Депортација на Евреите од Македонија

From Wikipedia, the free encyclopedia

Депортација на Евреите од Македонија
Remove ads

Депортацијата на Евреите од Македонија претставува настан од Втората светска војна организиран од владите на фашистичка Бугарија и нацистичка Германија, со цел систематска елиминација на еврејското население од т.н. „новоослободени територии“ од страна на бугарската власт. Депортацијата на Евреите од Македонија претставува дел од депортација на Евреите од сите „новоослободени територии“ (Вардарска Македонија, Егејска Македонија, Поморавјето (Србија), и Тракија).[2][3][4][5] Сите Евреи од Македонија биле депортирани во логорот Треблинка во Полска, каде што биле задушени во гасни комори. Од Треблинка не се вратил никој. Не останал ниту еден сведок да прераскаже за стравотиите на уништувањето на еврејското население од Македонија. Документите се единствените сведоци за докажувањето на судбината на Евреите во Македонија.[2]

Thumb
Урната од Скопје
Thumb
Урната од Битола
Thumb
Урната од Штип
Во Меморијалниот центар на холокаустот во Скопје поставени се три урни со пепел на македонските Евреи. Тие во Македонија се донесени во 1961 година и биле изложени во Битола, Скопје и во Штип. Од овие три града ноќта меѓу 10 и 11 март 1943 година биле собрани речиси сите Евреи од Македонија и кон крајот на март од скопскиот Монопол биле депортирани во логорот на смртта во Полска.[1]
Thumb
Бугарскиот окупатор ги товари македонските евреи во вагоните на бугарската државна железница (БДЖ).

Од Вардарска Македонија биле иселени над 7.000 Евреи, додека вклучувајќи ги и оние од Егејска Македонија и Тракија околу 11.400.[3][5][6] Според податоци од октомври 1945 година, на територијата на денешна Македонија преостанале само 419 лица, чијашто заедница денес брои околу 200.[7]

Remove ads

Антисемитизмот во фашистичка Бугарија

Thumb
Бугарскиот закон за заштита на нацијата
Thumb
Табли кои се ставале на еврејските куќи (горе) и табли кои го забранувале влезот на Евреите (долу). Експонат од Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија во Скопје
Thumb
Поглед кон Еврејското маало под Калето во Скопје. (Стара скопска разгледница)

За разлика од Романија (исто така сојузник на нацистичка Германија), земја во која виктимизацијата на Евреите на почетокот на војната изнесувала околу 50%, во Бугарија виктимизацијата на Евреите изнесувала околу 20%. Во обете земји во периодот од 1899 до 1939 антисемитизмот бил во пораст.[8] Но, ситуацијата се влошувала со влошување на економската состојба во државата и антисемитизмот растел со оглед на фактот што поголемиот број од Евреите ја сочинувале средната класа во општеството.[9]

Закон за заштита на нацијата

Во јули 1940 година Бугарија започнува со донесување на антисемитски закони.[5] Во јануари 1941 година го донесува „Закон за заштита на нацијата“.[5] Во 1 март 1941 година Бугарија станува сојузник на Силите на оската.[5][10]

При спроведување на „Законот за заштита на нацијата“ посебно се водело сметка за четвртата глава која се однесувала „За имотот на лица со еврејско потекло“, како и на петтата глава „За професионалната и економската активност на лицата со еврејско потекло“. Во овој закон биле наведени сите можни занимања со кои не смееле да се занимаваат Евреите со што им била намалена можноста да се заработи за пристоен живот. Со одземање на основните граѓански права всушност почнала бездушната и систематска ликвидација на Евреите во границата на тогашното трето Бугарско Царство.[11][12]

Уште со самиот почеток на окупацијата Бугарите започнале да го спроведуваат законот. На 9 април 1941 година забележано е дека во Битола биле обележани сите еврејски куќи, трговски и занаетчиски дуќани (види слика).[11][12]

Според „Законот за заштита на нацијата“ секој Евреин бил должен да пополни специјална декларација која содржела:

  • Недвижен имот;
    • куќа, станови, магацини, згради, стоваришта, сушилници, фабрики, работилници, вили за летување, земјоделски добра и друго;
    • неизградени парцели, ниви, ливади, шуми, пасишта, лозја;
    • рудници, руднички концесии и друго;
  • Подвижен имот;
    • пари (бугарски банкноти и чекови);
    • пари (странски банкноти и чекови);
    • сметки во бугарски банки;
    • сметки во странски банки;
    • златни монети во сите видови, злато во зрно, секаков вид злато, накит (часовници, табакери, бразлетни, брошеви, прстени, дијадеми);
    • златни предмети и сервиси (гравури, украси, статуети, виљушки, ножеви, садови и сл.);
    • скапоцени камења (дијаманти, рубини, бисери, брилијанти, опишани по видот и каратите)
    • бугарски и странски обврзници;
    • акции делови од акции на бугарски и странски претпријатија;
    • мебел (спални соби, трпезарии, салони, кабинети, гарнитури, клавир, радио, отомани и друго без кујни;
    • скапоцени странски штофови, сите видови на кожа (обработена или не), кожни капути и сл.;
    • бугарски и странски теписи;
    • сите превозни средства;
      • (автомобили, мотори, велосипеди, пајтони, запрежни коли и др.);
      • (бродови, шлепови, моторни чамци, чамци, лаѓи);
    • машини во фабриките и работилниците, како и сите алатки во нив;
    • стока во магацините, фабриките, работилниците, складишта и слично;
    • разни видови на инсталација, инвентар итн.;
    • непредвидени работи;
  • Наследства;
    • наследства на сите членови на семејството;
    • на лице место;
    • движен имот;
    • недвижен имот;
    • скапоцености;
    • златни монети, злато во секаков облик, скапоцени камења, златни предмети, накит, облигации, акции, мебел;
  • Побарувања;
    • побарувања во земја;
    • полиси, долгови;
    • пребарувања во странство;
    • учество во други претпријатија, тајни влогови, сметки;
  • Долгови;
    • разни долгови во Бугарија;
    • разни долгови во странство.

Вредноста за сите конфискувани работи требало да биде внесена во бугарски левови. Комисијата одговорна за пописот на имотот на македонските Евреи работата ја завршила кон крајот на 1941 г. За вршењето на работата на Комисијата која ја вршела конфискацијата и Бугарите и Германците ги уценувале Евреите барајќи им пари или други вредности за да не им ја впишат вистинската вредност на предметите. Вака била спроведена целосната евиденција за имотот на Евреите.

Во 1942 година притисокот врз Евреите уште повеќе пораснал кога во Битола допатувале тројца специјални инспектори за „еврејското прашање“. Всушност нивното доаѓање било поврзано со започнување на потполниот геноцид со меѓусебен договор на бугарските и германски фашисти. Започнала економска ликвидација на Евреите.[13]

Со специјални соопштенија биле известени Евреите кои биле на печалба надвор од родното место дека мора да платат одредена казна на државата. Биле испратени такви соопштенија на Евреите печалбари во Америка, Хрватска, Босна, Палестина, Србија, Грција, Егејска Македонија (Солун). Овие Евреи печалбари платиле вкупно 34.000.000 лева казна. Оние кои не ја платиле паричната казна, биле притворени и им бил конфискуван имотот.[2]

Состојбата на Евреите во Бугарија во текот на Втората светска војна

Покрај сето ова Бугарија, како и Романија, успеале да го зачуваат сопственото еврејско население.[14] Сепак, некои сметаат дека спасувањето на 50.000 евреи во т.н. Стара Бугарија е „уникатен чин“.[15]

Наспроти фашистичката власт, Бугарската православна црква и голем број бугарски интелектуалци во тоа време застанале во заштита на Евреите и против срамниот чин што јавно го спроведувала владата на Богдан Филов. Меѓу нив бил и претседателот на тогашниот парламент Димитар Пешев, кој јавно се спротивставил на сервилната политика кон Берлин.[16][17] Патријархот Кирил, собранискиот претседател Димитар Пешев заедно со 42 членови на парламентот,[18] и бугарските интелектуалци не успеале да го спречат депортирањето на Еврите од окупираните бугарски територии, Македонија и Тракија.[16][17][18]

Покрај овие напори на дел од бугарската јавност, бугарските Евреи во текот на годините на спроведување на антисемитските закони не биле поштедувани:[5][19]

  • Мажите Евреи на возраст од 20 до 40 години, во периодот од 1941 до 1943 година биле регрутирани за принудна работа;[5]
  • Нивните куќи биле обележувани (види слика);
  • Слично како и во нацистичка Германија и бугарските Евреи биле приморувани да носат жолти ленти со Давидовата ѕвезда;[5]
  • Бугарската влада ги протерала софиските Евреи во провинција. (Во 1934 во Софија живееле околу 26.000 Евреи, што претставувало околу 9% од вкупната популација на градот). Во рок од две недели околу 20.000 Евреи од градот биле протерани;[5]
  • Протестите на Еврејското и на нееврејското население против раселувањето биле брутално задушувани;[5]
  • Mешаните бракови меѓу Бугари и Евреи биле забранети;[19]
  • Постоела забрана за вршење на одредени професии и поседување на акции во претпријатија од страна на Евреите;[19]
  • Наметнати биле вонредни даноци на еврејското население;[19]
  • Воведен бил полициски час за Евреите;[19]
  • Евреите можеле да купуваат леб само од одредени фурни;[19]
  • Во некои улици движењето на Евреите било забрането.[19]
Remove ads

Планирање на депортацијата

Thumb
Македонски Евреи во заробеништво од страна на бугарите во Тутунскиот комбинат - Скопје во 1942 г.

Ликвидирањето на Евреите од Македонија било резултат на договор меѓу нацистичка Германија и Царството Бугарија. Од името на двете држави на 2 февруари 1943 година договорот го потпишале Адолф Бекерле, (германски полномошен министер во Бугарија) и Петар Габровски, бугарски министер за внатрешни работи.[6][13]

Конкретните планови за депортацијата се документирани во извештај од 12 ноември 1942 година на Министерството за надворешни работи од Германија до Германската легација во Софија во кој се вели дека „Бугарската влада со особено задоволство известува дека конечно ќе се реши еврејското прашање.“[2] Покрај ова бугарската влада бара од Германија да и ги достави деталните планови за иселување на Евреите од Романија за и таа да преземе неопходни мерки за иселување на Евреите.

На Комесарството за еврејски прашања бугарската влада му дава налог да направи списоци на целокупното еврејско население во Македонија, со имотите на сите членови на семејството, возраст, пол, професијата и улицата, бројот и местото на живеење. Рокот за доставување на главните списоци бил само неколку дена. Делегатот на скопската еврејска општина бил задолжен покрај списоците на еврејското население од Скопје да достави списоци за Евреите што живеле во места каде што поради малиот број на Евреи не се формирани еврејски општини. Станува збор за: Куманово, Прешево, Удово, Гевгелија, Крива Паланка и Бујановац. Собраните податоци покажувале дека во 1941 година во Скопје имало 1181 семејства со 3795 члена, во Битола имало 810 семејства со 3351 члена, во Штип 140 семејства со 551 члена, во Куманово 7 семејства со 17 члена, во Гевгелија 3 семејства со 11 члена, во Велес имало 2 семејства со 8 члена, во Крива Паланка 1 семејство со 5 члена, а во останатите места 6 семејства со 28 члена. Станува збор за вкупно 2150 семејства со 7762 члена.[2]

Фашистичките влади на Бугарија и нацистичка Германија во тајност ги водат преговорите за предавање на еврејското население од окупираните бугарските територии на Германците. На 22 февруари 1943 година во Софија се потпишува спогодба за иселување на 20.000 Евреи од териториите окупирани од страна на Бугарија, односно од Тракија и Македонија. Иселувањето ќе се реализира во источните германски области (односно во Полска). Спогодбата била потпишана од Александар Белев, комесар на Комесарството за еврејски прашања при Министерството за внатрешни работи и народно здравје во Софија и од германскиот капетан на заштитните одреди (СС-дивизии) Теодор Данекер. Спогодбата е донесена по одобрување на Министерскиот совет на Бугарија. Во спогодбата се утврдени појдовните железнички станици, и тоа:

Министерот за внатрешни работи и народно здравје Петар Габровски поднел извештај до Министерскиот совет дека во однос на постигнатата спогодба помеѓу Бугарија и Германија претстои иселување од земјата на 20.000 лица со еврејско потекло од „новоослободените земји“ и дека тие ќе бидат сместени во логори во градовите: Скопје, Пирот, Горна Џумаја, Дупница и Радомир. Министерскиот совет го овластува комесарот за еврејски прашања да ја реализира спогодбата. Од писмото на Бекерле (германскиот полномошник министер до германското Министерство за надворешни работи во Бугарија), од 22 јануари 1943 година, за разговорите со министерот за надворешни работи на Бугарија по повод иселувањето на Евреите се потврдува дека покрај активностите преземени против Евреите ќе треба прво да се иселат Евреите од „новоослободените територии“. Во преговорите помеѓу германската нацистичка влада и бугарската фашистичка влада постојано е присутно иселувањето, односно испраќањето во логори на смртта не само на Евреите од „новоослободените територии“, но и од старите предели на Бугарија.

Во телеграмата од 4 април 1943 година од Ото фон Рибентроп, министер за надворешни работи на нацистичка Германија, испратена до Германската легација во Софија за разговорите во Берлин со царот Борис за еврејскиот проблем во точка 4 се вели „...Царот изјави дека досега дал согласност за иселување во Источна Европа само за Евреите од Македонија и Тракија. За Евреите од самата Бугарија тој сака да се иселат само еден мал број болшевичко-комунистички елементи. Другите 25.000 Евреи ќе ги собере во концентрациони логори во земјата, зашто има потреба за градење на патишта. Не се задржав на изјавата на царот и се задоволив со тоа што му истакнав дека според наше мислење само радикалното решение е единствено вистинско решение на еврејското прашање...“

По потпишувањето на договорот, следи Протоколот бр. 32 на Министерсксиот совет од 2 март 1943 година, со кој се предвидуваат организационите мерки за депортирањето на 20.000 Евреи од „новите“ и „старите“ предели на Бугарија и за одземање на имотите.

Remove ads

Акцијата за апсењето на Евреите во Македонија

Thumb
Вагонот на смртта. Оригинален експонат во Музејот на Холокаустот во Скопје.

Во ноќта помеѓу 10 и 11 март 1943 година градовите Битола, Штип и Скопје биле блокирани, а еврејските населби опколени со бугарска војска и полиција. Во раните утрински часови на 11 март започнало собирањето на Евреите.[20] Од куќа до куќа оделе по неколку вооружени полицајци, агенти и војници и ги собирале Евреите. Жените, децата и болните ги товареле во камиони или во шпедитерски коли. Полицајците на луѓето им велеле со нив да ги земат сите скапоцености и пари, зашто ќе им требаат, и дека ќе бидат префрлени во Бугарија. Пљачкосувањето на имотот настанало уште на самото место, во куќите, при собирањето на Евреите. Продолжило на железничките станици во Битола и Штип, но и во Државниот монопол во Скопје.[21][22] Се проценува дека имотот и средствата на депортираните Евреи изнесувал околу 16 милиони американски долари (проценка направена во 2006 година).[17] Мал дел од одземените предмети кои ги поседувал Архивот на Македонија (меѓу кои детска белегзија, златна турска пара и обетка, осум златни навлаки за заби и др.) од февруари 2011 година се наоѓаат во Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија.[23]

На Главната дирекција на железниците ѝ било наложено, без надомест, со специјални возови, да ги превезува Евреите од Македонија и Беломорието до местата определени од страна на Комесарството за еврејски прашања. На реквизиционите комисии им било наредено во населените места посочени од Комесарството за еврејски прашања да одземат згради потребни за создавање на логори каде што ќе бидат сместени депортираните. Биле мобилизирани граѓански лица коишто по иселувањето на Евреите требало да ги чуваат еврејските имоти сè до нивното ликвидирање. Чуварите биле плаќани од фондот „Еврејски општини“. Сиот неподвижен имоти на иселените Евреи го одзема бугарската држава. Сиот подвижен имот од лицата од еврејско потекло што биле иселени требало да биде продаден од страна на Комесарството за еврејски прашања, по специјална наредба, а средствата требало да се внесат во фондот „Еврејски општини“. На комесарот за еврејски прашања наложено му било да исели 20.000 души Евреи, како што било предвидено со договорот со германските власти.

Комесарот за еврејски прашања издава и „Правилник за организација и функционирање на привремените концентрациони логори“. Правилникот однапред предвидува исклучително нехумани постапки. Некои од членовите на Правилникот се наведени подолу:

  • Во член 7 од Правилникот се предвидува дека користењето на клозетите се врши групно во придружба на чуварите.
  • Според член 10 се забранува палење печки или внесување мангал - без греење во зимата 1943 година која била исклучително студена.[2]
  • Во член 13 од Правилник се вели дека на притворените им се остава само покривка, облека и храна, сè друго им се одзема.
  • Со член 18 се забранува гледање преку прозорците, нивно отворање, пишување писма и читање весници.
  • Во член 25 се предвидува храна двапати дневно, а за децата до 10 години трипати дневно, итн.

Издадени се десетина наредби со кои се назначуваат лица за разни технички служби во логорот, почнувајќи од 9 март.

Во Скопје за логор биле приспособени зградите на скопскиот Државен монопол, кој се наоѓал до железничката станица и бил погоден за натамошниот транспорт. Иако подготовките се спроведувале во најголема тајност преку разни канали, меѓу кои и преку активисти од Народноослободителното дижење, се дознало дека се подготвува нешто против Евреите. Не се знаело колкумина и каде ќе бидат интернирани (во Бугарија или на друго место). За логорите на смртта ништо не се знаело. Фашистичкиот печат од тие денови велел дека Евреите ќе бидат одведени на принудна работа.

На 10 март делегација на битолските Евреи била примена од владиката, кој великодушно ветил дека нема да дозволи ништо да им се случи. Делегацијата била пречекана од голем број граѓани Евреи кои радосно ја примија веста.[2]

Меѓу 7215 души што беа затворени во магацините на Државниот монопол имало:

  • деца до 3 години: 539
  • деца од 3 до 10 години: 602
  • деца од 10 до 16 години: 1172
  • старци преку 60 години: 865
  • тешки болни врзани за постела: 250
  • бремени жени кои се породиле во логорот: 4
  • при самото пристигнување во логорот починале: 4

Од овие податоци се гледа дека повеќе од една третина од логорашите биле беспомошни. Од логорот биле пуштени 198 лица Евреи, странски државјани и 67 лица, лекари, аптекари и членови на нивни семејства. Странските државјани биле пуштени по интервенцијата од конзуларните претставништва. Лекарите и аптекарите биле дефицитарен стручен кадар потребен на бугарските власти и затоа беа пуштени од логорот.[2]

Од страна на германските и бугарските фашистички органи, депортирањето на Евреите од Македонија било организирано во три етапи:

  • Првиот транспорт со скопски Евреи започнал на 22 март 1943 година.
  • Вториот транспорт започнал на 25 март со дел од скопски, сите штипски и група битолски Евреи.
  • Третиот транспорт започнал на 29 март со околу 2.500 души.
Remove ads

Список на депортираните Евреи од страна на Бугарија

Thumb
Список на листата број 25, депортирани од Скопје

Список на листата број 25, депортирани од Скопје.[24]

Повеќе информации Список на листата број 25, депортирани од Скопје ...
Remove ads

Бројот на депортирани Евреи од Македонија

За бројот на депортираните Евреи постојат различни податоци во бугарските официјални списоци. Постојат две групи оригинални списоци за македонските Евреи направени во самиот логор непосредно пред депортацијата; бугарски, според кој во логорот во Скопје се наоѓале 1702 семејства со 7056 членови, и германски, според кои во логорот се наоѓале 1828 семејства со 7162 членови – со основни податоци. Во тајното писмо од 18 март 1943 година од А. Вите, германски конзул во Скопје, испратено до Министерството за надворешни работи во Берлин, се наведува дека се иселени 7240 Евреи.[2]

Во извештајот на Германската легација во Софија до Главната царска управа за безбедност и работи за иселувањето на Евреите од Бугарија се наведува дека се иселени 7122 лица македонски Евреи.

Евреите од Егејска Македонија и од Тракија

Заедно со Евреите од Вардарскиот дел на Македонија бугарските власти депортирале и Евреи од Тракија и од Егејска Македонија. Со ова вкупниот број на депортирани Евреи во логорите на смртта од бугарските власти во текот на Втората светска војна изнесува околу 11.400.[3][5][6]

Remove ads

Треблинка

Thumb
Концентрациониот логор Треблинка, местото каде се погубени сите македонски Евреи

Сите Евреи од Македонија биле депортирани во логорот Треблинка во Полска, каде што биле задушени во гасни комори. Од Треблинка не се вратил никој. Не останал ниту еден сведок да прераскаже за стравотиите на уништувањето на еврејското население од Македонија. Документите се единствените сведоци за докажувањето на судбината на Евреите во Македонија.[2]

Според проценките, во Треблинка се убиени околу 900.000 луѓе, од кои над 750.000 Евреи. Жртвите на холокаустот во тој логор, сместен 100 километри североисточно од Варшава, биле убивани во периодот од јули 1942 до октомври 1943 година.[22]

Remove ads

Последици

Според Јеврејски алманах издаван од Сојузот на еврјските општини во Југославија веднаш по Втората светска војна во Македонија преостанале само 419 Евреи (во октомври 1945 година).[25] Нивниот број, до април 1947 година се зголемил на 534. Потоа, како резултат на иселување на голем дел од преостанатите Евреи од Македонија Израел во 1952 година регистрирани се само 82 припадници на еврејската заедница во Македонија.[25] Денес во Македонија живеат околу 200 Евреи. Скоро сите живеат во Скопје, но има едно семејство во Штип и еден Евреин во Битола.[7]

Remove ads

Современи ставови во Бугарија

Во Бугарија се смета дека статусот на Тракија и Македонија одиграл главна улога за судбината на Евреите таму. Иако Тракија и Македонија се дел од Санстефанска Бугарија денес се смета дека овие провинции биле освоени од германските трупи, а потоа цивилната и воената власт ѝ била предадена на Бугарија. На овој начин, Бугарија се чувствувала зависна од Германија и се однесувала многу построго кон Евреите од овие области. Од друга страна, како резултат на влијанието на бугарската црква еврејското население во границите на Стара Бугарија не било депортирано.

На Стокхолскиот меѓународен форум за холокалустот (англиски: The Stockholm International Forum on the Holocaust) кој се одржал во Стокхолм во периодот од 26 - 28 јануари 2000 година, во извештајот презентиран од <nobr>Г. Адамсон</nobr> се вели дека во погледите на холокаустот биле „евидентни националистички тенденции посебно од делегатите од Бугарија, Латвија, Унгарија и Турција.“[26] Во извештајот потоа се продолжува со анализира и критика на говорите на делегатите од овие земји. Критиките во однос на бугарската делегација се однесуваат на саможртвата на Бугарија во отпорот против нацистите. Овие гледишта во голема мерка биле пренагласувни во говорите смета Адамсон, па дури и се претерувало во истакнувањрто на добротворниот карактер на бугарскиот народ во целина.[26] На оваа конференција бугарските делегати, исто така, лажно сведочеле дека депортацијата на Евреите во одредени области надвор од границите на предвоена Бугарија не биле извршени од страна на Бугари. Во истиот говор, спротивно на доказите, било истакнувано дека бугарскиот парламент едногласно се спротивставувал на антисемитизмот.[26]

Покрај сето ова, на истата конференција Петар Стојанов побарал признание за хуманоста на Бугарија.[16] Истата година, еврејската заедница во Македонија упатила апел за утврдување на вината на царот Борис во геноцидот над Евреите.[16]

Поранешниот претседател Петар Стојанов рекол дека прогон на Евреите, во последните 700 години, се вршел кога Бугарија била под странска власт (турската или византиската власт).[18]

Поранешниот бугарски претседател Жељу Желев ги рехабилитирал воените злосторници меѓу кои и Богдан Филов, премиерот на бугарската влада од годините на фашистичкиа Бугарија и другите околу него како на пример делегатот на Комесаријатот за еврејски прашања надлежен за Скопје, Иван Захариев кој раководел со собирањето на Евреите во Монополот во Скопје и нивната депортацијата кон Треблинка.[16][27]

Во 1996 година бугарските Евреи кои живеат во САД, во чест на Борис III и спасувањето на 50.000 бугарски Евреи, подигнале шума во Израел која е наречена Бугарска шума. Како дел од истата иницијатива биле подигнати и споменици на царот, на царицата Јоана, на Димитар Пешев, на достојниците на Бугарската црква и на други заслужни личности од тоа време.[28]

Како резултат на реакциите на Израелците со македонско потекло[27], откако биле преиспитани сознанијата за депортацијата на Евреите од Македонија, Тракија и Поморавјето со наредба на претседателот на Израел, Шимон Перес, сите споменици биле отстранети.[16][27][28]

На 13 февруари 2003 година со одлука на владата на Бугарија 10 март е прогласен за Ден на холокаустот и на жртвите на кривичните дела против човештвото.[29][30] Во Бугарија овој датум истовремено се слави и како Ден на спасување на 50.000 бугарски Евреи.[31]

Како реакција на отворањето на Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија во Скопје бугарскиот историчар Георги Марков го нарекол настанот „антибугарска кампања“.[32]

Признавање на вината од страна на претседател на Бугарија

Thumb
Георги Прванов

Во 2008 година Георги Прванов, претседател на Бугарија од 2002 година, при посетата на Израел ја признал вината за депортацијата на Евреите од Македонија, Тракија и Поморавјето во логорите на смртта. Прванов е прв бугарски државен функционер кој јавно ја признал вината на неговата земја за учество во систематското уништување на Евреите во Втората светска војна.[27][33][34] Во врска со ова во Ерусалим тој рекол:

„Додека оправдано се гордееме со направеното за да ги спасиме Евреите, не треба да заборавиме дека во исто време во Бугарија имало антисемитски режим и не треба да бегаме од одговорноста за судбината на повеќе од 11.000 Евреи кои биле депортирани од Тракија и Македонија во логорите на смртта.“[34]

и

„Ние преземаме историската одговорност за смртта на Евреите од Тракија и Македонија.“[34]

Оваа изјава д-р Нисим Јоша, водач на македонските Евреи во Израел, ја оценува како „голем успех и чекор напред“, но додава дека неговата организација би сакала Бугарија и официјално да се извини, како што тоа го направил претседателот Жак Ширак за депортација на 75.000 француски Евреи за време на војната.[27][34]

Еден израелски весник во врска со признанието во текст под наслов „Бугарија ја прифати вината за 11.000 жртви на холокаустот“ пишува дека нацистичка Германија му ги подарила овие територии на Бугарското Царство како знак на благодарност за неговата соработка.“ и дека „Бугарската полиција, која дејствувала под нацистички наредби, ги уапсила Евреите во анектираните територии и ги депортирала во Треблинка во 1943 година. Во исто време, Бугарската црква и политичките водачи спасиле 48.000 Евреи што живееле во Бугарија, иако нацистите побарале и тие да бидат депортирани.“[33]

Еврејската заедница од Македонија побарува од Бугарија околу 16,5 милиони долари отштета за имотот што бугарските фашисти го заплениле од Евреите.[17] Еврејската заедница од Македонија смета дека сево ова ќе помогне во постапката за обесштетување.[33]

По повод овој чекор на добра волја од бугарскиот претседател, Еврејската заедница во Македонија се надева дека на жртвите ќе им биде оддадена почит и пред скопскиот Монопол, каде што бил собирниот центар од кој биле транспортирани Евреите и дека ќе биде повлечена одлуката на бугарскиот Врховен суд од 1996 година за рехабилитација на директните виновници за холокаустот - тогашниот бугарски премиер Богдан Филов, министерот за внатрешни работи Габровски и уште 40 други злосторници осудени во 1945 година.[33]

Remove ads

Македонија во спомен на Евреите - жртви на холокаустот

Thumb
Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија во Скопје, кој по Израел, Вашингтон и Берлин е четврт таков од овој тип во светот
Thumb
Споменикот на депортираните Евреи во Штип

Во 1985 година во Штип е подигнат Споменик на депортираните Евреи од тој град.

Thumb
„Симфонија на мирот“, дело на Томе Серафимовски, посветена на депортираните Скопски Евреи

На 22 март 2005 година бил поставен камен-темелник на Меморијалниот центар на холокаустот во Скопје на местото каде некогаш се наоѓало скопското Еврејско маало. Меморијалниот центар претставува претставителен објект кој свечено бил пуштен во употреба на 10 март 2011 година. Меморијалниот центар е подигнат во спомен на жртвите кои своите животи ги завршиле воТреблинка. Центарот се простира на површина од 2700 метри квадратни и е изграден со средства од имотите на семејствата на убиените македонски Евреи кои немаат наследници. Средствата биле собрани во Фондот на холокаустот на Евреите од Македонија, кој претходно работел на имотно-правните прашања поврзани со денационализацијата на земјиштето каде што е изграден Центарот.[22] Во Скопје, освен спомен плочата во монополот, на плоштадот Слобода, во 2005 била откриена склулптурата „Симфонија на мирот“ по повод 62 годишнината од депотацијата на Скопските Евери.[35]

Меморијалниот центар на холокаустот во Скопје претставува четврти ваков центар/музеј во светот. Освен во Скопје, музеи во спомен на жртвите на холокаустот постојат и во Ерусалим, Вашингтон и Берлин.[36]

Во спомен на депортираните македонски Евреи, македонска државна делегација во септември 2008 година во логорот Треблинка постави камен-обележје со натпис „Македонија“.[22][37][38]

Инаку секоја година Македонија оддава почит кон загинатите Евреи. Најчесто манифестацијата започнува со положување на цвеќе на споменикот на Евреите пред Тутунскиот комбинат во Скопје и со посета на гробиштата во Бутел, каде што се отпејува еврејската молитва за мртвите - кадиш. Во Драмскиот театар се одржува комеморативна седница, каде потоа се одржува некоја драмска претстава. Во Штип се посетуваат Еврејските гробишта и споменикот на убиените евреи, а додека во Битола се посетува детската градинка „Естреја Овадија - Мара“.

Remove ads

Белешки

  1. [б 1]
    Имињата со задебелени букви означуваат посебно семејство.

Поврзано

Литература

Надворешни врски

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads