Горногермански јазици

Горногермански јазици или горногермански наречја^[1] (германски: hochdeutsche Mundarten) — група наречја на германскиот јазик кои се говорат јужно од Бенратската и Ирдингенската изоглоса во средна и јужна Германија, Австрија, Лихтенштајн, Швајцарија, Луксембург и источна Белгија, како и соседните делови од Франција (Елзас и северна Лотарингија), Италија (Јужен Тирол), Чешка (Бохемија) и Полска (Горна Шлеска). Застапени се и во дијаспората во Романија, Русија, САД, Бразил, Аргентина, Мексико, Чиле и Намибија.

Горногермански јазици
Географска распространетост:	германојазична Европа Средна и јужна Германија Австрија и Јужен Тирол Лихтенштајн Луксембург Швајцарија Белгија Елзас и Лотарингија
Класификација:	индоевропски германско западногерманско горногермански јазици
Гранки:	јидиш средногермански горнофранконски горногермански

Групата ја одликува горногерманското поместување на согласките, што ја дели од долногерманската (долносаксонска) и долнофранконската (вклучувајќи го холандскиот) во склоп на континенталниот западногермански дијалектен континуум.

Класификација

Денешната распределеност на континенталните горногермански јазици:

  Средногермански дијалекти

  Горногермански дијалекти

Како стручен поим, „горно-“ потекнува од наречјата во попланинските делови на Германија, од кои произлегле литературниот (стандарден) германски, јидиш и луксембуршкиот. Се однесува на Германското Средногорје и алпските подрачја на средна и јужна Германија; тука влегуваат и Луксембург, Австрија, Лихтенштајн и најголемиот дел од Швајцарија. Наспроти ова имаме долногермански говори, кои се зборуваат во низинските краишта и долж рамните крајбрежја на Северногерманската Низина.

Горногерманските јазици во оваа поширока смисла можат да се поделат на горногермански дијалекти (Oberdeutsch, каде спаѓаат австриските и швајцарските дијалекти), средногерманските (каде влегува луксембуршкиот, кој самиот денес е литературен) и горнофранконскиот, кој е преоден.^[2]

Се разликуваат од другите западногермански јазици по тоа што има го имаат претрпено горногерманското поместување на согласките oколу 500 г. Еве споредба:^[3]

Македонски	Долнгоермански	Горногермански	Поместување
тава	Pann	Pfanne	од [p] во [p͡f]
два	twee	zwei	од [t] во [t͡s]
прави	maken	machen	од [k] во [x]

Кај најјужните горноалемански дијалекти се случило уште поголемо поместување; Sack се изговара [z̥ak͡x] (од [k] во [k͡x]).

Историја

Старогорногерманскиот настанал околу 500 г. Околу 1200 г. швапските и источнофранконските дијалекти на средногорногерманскиот се наметнале како дворски и поетски јазици под власта на дијастијата Хоенштауфен.

Поимот „горногермански“ во средна и јужна Германија (Горна Саксонија, Франконија, Швабија, Баварија) и Австрија првпат е засведочен во XV век. Постепено истиснувајќи ги долногерманските наречја почнувајќи од раниот нов век, раноновогорногермански наречја, особено источносредногерманските на Лутеровата Библија ги удриле темелите за создавањето на литературниот германски.^[4]

Семејство

Поделбата на потсемејства и групи на германските говори не е јасно определена, бидејќи највеќето се прелеваат еден во друг, при што соседните се меѓусебно разбирливи, а одделените не се. Покрај ова, никогаш не постоел „прагорногермански јазик“. Од овие и други причини, замислата да се претстават западногерманските јазични облици во дрво е доста спорна меѓу јазичарите. Следнава класификација треба да ја има предвид таа поставеност на нештата.

• средногермански дијалекти
  • источносредногермански, вкл. литературниот германски^[5]
    • тириншки
    • горносаксонски, вкл. рудноплаински
    • јужномарковски
    • лужички
    • шлески (денес застапен меѓу германското малцинство во Горна Шлеска, Полска)
    • горнопруски (речиси изумрен)
  • западносредногермански дијалекти
    • среднофранконски
      • рипуарски
      • мозелофранконски дијалекти, вкл. лумсекбуршкиот
        • риограндски хунсрички (од хунсричкиот дијалект)
    • рајнскофранконски
      • фалечки, вкл. лотариншкофранконски (Франција)
        • пенсилвански (во САД и КАнада)
      • хесенски
• горнофранконски, во преодното подрачје помеѓу средногерманскиот и горногерманскиот
  • источнофранконски
  • јужнофранконски
• горногермански дијалекти (Oberdeutsch)
  • алемански во поширока смисла или западногорногермански, вклучувајќи ги швајцарските дијалекти
    • швапски
    • долноалемански, including алзашкиот/елзаски и базелскиот
    • горноалемански
    • највисокоалемански
  • баварски or источногорногермански (Ostoberdeutsch), вкл. австриските дијалекти
    • севернобаварски
    • среднобаварски, вкл. виенски
    • јужнобаварски, вкл. мокенски во Трентино, Италија
    • цимбриски (речиси изумрен)
    • хутерски (во Канада и САД)
• јидиш — се развил од средногорногерманскиот
• лангобардски — изумрен, спорна категоризација

Поврзано

• Западногермански јазици