Економија на Црна Гора
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Економијата на Црна Гора спаѓа во групата на новопојавените пазарни економии.
Remove ads
Историја
Црна Гора ги направила своите први чекори кон индустриската економија кон XX век. Причините за ова релативно доцнење лежат во малото население, недостигот на суровини, неразвиената сообраќајна мрежа и релативно ниската стапка на инвестиции. Сепак, ова доцнење во индустријализацијата имало свои позитивни ефекти - Црна Гора преживеала како специфична еколошка оаза. Првите фабрики биле изградени во Црна Гора во првата деценија на 20 век, по што следувале дрвни мелници, рафинерија за нафта, пиварница и електрични централи. Оваа кратка еволуција на индустриската економија била прекината од нови војни - Прва балканска војна (1912-1913), по што следувале Првата светска војна и Втората светска војна. Помеѓу двете светски војни, земјоделството ја задржало својата доминантна позиција во националната економија, додека единствените преостанати индустриски постројки биле дрвни мелници, фабрики за тутун, пиварници и солани.
Црна Гора како дел на СФР Југославија
Економијата постигнала голем напредок по Втората светска војна, бидејќи Црна Гора станала дел од СФРЈ. Во периодот по Втората светска војна, Црна Гора доживеала период на брза урбанизација и индустријализација. Се појавил индустриски сектор за производство на електрична енергија, челик, алуминиум, рударство, шумарство и преработка на дрво, текстил и производство на тутун, додека трговијата, а особено туризмот станале сè поважни до крајот на 1980-тите.
Црна Гора како дел на СР Југославија
Поради својата поволна географска местоположба (пристап до Јадранското Море и Скадарското Езеро), Црна Гора станала центар за шверцска активност. Целокупното црногорско индустриско производство било запрено, а главната економска активност на републиката станала шверц на кориснички стоки - особено бензин и цигари, кога нивните цени особено се зголемиле. Ова станало де факто легализирана практика и траело со години. Во 1997 година, Мило Ѓукановиќ ја презел контролата над владејачката партија ДПС и започнал со прекин на врските со Србија. Тој ги обвинил политиките на Слободан Милошевиќ за севкупниот пад на црногорската економија. Возвратната инфлација ја натерало црногорската влада да ја доларизира економијата, усвојувајќи ја германската марка еднострано, и инсистирајќи на поголема контрола врз економската судбина на земјата. Ова на крајот резултирало со создавање на Србија и Црна Гора, лабава унија во која црногорската влада имала доминантна одговорност за своите економски политики.
Ова било проследено со спроведување на побрза и поефикасна приватизација, усвојување на реформаторско законодавство, воведување на ДДВ. Кога германската марка била заменета со еврото, и покрај приговорите од Брисел, еврото станала официјална валута на земјата. Владата воспоставила среднорочен план за економски реформи, популарно нарекуван „Агендата“.
И покрај спроведувањето на реформските закони и приватизацијата на повеќето компании во јавна сопственост, животниот стандард на Црногорците во овој период значително не се подобрил. Владата, предводена од Мило Ѓукановиќ, вината за бавниот напредок ја префрлила на Србија. Некои аргументи за поддршка на оваа позиција биле дека надворешниот долг е поголем во Србија за една третина, а дека невработеноста е значително пониска во Црна Гора. Исто така, се тврдело дека проблематичната соработка на српската влада со Хашкиот трибунал за воени злосторства, тековниот процес на статусот на Косово и општите политички превирања во Србија ја попречуваат привлечноста на Црна Гора за инвеститорите и го одложуваат својот напредок кон полноправно членство во Европската унија и НАТО.
Црна Гора како самостојна држава
Референдумот за независност се одржал на 21 мај 2006 година, во кој народот на Црна Гора гласал со видно мнозинство во корист на независноста на Црна Гора од Србија. По референдумот за независност, црногорската економија продолжила да се трансформира, со прогласена цел да стане елитно туристичко одредиште и да се приклучи кон Европската унија. Биле направени напори за привлекување странски инвеститори во туризмот, како и во големи инфраструктурни проекти, кои се потребни за да се олесни развојот на туризмот.
Црна Гора доживеала бум во недвижности во 2006 и 2007 година, кога богатите Руси, Британци и други започнале да купуваат имот на црногорскиот брег. Црна Гора, од 2008 година, добила повеќе странски инвестиции по глава на жител отколку која било друга нација во Европа. Поради странските директни инвестиции, црногорската економија пораснала со многу брзо темпо во последниве години. Сепак, рецесијата на крајот на 2000-тите неизбежно го забавила растот, бидејќи најголемите гринфилд инвестиции (развој на Велика Плажа, Ада Бојана, Буљарица, Јаз, изградба на автопатот Бар-Бољаре, нови електрани) можело да се одложи. Рецесијата, исто така, сериозно наштетила на фабриката за алуминиум во Подгорица, изградена во 1969 година и најголем единствен учесник во БДП и главен извозник.
Во првата половина на 2012 година, Црна Гора извезила стоки (претежно метали) во вредност од 182,3 милиони евра, што е за 14,6% помалку во однос на истиот период од претходната година. Главните извозни партнери биле Хрватска (47,2 милиони евра), Србија (36,8), Босна и Херцеговина и Унгарија (12,7). Увозот (претежно храна, нафта и електрична енергија) изнесувал 864,9 милиони евра, што е за 2,6% повеќе од истиот период претходната година. Најголеми увозни партнери биле Србија (249,2 милиони евра), Грција (73), Босна и Херцеговина (59,8)[11].
Банкарскиот сектор на Црна Гора е високо концентриран со висок удел на странски капитал. Банките во Црна Гора обично функционираат како универзални банки, обезбедувајќи малопродажни и корпоративни банкарски производи и услуги. Во текот на последните години (2007-2016), банките привлекуваат депозити од резидентите и нерезидентите. Поголемиот дел од банките нудат сметки за нерезиденти, обично на физички и правни лица[12].
Remove ads
Даночен систем
Од 2007 година, Црна гора применува систем на рамен данок при оданочувањето на доходот од плати, пензии, камати и дивиденди. Првобитно, даночната стапка изнесувала 15%, во 2009 година била зголемена на 12%, а во 2010 година била намалена на 9%, со што се изедначила со данокот на добивка. Во февруари 2013 година, рамниот данок бил напуштен и заменет со прогресивно оданочување. Притоа, стапката на данокот на доход изнесува 9% за приходите до 720 евра месечно и 15% за приходите над 720 евра месечно. Одредени приходи, како што се приходите од лични услуги, подлежат на оданочување по стапка од 9% на даночна основа која е еквивалентна на 70% од приходот. Приходот од каматата која е исплатена на нерезидент подлежи на оданочување од 5%.[13] Дополнителниот приход објавен во годишната даночна пријава исто така е предмет на даночна стапка од 9%.[14][15] На 1.11.2020 година прогресивниот данок бил замрзнат на 36 месеци, до 1 јануари 2023 година.
Со даночната реформа од 2013 година, општата стапка на ДДВ се зголемила од 17% на 19%, а за да се подобри даночниот систем и да се создаде поефикасен механизам за прибирање на јавни приходи биле донесени Законот за превенција од нелегален бизнис и Законот за данок на недвижен имот. Покрај општата стапка на ДДВ, за одредени производи се применуваат и две повластени стапки од 0% и 7%. За време на Светската финансиска и економска криза, Црна Гора вовела „кризен данок“ на бруто-платите поголеми од 720 евра по даночна стапка од 15%, која подоцна била намалена на 13%. Исто така, за да се зголемат јавните приходи, биле донесени и други мерки, како: била зголемена стапката на придонесот за здравствено осигурување на товар на работодавецот за 0,5%; постепено биле зголемени акцизите на цигарите; бил воведен данок на кафе и на добивките од игри на среќа; и била утврдена наменска такса од 7 центи по литар гориво за финансирање на изградбата на автопат и за стимулирање на врвниот спорт.[15]
Remove ads
Надворешни врски
 |
„Економија на Црна Гора“ на Ризницата ? |
Белешки
- податоците го опфаќаат општиот владин долг и ги вклучуваат должничките инструменти издадени (или поседувани) од страна на владините субјекти, освен државната каса; податоците вклучуваат јавниот долг што го поседуваат странски субјекти; податоците ги вклучуваат долгот издаден од субнационални субјекти, како и внатрешниот долг; внатрешниот владин долг се состои од задолжувања на државните обврзници од вишоците во социјалните фондови, како што се пензиите, медицинската нега и невработеноста; должничките инструменти за социјалните фондови не се продаваат на јавни аукции
Remove ads
Наводи
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads