Исламизација на Албанија

Исламизација на Албанија — процес на прифаќање на исламот од страна на населението во Албанија којшто се случил како резултат на османлиското освојување на земјата во доцниот XIV век. Османлиите преку својата администрација и војска го донеле исламот во Албанија преку разни политики и даночни олеснувања, трговски мрежи и транснационални верски врски. Во првите неколку векови на османлиското владеење, ширењето на исламот во Албанија било бавно и главно се интензивирало во текот на XVII и XVIII век, делумно поради поголемата османлиска општествена и воена интеграција, гео-политички фактори и колапс на црковните структури. Тоа бил еден од најзначајните случувања во албанската историја бидејќи Албанците во Албанија преминале од претежно христијанско (католичко и православно) население во население кое е главно муслиманско (сунити, бекташки и некои други секти), притоа задржувајќи ги значајните етнички христијански малцинства во одредени региони. Како резултат на исламизацијата, сунитскиот ислам станал најголема вера во албанската етнолингвистичка област, но и други вери биле присутни во регионот. Религијата одиграла големо влијание во обликувањето на политичкиот развој на Албанија во доцниот османлиски период. Освен религиозните промени, преобратувањето во ислам донело и други социјални и културни трансформации што ги обликувале и влијаеле врз Албанците и албанската култура.

„Молитва во куќата на главниот арнаут“ од Жан-Леон Жером (1857)

Во текот на XVI и XVIII век, христијанските Албанци исто така биле присилно преобратени во ислам преку грубо насилство, малтретирање и зголемени даноци од Османлиите. Овој третман ги предизвикало албанските бунтови од 1433-1439, 1452, 1480-81, 1506-07, 1519-20, 1594, 1601-02, 1621, 1614, 1618, 1683-84, 1737, 1833-39, 1844 и 1850.^{[1][2][3][4][5]} Иако Албанците одржувале криптохристијанска култура, позната како „Ларамани“, оние кои се обиделе да се вратат на христијанството, охрабрени од папата Климент XI, се соочиле со смртна казна според отоманскиот закон. На крајот, Албанците ги надминале другите балкански групи во османлиската владејачка класа и добиле преовладувачка позиција и влијание, и покрај тоа што биле малку на број.^[6]

Историја

Ран османлиски период

Скендербег (1405 –1468)

Албанците започнале да го прифаќаат исламот кога станале дел од Отоманското Царство кон крајот на XIV век.^[7] Албанија се разликува од другите региони на Балканот како Бугарија и Босна во тоа што до 1500-тите години, исламот останал ограничен единствено на членовите на аристократија и на ретките воени населби предводени од Јуруците.^[8][9] Така, првичното преобраќање во ислам се случило главно меѓу христијанската елита, која задржала некои претходни политички и економски привилегии и новите класа на тимари или сопственици на недвижнини на сипахиите во новиот османлиски систем.^[10]

Овие вклучуваат аристократски фигури како Ѓорѓија Кастриоти (Скендербег) кој додека бил во служба на Османлиите го прифатил исламот и подоцна се вратил во христијанството за време на бунтот на северот на Албанците кон крајот на XV век. Притоа, тој исто така им наредил на другите кои го прифатиле исламот или биле муслимански колонисти да го прифатат христијанството или да се соочат со смрт. Скендербег добил воена помош од Кралството Неапол што го испратил во 1452 година Рамон д’Ортафа, кој бил назначен за заменик-надвојник на Албанија и имал за задача да го одржува католицизмот меѓу месното население од ширењето на исламот.^[11] За време на судирите меѓу Скендербег и Османлиите, различните битки и нападите го принудиле султанот Мехмет II да ја изгради Елбасанската тврдината (1466) во низините за да се спротивстави на отпорот што доаѓал од планинските упоришта.^[12] Пред и по смртта на Скендербег (1468) делови од албанската аристократија мигрирале во јужна Италија со одреден број Албанци за да избегаат од османлиското освојување, чии потомци сè уште живеат во многу села во кои се населиле.^[13]

Опсадата на Скадар во 1478 година

Дури и долго по падот на Скендербег, големите региони често се бунеле против османлиското владеење, честопати носејќи големи човечки трошоци, вклучително и десеткувања на цели села.^[14] Во 1570-тите, започнал заеднички напор на османлиските владетели да го преобратат домородното население во ислам со цел да се запре појавата на сезонски бунтови во Елбасан и Река, а на неуспешниот бунт во 1596 година меѓу католиците на северот му претходел на низа тешки казнени мерки што предизвикало преобраќање во ислам.^[15] Врвот на исламизацијата во Албанија се случил многу подоцна од другите исламизирани или делумно исламизирани области: Податоците за пописот во XVI век покажал дека санџаците каде живееле Албанци останале претежно христијански, а муслиманите сочинувале не повеќе од 5% во повеќето области, додека во овој период муслиманите веќе се искачиле на големи пропорции во делови на Босна (Босна 46%, Херцеговина 43%, урбано Сараево 100%), Северна Грција (Трикала 17,5%), урбана Македонија (Скопје и Битола и по 75%) и Источна Бугарија (Силистра 72%, Чирмен 88%, Никопол 22%). Подоцна, во XIX век, кога процесот на исламизација бил запрен во поголемиот дел од Балканот, тој продолжил да остварува значителен напредок во Албанија, особено на југот.^[16]

Во раниот период на османлиското владеење, областите што ја формираат современа Албанија биле реорганизирани во административна единица со име Санџак-и Арнавид или Санџак-и Арнавуд.^[17] За време на почетокот на османлиското владеење, само истакнати цркви со значително симболично значење или културна вредност на урбаната населба биле претворени во џамии.^[10] Повеќето рани џамии изградени во Албанија главно биле изградени во тврдини за османлиски гарнизони на моменти од страна на османлиски султани за време на нивните воени походи во областа како џамијата Фатих Султан Мехмет во Скадар, Црвената џамија во Белград и други.^[10][18]

Како по правило, османлиското правило во голема мера толерирало христијански поданици, но исто така ги дискриминирало правејќи ги граѓани од втор ред со повисоки даноци и разни законски ограничувања, како што не можат да ги носат муслиманите на суд, да имаат коњи, да имаат оружје или да имаат куќи со поглед кон муслиманите. Додека османлиските власти биле хронично сомнителни кон католицизмот, тие во голема мера дозволувале православна црква да функционира непречено, освен во одредени периоди кога црквата била потисната со протерување на бискупите и биле запленети имотот и приходите. За време на османлискиот период, повеќето христијани, како и повеќето муслимани користеле одреден степен на синкретизам, сè уште практикувајќи разни пагански обреди; многу од овие обреди се најдобро зачувани меѓу мистичните редови како Бекташкиот ред.^[19]

• 
  Руинирана Црвена џамија во рамките на Белградската тврдина.
• 
  Руинирана џамија во рамките на тврдината, Круја.
• 
  Руинирана џамија Фатих Султан Мехмет во тврдината Розафа, Скадар.

Северна Албанија

Климент XI бил папа од 1700 до 1721 година. Роден во благородното семејство Албани со италијанско и албанско потекло ^[20] свикал собор за да го запре падот на католичкото население

Османлиското освојување на одредени северни градови од Венецијанците се случило одделно со првичното освојување на Албанија од локалните феудалци. Градот Леска паднал во 1478, Скадар во 1478-1479 и Драч во 1501. Најголемиот дел од нивното христијанско население побегнало. Во текот на XVI век, градското население во овие градови станало првенствено муслиманско.^[21] На север, ширењето на исламот било побавно како резултат на отпорот од Римокатоличката црква и планинскиот терен што придонело за помало муслиманското влијание во XVI век.^[22] Османлиското освојување и територијалната реорганизација на Албанија сепак се одразила врз католичката црква бидејќи биле уништени црковните структури.^[10] Во XVI век, за Скадарскиот санџак се сметало дека има муслиманско население кое брои 4,5% од вкупното, додека Дукаѓини (во тоа време ретко населено) имало 0%, а Призрени 1,9%.^[16]

Католичките албански бунтови, честопати во контекст на османлиските војни со католичките сили на Венеција и Австрија во XVII век резултирале со сериозни репресалии против католички Албанци кои се побуниле и кои го нагласиле преминот во ислам.^[23][24] Во 1594 година, Папата поттикнал неуспешен бунт меѓу католичките Албанци на Северот, ветувајќи помош од Шпанија. Како и да е, помошта не пристигнала, и кога бунтот бил уништен во 1596 година, биле спроведени османлиски репресии и големи притисоци за прифаќање на исламот за казнување на бунтовниците.^[8] Големи падови се случиле во периодот од 1630-тите до 1670-тите, каде на пример, бројот на католиците во Лешката епархија се намалил за 50%, додека во Пилтската епархијата, католиците од 20,000 се намалиле на 4,045 приврзаници, од кои повеќето се преобратиле во ислам, а неколкумина во православие.^[25]

За време на Големата австриско-турска војна, албанските католички водачи Петар Богдани и Тома Распасани ги собрале католиците и муслиманите на албанските косовски Албанци кон про-австриската кауза. По војната, кога Косово не завршил како дел од Хабсбуршката монархија, следеле груби репресалии. Голем број на католици и Срби побегнале на север каде што многумина „починале, некои од глад, други од болести” околу Будимпешта.^[26] По бегството на Србите, пашата од Ипек (Пеќ) ги принудил католичките Албанци на Северот да се преселат во сега раселените рамнини на Јужна Србија и ги присилил таму да преминат во ислам.^[27]

Преобраќањето меѓу католиците во заедниците на Северна Албанија вклучувала мажи кои го прифаќале исламот, честопати за да избегнат плаќање даноци и други социјални притисоци кои во османлискиот систем биле насочени кон мажите, додека жените од домаќинството останале христијани. Преобразените муслимански мажи ги барале христијанските жени за да задржат одреден степен на католицизам во домаќинството.^[28] Во 1703 година, папата Климент XI, инаку од албанско потекло, повикал на синод на локални католички бискупи, кои дискутирале за исламизацијата во регионот. На соборот тие исто така тие не ги прифатиле крипто-католиците во Албанија кои надворешно го исповедувале исламот.^[23][29] Во Северна Албанија, судирот со Словените се појави како дополнителен фактор кон преминот во ислам.^[30] Споделувањето на верата на османлиските власти им овозможило на северните Албанци да станат сојузници и еднакви во царскиот систем и да добијат безбедност против соседните православни Македонци.

Во некои области во непосредна близина на истокот на Северна Албанија, исламот станал мнозинска религија многу побргу: на пример, официјалната османлиска статистика на Тетовската нахија која денес се наоѓа во Македонија (која имала мешано албанско, словенско македонско и турско население) покажува дека муслимански семејства за прв пат се појавиле во 1545 година, од бројни христијански семејства, каде што има уште 2 муслимански семејства отколку христијански, а 38 од муслиманските семејства неодамна се преобратиле од христијанството,^[31] додека во Ополе на Косово во близина на Призрен, муслиманите се покажале дека имаат мнозинство во 1591 година.^[32]

Централна Албанија

Белградска џамија, изградена во XVI век

Централна Албанија била центар на стариот пат Виа Егнација што ги поврзувал трговските, културните и сообраќајните врски што биле предмет на директна османлиска административна контрола и религиозно муслиманско влијание.^[33] Преобратувањето во ислам во поголемиот дел од централна Албанија на тој начин во најголем дел се припишува на улогата што ја играла нејзината географија во општествено-политичката и економската среќа на регионот.^[34]

Официјалното османлиско признавање на православната црква резултирало во толерирање на православното население до крајот на XVIII век, а традиционализмот на институциите на црквата го забавил процесот на преминување во ислам кај Албанците.^[10][24][35] Православното население од централна и југоисточна Албанија било под црковна јурисдикција на Охридската православна архиепископија, додека југозападна Албанија под Цариградската патријаршија преку Митрополијата Јанина.^[10][36] Разликите меѓу христијанските Албанци од централна Албанија и архиепископите во Охрид довеле до преобраќање во бекташискиот ислам.^[37]

Во почетокот на XVI век, албански градови како Ѓирокастро, Делвина, Валона, Горица, Клисура, Леска и Белград сè уште биле христијански, како и кон крајот на XVI век Валона, Леска и Химаре, додека Ѓирокастро веќе бил муслимански.^[10] Во претходните делови на XVI век, за Елбасанскиот санџак се сметало дека има 5,5% муслиманско население, што е најголемо во тој период.^[16] Во 1570 година започнале заеднички напори на османлиските власти за преобраќање на немирното христијанско население во Елбасан и Река.^[8] Во областа околу Драч, од грчки патник било пријавено дека повеќе нема православни христијани поради исламизација.^[38] Преобраќањето во исламот во градовите во цела Албанија било бавно во текот на XVI век бидејќи околу 38% од урбаното население станало муслиманско.^[10] Градот Белград од 1670 година па наваму станал главно муслимански, а неговото преобраќање делумно се припишува на недостаток на христијански свештеници кои можат да даваат верски услуги.^[39]

Јужна Албанија

Според податоците од XVI век, муслиманите од Валонскиот санџак биле 1,8%, додека во Охридскиот санџак биле 1,9%.^[16] Главно при крајот на XVIII век, православните Албанци во голем број го прифатиле исламот, главно поради руско-турските војни во тој период и настаните во Пелопонеското востание (1770), што ги натерало Османлиите да гледаат на православното население како сојузник на Русија.^[39] Додека некои православни Албанци се побуниле против Отоманското Царство, Портата реагирала и на моменти применила сила да ги претвори православните Албанци во ислам, истовремено спроведувајќи економски мерки за стимулирање на верското преобраќање.^[40][41] До 1798 година, масакрот извршен врз крајбрежните православни албански села Шанвасил и Нивица-Бубар од страна на Али-паша, полунезависен владетел на Јанина, довел до уште еден значителен бран на прифаќање на исламот одправославните Албанци.^[33] Во XIX век Албанија како целина, а особено Јужна Албанија, била едн од малкуте региони на османлискиот Балкан каде христијанското население сè уште губело значителен број приврзаници преку исламизацијата; единствениот друг регион што покажал слично намалување на христијанското население бил регионот на Добруџа.

За тоа време, во одредени области се случил судир меѓу новообратените муслимански Албанци и православните Албанци. Така селото Борш било нападнато од Пикерас во 1744 година, поради што некои од жителите побегнале во странство, во најголем дел во јужна Италија.^[42] Другите области, како што се 36 села северно од областа Погони, преобразени во 1760 година, ги следеле со напад врз православните христијански села во областите Колоња, Лесковик и Пермет, оставајќи многу населби разбиени и уништени.^[43] До крајот на XVIII век, општествено-политичките и економските кризи заедно со номиналната контрола на османлиската влада резултирале со појава на местно разбојништво и чести напади на грчки, влашки и православни албански населби сместени денес во и надвор од современа Албанија.^[44] Во рамките на Албанија, тие напади кулминирале во Високуќи, главно православен албански центар, Москополе, главно влашки центар, и со уништување на грчката литературна, образовна и религиозна култура и други помали населби. Тие настани ги натерало некои Власи и православни Албанци да мигрираат далеку на места како што се Македонија, Тракија и така натаму.^{[41][45][46][47][48]}

Некои православни индивидуи, познати како новомаченици, се обиделе да го запрат бранот на преобраќање во ислам кај православното албанско население и биле погубени во тој процес.^[36] Забележителен меѓу овие лица бил Козма Етолски, (починал во 1779 година), грчки монах и мисионер кој патувал и проповедал далеку како Кроја, отворил многу грчки училишта пред да биде обвинет како руски агент и погубен од властите на отоманските Албанци. Козма се залагал за грчко образование и ширење на грчки јазик меѓу неписмените христијански негрчки говорни јазици, така што тие можеле да ги разберат списите, литургијата и со тоа да останат православни додека неговата духовна порака е почитувана меѓу современите православни Албанци.^[49][50][51]

Други фактори за преобраќање

Други преобразби, како оние во регионот на Лаберија, се случиле поради црковни работи кога на пример локалниот владика одбил да даде прекин во постот со закана дека секој кој ќе го прекрши правилото ќе оди во пеколот. Преобраќањето во исламот исто така било извршувано од економски причини кои нуделе излез од тешкото оданочување како што е данокот на џизија и други тешки османлиски мерки наметнати на христијаните, отворајќи можности како акумулација на богатство и сл.^[17][24].^[52] Други повеќе фактори што довеле до преобраќање во исламот биле сиромаштијата на црквата, неписмените свештенства, недостаток на свештенство во некои области и богослужбата на друг јазик освен на албански јазик.^[36][39] Дополнително, потпирањето на епископиите во Драч и Јужна Албанија кон опаѓачката Архиепископија во Охрид, делумно поради симонијата ја ослабна способноста на православните Албанци да се спротивстават на преобраќањето во ислам.^[33]

Крипто-христијанството се случило и во одредени случаи низ цела Албанија во региони како што е Шпат меѓу населението кое неодамна се претворило од христијански католицизам и православие во ислам.^[24][34][36] Гора, пограничен регион кој се протега на современа североисточна Албанија и јужно Косово, имал словенско православно население кое се претворило во ислам во текот на втората половина на XVIII век поради укинување на Српската патријаршија во Пеќ (1766) и последователните нестабилни црковни структури.^[53] Почнувајќи од XVII и во следните векови, главно словенското православно население од денес албанскиот пограничен централно-источен регион Голо Брдо преминало во ислам.^[54] Ромите се населиле во Албанија некаде во XV век, а оние што биле муслимани станале дел од локалното муслиманско османлиско општество.^[55][56]

Муслиманските Албанци и поширокиот османлиски свет

Исламот бил тесно поврзан со Отоманското царство, чиј религиозен закон се совпаѓал заедно со државниот закон, а само муслиманите имале целосни граѓански права, додека етничката или националната припадност не се почитувале.^[57] Во центарот и југот кон крајот на XVII век, урбаните центри во голема мера ја прифатиле религијата на растечката муслиманска албанска елита. Изградбата на џамии во Албанија значително се зголемило од XVII век па наваму, со доаѓањето на голем број преобратени албански муслимани. Албанската стара аристократска владејачка класа го прифатила исламот за да ги задржи своите земји.^[30] До XVIII век се појавила класа на локални аристократски албански муслимани.^[58] Постоењето на таа класа како паши и бегови во тој период, имајќи воено вработување како војници и платеници, но исто така можеле да се приклучат и на муслиманското свештенство. Тоа имало сè поважна улога во османлискиот политички и економски живот, што станало привлечна опција за кариера за многу Албанци.^[17][43][59] Во зависност од нивната улога, овие луѓе во муслиманското албанско општество достигнувале респектабилни позиции бидејќи извршувале административни задачи и ја одржувале безбедноста во урбаните области, а понекогаш биле наградувани од османлиската држава со високи редови и позиции.^[18] Албанците, како такви, биле застапени и во значителен број на царскиот османлиски двор.^[10] Покрај христијаните, многумина муслимански Албанци биле сиромашни кои работеле на земјата на елитата на отоманските Албанци, додека други наоѓале вработување во бизнисот, како занаетчии и на други работни места.^[24]

Сунитскиот ислам бил промовиран и заштитен од османлиските гувернери и феудалното општество што резултирало со поддршка и ширење на дервишки суфиски редови кои се сметале за поправославни во регионот на Балканот.^[17] Најзначајните од нив биле редот Бекташи, кои биле сметани за сунити преку здружување со заеднички правни традиции, иако од секојдневните муслимани ги сметале за шиити поради езотерични практики почитувајќи ги Али, Хасан, Хусеин и други значајни муслимански фигури.^[60][61] За време на османлиското владеење, албанското население делумно и постепено започнало да преминува во ислам преку учењата на Бекташизмот делумно за да добие предности во османлиските трговски мрежи, бирократијата и армијата.^[61] Многу Албанци биле регрутирани преку османлискиот данок во крв и станување на јаничар на младите момчиња. Вкупно 42 Големи везири на Отоманското Царство биле со албанско потекло. Најистакнати Албанци за време на османлиското владеење биле Коца Давуд-паша, Хамза Кастриоти, Илјаз Хоџа, Кипрулу Мехмед-паша, Али-паша, Едхем-паша, Ибрахим-паша Белградски, Кипрулу Фазил Ахмед, Мухамед Али - Паша, Кара Махмуд Бушатлија и Ахмет Курт-паша. Во рамките на овие контексти на служба во војска и како администратори, односот на муслиманските Албанци со Османлиите на моменти бил во соработка и меѓусебна предност.^[62]

• 
  Џамија Мурадије.
• 
  Џамија Назиреша во Елбасан.
• 
  Чаршиска џамија во Круја.
• 
  Часовна џамија во Пеќин.
• 
  Џамија Фатих во Драч.
• 
  Царска џамија во Белград.

Муслимански деноминации и секти

Покрај оние поврзани со сунитски ислам, муслиманите во Албанија за време на османлискиот период припаѓале на повеќе суфиски редови. Редот Кадири се проширил во урбаните области на XVII век, а веќе следниот век се проширил и во централна Албанија и особено во планинскиот регион Дибар. Кадирите придонеле за економски и социо-политички развој на регионот околу Дебар. Редот Халвети се натпреварувал со Бекташите за приврзаници и се наоѓал на југот и североистокот на Албанија.^[63] Други суфиски редови биле Руфаи и Мелами. Најистакнатите од нив во Албанија биле и сè уште се Бекташите, мистичен дервишки поредок припадник на шиитски ислам, кој дошол во Албанија за време на османлискиот период, прв донесен од јаничарите во XV век. Ширењето на бекташизмот меѓу албанското население се случило во текот на XVIII и главно на почетокот на XIX век, особено во домените на Али-pаша за кој се смета дека бил Бекташ.^[61][64] Суфи- дервиши од далечни места како Корасан и Анадолија пристигнaле и стекнале свои ученици и со текот на времето била воспоставена мрежа на текиња кои станале центри на суфизмот во региони како што се Скрапар и Девол. Некои од најистакнатите текиња во Албанија биле во населени места како Ѓирокастро, Мелчан, Круја и Фрашер. Од Бекташкиот ред, до почетокот на XX век, Албанците формирале значителен број свои дервиши надвор од Балканот, дури и кај текето на суфискиот светец Хаџи Бекташ во Анадолија и во Египет.^[17][65] Суфиските наредби, особено Бекташиите, ги здружуваат христијанските светци и нивните локални светилишта со суфиски луѓе, создавајќи синтеза и синкретизам на религиозно почитување и присуство.^[17] За албанските преобратени во ислам, на бекташизмот кој нудел поголеми верски слободи и синкретизм, на моменти се гледало како попривлечна опција отколку сунитскиот ислам.^[59][65] Бекташкиот ред од конзервативните муслимани се смета за еретичка.^[36] Традиционално Бекташите се наоѓаат во значителен број во јужна Албанија и во помала мера во централна Албанија, додека останатите од муслиманското население припаѓа на сунитскиот ислам.^[39]

• 
  Теќе во Белград од суфискиот ред Халвети (изградено 1782).
• 
  Арапски натпис над вратата кај Халвети-теќе, Белград.
• 
  Фрашерско теќе, Фрашер.
• 
  Теќе во Ѓирокастро.
• 
  Теќе во Круја.
• 
  Внатрешност на Теќе со суфиски гробници на светците во позадина, Круја.

Социјални и културни промени

Џамијата Мирахори во Горица

Османлиското освојување исто така донело и општествени, културни и јазични промени во албанскиот јазик. Од XV век па натаму, зборовите од отоманскиот турски јазик влегле на албански јазик. Голем број на поети и други муслимански албански автори пишувале на отомански турски, арапски, персиски јазик или на албански јазик на арапско писмо, опфаќајќи наративна проза, поезија, дела за религијата и социо-политичките ситуации во земјата.^[66] Познати меѓу овие автори биле Јахја-бег Дукаѓини, Хаџи Шехрети или бејтеџински поети како Незим Фракула, Мухамет Кичику, Сулејман Наиби, Хасан Зико Камбери, Хаџи Имер Кашари и други. Освен што Елбасан бил основан (1466) околу тврдина, градовите и населените места во Албанија претрпеле промени бидејќи тие ги прифатиле османлиските архитектонски и културни елементи.^[10] Некои населби со изградба на згради поврзани со религијата, образованието и социјалните цели како џамии, медреси, имарети од елитата на отоманските муслимани станале нови урбани центри како Горица, Тирана и Каваја.^[18] Во меѓувреме, постарите урбани центри како Белград имале џамии, амами, медреси (муслимански верски училишта), кафеџилници, теќиња и станале познати по поетите, уметниците и научните активности.^[17] За разлика од Косово или Македонија, архитектонски, османлиското муслиманско наследство на Албанија било поскромно по број, иако истакнати градби се џамијата Мирахори во Горица (изградена 1495–96), џамијата Мурад-бег во Кроја (1533–34), Оловната џамија во Скадар (1773–74), џамијата Етхем-бег во Тирана (започната 1791–94; завршена 1820–21) и други.^[17][58]

Преобраќањето на христијаните во ислам од страна на Албанците, исто така, означило премин од румски (христијански) во муслимански конфесионални заедници во рамките на системот на османлискиот милет, кои колективно бил поделен и управуван со народите според нивната религија. Османлиите сепак биле свесни за постоењето на муслиманските Албанци и користеле термини како Арнаут (отомански турски: اروانيد) како етнички обележувач за да ги решат недостатоците на вообичаената религиозна терминологија. На османлиски турски јазик, земјата се нарекувала Арнавудлук (отомански турски: آرناوودلق).^[67] Исто така, нов и генерализиран одговор од страна на Албанците заснован на етничка и јазична свест за овој нов и различен османлиски свет што се појавувал околу нив била промена во етнонимот.^[68] Етничкиот демоним Албанци, добиен од латински јазик постепено бил заменет со Арбереши меѓу албанските говорници помеѓу крајот на XVII и почетокот на XVIII век.^[69]

Наследство

Општествени погледи

Минбар во богато украсената внатрешност на џамијата Етхем Бег во Тирана

Исламот и османлиското наследство, исто така, биле тема на дебата меѓу поширокото албанско општество. Исламот и Османлиите многу Албанци ги сметаат за излез од антихристијанско насилство, туркизација и во тие дискурси социополитичките проблеми на Албанија се припишуваат како резултат на тоа наследство.^[70] Некои членови од муслиманската заедница, иако го потенцирале османлиското минато, одговориле на овие ставови критикувајќи го она што тие го сметаат како предрасуда кон исламот.

Меѓу албанските интелектуалци и другите познати Албанци на поширокиот Балкан, се случиле дебати за исламот, неговото наследство и улогата во Албанија.^[71] Во рамките на овие дискусии, контроверзната ориенталистичка, расистичка и биолошка терминологија ја користеле некои албански интелектуалци кога разговарале за исламот, неговото наследство и современата улога меѓу Албанците.^[72][73]

Исмаил Кадаре

Истакнати во тие дискусии биле пишаните размени во написи и книги во весници меѓу романописецот Исмаил Кадаре од Ѓирокастро и литературниот критичар Реџеп Ќосја, Албанец од поранешна Југославија во средината на 2000-тите. Кадаре тврдел дека иднината на Албанија е во Европа поради нејзините антички европски корени и христијански традиции, додека Ќосја тврдел дека албанскиот идентитет е мешавина од западни (христијански) и источни (исламски) култури и често прилагодлив на историски контексти.^[71] Пиро Миша напишал дека исламизацијата на Албанците во XVII и почетокот на XVIII век е како „два од најмрачните векови во современата историја на Албанија“.^[68] Миша исто така тврдел дека поради тоа искуство „Албанија беше под повеќе влијание на турско-ориенталната култура отколку можеби на која било друга земја во регионот“,^[68] иако забележува дека албанските муслимани биле само муслиманска група “во европска Турција, кои правеле заедничка кауза со нивните христијански сонародници да се борат против владата во Цариград “.^[68]

Во говорот од 2005 година, одржан во Британија од страна на претседателот, Алфред Мојсиу се осврнал на исламот во Албанија дека има „европско лице“, тој е „плиток“ и дека „ако копате по малку кај секој Албанец, тој може да го открие своето христијанско јадро“. Муслиманскиот форум на Албанија одговорил на тоа и коментарите на Кадаре и ги нарекол „расистички“ кои содржат „исламофобија“ и се „длабоко навредливи“.^[71] Следејќи ги трендовите датирани од комунистичкиот режим, посткомунистичкиот албански политички естаблишмент продолжува да пристапува кон исламот како вера на османлиски „напад“.^[74] Некои албански писатели, исто така, тврдат дека албанската посветеност на исламот е површна и овие аргументи биле популарни во православната и католичката албанска заедница.^[75] На дебатите за учебници по албански училишта каде што некои историчари барале да се отстранат навредливите содржини во врска со Турците, некои христијански историчари се спротивставиле налутено повикувајќи се на негативните искуства од османлискиот период, сакајќи од Турција да се побара надомест за „инвазијата“ на Албанија и исламизацијата на Албанците.^[76]

Религиозни ставови

Официјалните верски христијански и муслимански установи и нивните духовници имаат разновидни ставови за османлискиот период и преобратувањето на исламот од страна на Албанците. И католичкото и православното свештенство го толкуваат османлискиот период како репресивен кој содржи анти-христијанска дискриминација и насилство, додека исламот се смета за странски. Преобратувањето во ислам од страна на Албанците и од католичкото и од православното свештенство го сметаат за фалсификување на албанскиот идентитет, иако албанските муслимани се толкуваат како невини жртви на исламизацијата. Меѓутоа, албанското сунитско муслиманско свештенство смета дека преобратувањето на Албанците е доброволен процес, притоа оставајќи ги настрана религиозните контроверзии поврзани со периодот на Османлиите.^[77] Суфискиот ислам во Албанија ја толкува османлиската ера како промовирање на искривена форма на ислам, која била расипана во рамките на сунитското османлиско население, кое ги прогонувало.^[78] Христијанското свештенство ги смета муслиманските Албанци како дел од пошироката албанска нација и муслиманските свештеници не изразуваат омаловажување кон луѓето кои не станале муслимани во Албанија.^[79] Христијанските идентитети во Албанија се фалсификувани затоа што биле во малцинска позиција, на моменти со искуства на дискриминација што ги имале историски во однос на муслиманското мнозинство. Во меѓувреме, муслиманските свештеници во Албанија ја потенцираат промената на среќата, пропаѓањето на Отоманското Царство, донесено со политичкото зајакнување на балканските христијани, правејќи ги муслиманите верско малцинство во современото време.^[80]

Современо време

Во рамките на современото време, преобразувањето на Албанците и наследството на исламот во Албанија е оспорена тема. Комунистичиот период и современите албански научници со националистички перспективи го толкуваат османлискиот период како негативен и го минимизираат преобратувањето во ислам дека немало никакви придобивки за Албанците во социо-културна и религиозна смисла. Во 1975 година, Хасан Калеши ги оспорил овие главно „негативни“ ставови за периодот на исламизација. Калеши, чии ставови подоцна биле поддржани од Елси и Шмит-Неке,^[81][82] изјавил дека османлиското освојување и преобратувањето во ислам од страна на Албанците ја спречило хеленизацијата и словенизацијата на ист начин како што тој тврди дека словенските инвазии во 6 век го запреле процесот на романизација на родовите на Албанците. Калеши тврдел дека иако биле признати во милетскиот систем како муслимани, делумната исламизација на населението го запрел процесот на асимилација што се случувала преку црквите и влијанието на Грците, Латините и Словените. Дополнително, исламизацијата на Албанците резултирала и во проширување на областа на населување на Албанците на Балканот преку движења на население или асимилација на други муслимански неалбански елементи за време на османлиското владеење. Тезата на Калеши со текот на времето е искривена од некои Албанци кои тврдат дека Албанците го прифатиле исламот со цел да го задржат својот национален и етнички идентитет, наместо албанскиот идентитет да биде зачуван како последица на исламизацијата и османлиското владеењ.^[83]

Поврзано

• Муслиманска заедница на Албанија
• Бекташи
• Отоманска Албанија
• Религија во Албанија
• Христијанство во Албанија