикот на Војничевиот ракопис е многу различен од постојните европски јазици. На пример, во книгата речиси и да нема зборови подолги од десет „букви“, и речиси нема едно- и двобуквени зборови. Внатре во зборовите, буквите се распределени на својствен начин: некои знаци се појавуваат само на почетокот на зборот, други само на крајот, а некои секогаш во средината — распоред што е карактеристичен за арапската, но не и за латиницата, грчката азбука или кирилицата.

Во текстот има повеќе повторувања отколку што е типично за европските јазици. Постојат случаи кога ист збор се повторува трипати по ред. Зборови што се разликуваат само по една буква исто така се појавуваат невообичаено често. Целиот „речник“ на Војничевиот ракопис е посиромашен отколку што би се очекувало од статистичка гледна точка.

Историја

Бидејќи азбуката на ракописот нема визуелна сличност со ниту еден познат систем за пишување и текстот сѐ уште не е дешифриран, единствената насока за утврдување на староста и потеклото на книгата се илустрациите. Поточно, облеката и изгледот на нацртаните жени, како и видот на некои од дијаграмите. Сите овие подробности се карактеристични за Европа, и книгата датира меѓу 1450 г. и 1520 г. Ова посредно се потврдува и преку други знаци.

Во научно-популарниот филм „Војничевата шифра“, прикажан на Viasat History, времето на создавање на книгата е утврдено со јаглеродна анализа — околу 1420 г. Единствениот препознатлив цртеж во текстот е ѕид со брановидни бедеми и кула зад него. Околу 1420 г. такви бедеми постоеле само во Северна Италија, иако подоцна се прошириле низ цела Западна Европа, што е основа за заклучокот дека книгата била напишана токму во Северна Италија.

Првиот точно познат сопственик на книгата бил Георг Бареш (Georg Baresch), алхемичар што живеел во Прага на почетокот на XVII век.^[2][3] Бареш изгледа бил збунет од таинствената книга во неговата библиотека. Откако дознал дека Атанасиј Кирхер (Athanasius Kircher), познат исусовец и научник од Римскиот колеџ (Collegio Romano), објавил коптски речник и (наводно) ги дешифрирал египетските хиероглифи, тој препишал дел од ракописот и му испратил примерок на Кирхер во Рим (двапати), молејќи го за помош во дешифрирањето. Писмото од Бареш до Кирхер од 1639 г. денес е пронајдено од Рене Зандберген (Rene Zandbergen) и претставува најраното познато спомнување на ракописот.

Останува нејасно дали Кирхер одговорил на молбата, но е познато дека сакал да ја купи книгата, иако Бареш веројатно одбил да ја продаде. По смртта на Бареш, книгата преминала кај неговиот пријател Јоханес Маркус Марци (Johannes Marcus Marci), ректор на Прашкиот универзитет. Марци веројатно му ја испратил на Кирхер, негов стар пријател. Придружното писмо од 19 август 1666 г. (можеби и 1665) е прикачено кон ракописот. Во писмото се тврди дека книгата првично ја купил Рудолф II за 600 дукати и верувал дека авторот е Роџер Бејкон.

Следните 200 години од историјата на ракописот се непознати, но најверојатно книгата се чувала со другите списи на Кирхер во библиотеката на Римскиот колеџ (денешниот Грегоријански универзитет). Веројатно таму останала сѐ до 1870 г., кога војниците на италијанскиот крал Виктор Емануел II го освоиле градот и ја припоиле папската држава кон Италија. Новата италијанска власт конфискувала голем дел од имотот на Католичката црква, вклучувајќи ја и библиотеката. Според истражувањата на Хавиер Чекалди (Xavier Ceccaldi) и други, пред тоа многу книги од универзитетската библиотека биле итно префрлени во факултетските библиотеки, кои не биле конфискувани. Списи на Кирхер биле меѓу нив, како што очигледно бил и Војничевиот ракопис, бидејќи книгата има запис од Петрус Бекс (Petrus Beckx), кој тогаш бил водач на исусовците и ректор на универзитетот.

Библиотеката на Бекс била пренесена во вилата Мондрагон во Фраскати (villa Borghese di Mondragone a Frascati) — голем дворец во близина на Рим, кој исусовците го стекнале во 1866 г.

Во 1912 г., Римскиот колеџ имал потреба од финансии и одлучил во строга тајност да продаде дел од својот имот. Вилфрид Војнич купил 30 ракописи, меѓу кои и оној што денес го носи неговото име. Во 1930 г., по смртта на Војнич, неговата вдовица Етел Лилијан Војнич ја продала книгата на друг трговец со ракописи, Ханс Краус (Hanse P. Kraus). Бидејќи не нашол купувач, во 1969 г. Краус го донирал ракописот на Јејлскиот универзитет.

Нагаѓања за авторството

Има многу личности за кои се претпоставува дека би можеле да бидат автори на Војничевиот ракопис. Подолу ќе наброиме некои од најверојатните.

Роџер Бејкон (ок. 1214 — ок. 1292)

Роџер Бејкон

Придружното писмо на Марци до Кирхер од 1665 или 1666 г. наведува дека, според зборовите на неговиот покоен пријател Рафаел Мнишовски, книгата во тоа време била купена од царот Рудолф II (1552 — 1612) за 600 дукати (што е неколку стотици илјади долари во денешна вредност). Според тоа писмо, Рудолф (или можеби Рафаел) сметал дека автор на книгата е познатиот и многу надарен францискански монах Роџер Бејкон (1214 — 1294).

Иако Марци напишал дека „се воздржува од пресуда“ во врска со тврдењето на Рудолф II, тоа било сфатено доволно сериозно од Војнич, кој се согласил со него. Неговото убедување во ова влијаело силно на повеќето обиди за дешифрирање во следните 80 години. Сепак, истражувачите кои се занимавале со Војничевиот ракопис и се запознаени со делата на Роџер Бејкон ја отфрлаат оваа можност. Треба да се забележи дека Рафаел Мнишовски починал во 1644 г. (21 година пред писмото на Марци), а самата зделка требало да се случи пред абдикацијата на Рудолф II во 1611 г. (најмалку 55 години пред писмото).

Џон Ди (1527 — 1609)

Џон Ди

Претпоставката дека Роџер Бејкон е автор на книгата го довела Војнич до заклучок дека единствената личност што можела да му го продаде ракописот на Рудолф е Џон Ди, математичар и астролог на дворот на кралицата Елизабета I, позната и по тоа што имала голема книжница со ракописи од Роџер Бејкон. Џон Ди и неговиот scrier (помошник-медиум што користи кристална топка или друг одбивачки предмет за повикување духови) Едвард Кели се поврзани со Рудолф II по тоа што тие живееле неколку години во Чешка, надевајќи се дека ќе ги продадат своите услуги на царот. Меѓутоа, Џон Ди водел подробни дневници и не спомнува продажба на ракописот, па затоа зделката изгледа малку веројатна. Како и да е, ако авторот на ракописот не е Роџер Бејкон, тогаш и можната врска на историјата на ракописот со Џон Ди е сомнителна. Од друга страна, самиот Ди можел да ја напише книгата и да прошири глас дека е дело на Бејкон, со надеж да ја продаде.

Едвард Кели

Едвард Кели

Придружникот на Џон Ди во Прага, Едвард Кели, бил самоук алхемичар, кој тврдел во нивните кругови дека може да претвори бакар во злато со помош на таен прав пронајден во епископски гроб во Велс. Едвард Кели исто така тврдел дека може да повикува ангели со помош на магичен кристал и да има долги разговори со нив, што Џон Ди грижливо го забележувал во својот дневник.

Јазикот на ангелите бил наречен енохски, по името Енох, библискиот татко на Матусал, кој, според легендата, бил однесен на патување во рајот, а потоа напишал книга за тоа што видел таму. Неколкумина претпоставуваат дека, како што Кели можел да го измисли енохскиот јазик за да го измами Џон Ди, така можел да го фалсификува и ракописот за да извлече пари од царот (кој му плаќал на Кели за неговите наводни алхемиски вештини). Но несомнено, како и во случајот со Ди, ако Роџер Бејкон не е автор на ракописот, врската на Кели со оваа книга исто така е сомнителна.

Вилфрид Војнич

Многу истражувачи се сомневаат и во самиот Војнич дека тој сам го фалсификувал ракописот. Како трговец со стари книги, тој можел да ги поседува потребните знаења и вештини, а „изгубената книга“ од Роџер Бејкон би имала висока вредност. Меѓутоа, последните истражувања на писмото на Бареш до Кирхер овозможуваат да се отфрли оваа хипотеза.

Јакоб Хорчицки

Фотостатската репродукција на првата страница на ракописот, направена од Војнич во периодот до 1921 г., покажува неколку заматени дамки — избришани натписи или потписи. Со помош на хемијата, текстот може да биде прочитан како „Jacobj'a Tepenece“. Ова може да биде Јакуб Хорчицки од Тепенец, на латински — Јакоб Синапиј (Jacobus Sinapius) — специјалист по билкова медицина, кој бил личен доктор на Рудолф II и надзорник на неговата ботаничка градина. Војнич и многу други истражувачи заклучуваат дека Јакуб Хорчицки бил сопственик на ракописот пред Бареш, и некои гледаат во тоа потврда на историјата на Рафаел Мнишовски (види погоре). Други сметаат дека Јакуб Хорчицки сам можел да биде авторот.

Меѓутоа, натписот не соодветствува на потписот на Јакуб Хорчицки, кој бил пронајден во документи откриени од Јан Хурич. Така, сѐ уште е можно натписот на страницата „f1r“ да бил додаден од подоцнежен сопственик или библиотекар, и е единствено лично претпоставување за автор на книгата.

Исто така е интересно што во езуитските историски книги, кои биле достапни за Атанасиј Кирхер, Хорчицки е претставен како човек со езуитско образование, кој бил единствен алхемичар и доктор на дворот на Рудолф II, имајќи целосен пристап до библиотеката, додека, на пример, Тихо Брахе одвај се спомнувал во нив. Уште повеќе, реагенсите користени од Војнич, толку многу го оштетиле пергаментот, што трагите од потписот сега се одвај видливи. Гледано од таа гледна точка, тоа е уште еден чинител што предизвикува сомнеж во корист на теоријата дека потписот бил фалсификуван од Војнич за да се зајакне теоријата за авторството на Роџер Бејкон.