Нобелова награда за хемија

Нобелова награда за хемија (шведски: Nobelpriset i kemi) — годишна награда што ја доделува Кралската академија на науките на научници од различни области на хемијата. Таа е една од петте Нобелови награди што ја основал во 1895 година пронаоѓачот на динамитот, шведскиот физичар Алфред Нобел (1833 - 1896). Останатите награди се: Нобелова награда за физика, Нобелова награда за физиологија или медицина, Нобелова награда за литература, Нобелова награда за мир и Нобелова награда за економија.^[1]

Јакоб Хенрик вант Хоф (1852 – 1911) — првиот добитник на Нобеловата награда за хемија.

Според тестаментот на Нобел, наградата се исплатува од средствата на фондацијата „Нобел“, а ја доделува комитет од пет члена кои ги избира Кралската академија на науките.^[2] Првата Нобелова награда за хемија е доделена во 1901 година на Јакоб Хенрик вант Хоф, од Холандија.

Секој добитник добива медал, диплома и парична награда која не е иста секоја година.^[3] Во 2007 година, Гехарт Ертл добил десет милиони шведски круни, (малку повеќе од 1 милион €, или 1,4 милиони американски долари.

Наградата се доделува во Стокхолм на годишна церемонија на 10 декември, годишница од смртта на Нобел.^[4]

Лауреати

Година	Добитник[A]		Земја[B]	Образложување[C]
1901		Јакоб Хенрик вант Хоф	Холандија	„за пронаѓање на законите на хемиската динамика и осмотскиотот притисок во растворите"[5]
1902		Херман Емил Фишер	Германија	„за неговата работа на синтетизирање на шеќер и синтеза на пурин"[6]
1903		Сванте август Арениус	Шведска	„за неговата теорија на електролитна дисоцијација"[7]
1904		Сер Вилијам Рамзи	Велика Британија	„за откривањето на инертните гасови во атмосферата, и одредувањето на нивното место во периодниот систем"[8]
1905		Адолф вон Баејер	Германија	„за унапредување на органската хемија и хемиската индустрија"[9]
1906		Анри Моасан	Франција	„за неговото истражување и изолација на елементот флуор"[10]
1907		Едвард Бухнер	Германија	„за неговите биохемиски истражувања и откритието на слободноќелиската ферментација"[11]
1908		Ернест Радерфорд	Велика Британија Нов Зеланд	„за истражување од областа на распаѓање на елементите и хемиската природа на радиоактивните супстанции"[12]
1909		Вилхелм Оствалд	Германија	„за неговата работа на catalysis and for his investigations into the fundamental principles governing chemical equilibria and rates of reaction"[13]
1910		Ото Валах	Германија	"[for] his services to organic chemistry and the chemical industry by his pioneer work in the field of alicyclic compounds"[14]
1911		Марија Склодовска - Кири	Франција	"за откривање на елементите радиум и полониум, by the isolation of radium and the study of the nature and compounds of this remarkable element"[15]
1912		Виктор Грињар	Франција	"за откривањето на т.н. Грињаров реагенс"[16]
		Пол Сабатје	Франција	"for his method of hydrogenating organic compounds in the presence of finely disintegrated metals"[16]
1913		Алфред Вернер	Швајцарија	"[for] his work on the linkage of atoms in molecules [...] especially in inorganic chemistry"[17]
1914		Теодора Вилиам Ричардс	САД	"за неговите прецизни определби на атомската маса на голем број од хемиските елементи"
1915		Ричард Мартин Вилстетер	Германија	"за неговите истражувања на растителните пигменти, особено на пигментот хлорофил"[18]
1916	Не е доделена
1917	Не е доделена
1918		Фриц Хабер	Германија	"за синтезата на амонијак од неговите составни елементи"[19]
1919	Не е доделена
1920		Валтер Херман Нернст	Германија	"за неговата дејност во областа на термохемијата"[20]
1921	Податотека:Frederick Soddy (Nobel 1922).png	Фредерик Соди	Велика Британија	"for his contributions to our knowledge of the chemistry of radioactive substances, and his investigations into the origin and nature of isotopes"[21]
1922		Франсис Вилиам Астон	Велика Британија	"for his discovery, by means of his mass spectrograph, of isotopes, in a large number of non-radioactive elements, and for his enunciation of the whole-number rule"[22]
1923		Фриц Прегл	Австрија	"for his invention of the method of micro-analysis of organic substances"[23]
1924	Не е доделена
1925		Рихард Адолф Жигмонди	Германија	"for his demonstration of the heterogeneous nature of colloid solutions and for the methods he used"[24]
1926		Теодор Сведберг	Шведска	"for his work on disperse systems"[25]
1927		Хајнрих Ото Виланд	Германија	"за неговите истражувања на внатрешниот состав на жолчните киселини и слични супстанции"[26]
1928		Адолф Ото Рајнхолд Виндаус	Германија	"за неговите истражувања на внатрешниот состав на стеролите и нивната поврзаност со витамините"[27]
1929		Артур Харден	Велика Британија	"за нивните истражувања на ферментацијата на шеќер и ферментативни ензими"[28]
		Ханс фон Ојлер-Хелпин	Германија
1930		Ханс Фишер	Германија	"за неговите истражувања на внатрешниот состав на хемин и хлорофил и особено за неговата синтеза на хемин"[29]
1931		Карл Бош	Германија	"[for] their contributions to the invention and development of chemical high pressure methods"[30]
		Фридрих Бергиус	Германија
1932		Ирвинг Лангмјур	САД	„за неговите откритија и истражувања во површинската хемија“[31]
1933	Не е доделена
1934		Харолд Клејтон Уреј	САД	"за откривањето на деутериумот"[32]
1935		Фредерик Жолио-Кири	Франција	„за нивната синтеза на нови радиоактивни елементи“[33]
		Ирен Жолио-Кири	Франција
1936		Петар Дибеј	Холандија	"[for his work on] molecular structure through his investigations on dipole moments and the diffraction of X-rays and electrons in gases"[34]
1937		Волтер Ховарт	Велика Британија	"за неговите истражувања на јаглехидратите и витаминот Ц"[35]
		Пол Карер	Швајцарија	"за неговите истражувања на каротиноиди, флавини, витамините А и Б2"
1938		Ричард Кун	Германија	"за неговата работа на каротиноиди и витамини"[36]
1939		Адолф Бутенанд	Германија	"за неговата работа на сексуалните хормони"[37]
		Лавослав Ружичка	Швајцарија	"for his work on polymethylenes and higher terpenes"[37]
1940	Не е доделена
1941	Не е доделена
1942	Не е доделена
1943		Ѓерѓ де Хевеши	Унгарија	"for his work on the use of isotopes as tracers in the study of chemical processes"[38]
1944		Ото Хан	Германија	"for his discovery of the fission of heavy nuclei"[39]
1945		Артури Илари Виртанен	Финска	"for his research and inventions in agricultural and nutrition chemistry, especially for his fodder preservation method"[40]
1946		Џејмс Б. Самер	САД	"за неговото откритие дека ензимите можат да се кристализираат"[41]
		Џон Ховард Нортроп	САД	"for their preparation of enzymes and virus proteins in a pure form"[42]
		Вендеч Мередит Стенли	САД
1947		Роберт Робинсон	Велика Британија	"for his investigations on plant products of biological importance, especially the alkaloids"[43]
1948		Арне Целиус	Швајцарија	"for his research on electrophoresis and adsorption analysis, especially for his discoveries concerning the complex nature of the serum proteins"[44]
1949		Вилиам Гиок	САД	"for his contributions in the field of chemical thermodynamics, particularly concerning the behaviour of substances at extremely low temperatures"[45]
1950		Ото Дилс	Германија	"за нивното откритие и развивање на синтезата на диени"[46]
		Курт Алдер	Германија
1951		Едвин Мекмилан	САД	"for their discoveries in the chemistry of transuranium elements"[47]
		Глен Т. Сиборг	САД
1952		Арчер Џон Портер Мартин	Велика Британија	"for their invention of partition chromatography"[48]
		Ричард Лоренс Милингтон Синге	Велика Британија
1953		Херман Штаудингер	Германија	"за неговите откритија во областа на макромолекуларната хемија"
1954		Лајнус Полинг	САД	"for his research into the nature of the chemical bond and its application to the elucidation of the structure of complex substances"[49]
1955		Винсент ду Вигнеод	САД	"for his work on biochemically important sulphur compounds, especially for the first synthesis of a polypeptide hormone"[50]
1956		Кирил Нормал Хиншелвуд	Велика Британија	"за нивните истражувања во механизмот на хемиските реакции"[51]
		Николај Николаевич Семенов	СССР
1957		Лорд (Александер Р.) Тод	Велика Британија	"for his work on nucleotides and nucleotide co-enzymes"[52]
1958		Фредерик Сенгер	Велика Британија	"за неговата работа на структурата на белковините, особено онаа на инсулинот"[53]
1959		Јарослав Хејровски	Чехословачка	"for his discovery and development of the polarographic methods of analysis"[54]
1960		Вилард Френк Либи	САД	"for his method to use carbon-14 for age determination in archaeology, geology, geophysics, and other branches of science"[55]
1961		Мелвин Калвин	САД	"for his research on the carbon dioxide assimilation in plants"[56]
1962		Макс Фердинанд Перуц	Велика Британија	"за нивните студии на структурата на глобуларните белковини"[57]
		Џон Коудери Кендру	Велика Британија
1963		Карл Циглер	Германија	"for their discoveries in the field of the chemistry and technology of high polymers"[58]
		Џулио Ната	Италија
1964		Дороти Кроуфут Хоџкин	Велика Британија	"for her determinations by X-ray techniques of the structures of important biochemical substances"[59]
1965		Роберт Барнс Вудворд	САД	"for his outstanding achievements in the art of organic synthesis"[60]
1966		Роберт Маликен	САД	"for his fundamental work concerning chemical bonds and the electronic structure of molecules by the molecular orbital method"[61]
1967		Манфред Зиген	Германија	"for their studies of extremely fast chemical reactions, effected by disturbing the equilibrium by means of very short pulses of energy"[62]
		Роналд Џорџ Рејфорд Нориш	Велика Британија
		Џорџ Портер	Велика Британија
1968		Ларс Онзажер	САД	"for the discovery of the reciprocal relations bearing his name, which are fundamental for the thermodynamics of irreversible processes"[63]
1969		Дерек Х. Р. Бартон	Велика Британија	"for their contributions to the development of the concept of conformation and its application in chemistry"[64]
		Од Хасел	Норвешка
1970		Луис Ф. Лелоар	Аргентина	"за неговото откритие на шеќерни нуклеотиди и нивната улога во биосинтезата на јаглехидрати"[65]
1971		Герхард Херцберг	Канада	"for his contributions to the knowledge of electronic structure and geometry of molecules, particularly free radicals"[66]
1972		Кристијан Б. Анфинсен	САД	"for his work on ribonuclease, especially concerning the connection between the amino acid sequence and the biologically active conformation"[67]
		Стенфорд Мур	САД	"for their contribution to the understanding of the connection between chemical structure and catalytic activity of the active centre of the ribonuclease molecule"[67]
		Вилијам Х. Стејн	САД
1973		Ернст Ото Фишер	Германија	"for their pioneering work, performed independently, on the chemistry of the organometallic, so called sandwich compounds"[68]
		Џефри Вилкинсон	Велика Британија
1974		Пол Џ. Флори	САД	"for his fundamental work, both theoretical and experimental, in the physical chemistry of macromolecules"[69]
1975		Џон Воркап Корнфорт	Австралија Велика Британија	"for his work on the stereochemistry of enzyme-catalyzed reactions"[70]
		Владимир Прелог	Швајцарија	"for his research into the stereochemistry of organic molecules and reactions"[70]
1976		Вилијам Н. Липскомб	САД	"for his studies on the structure of boranes illuminating problems of chemical bonding"[71]
1977		Иљја Пригожин	Белгија	"for his contributions to non-equilibrium thermodynamics, particularly the theory of dissipative structures"[72]
1978		Питер Д. Мичел	Велика Британија	"for his contribution to the understanding of biological energy transfer through the formulation of the chemiosmotic theory"[73]
1979		Херберт Ч. Браун	САД	"for their development of the use of boron- and phosphorus-containing compounds, respectively, into important reagents in organic synthesis"[74]
		Георг Витиг	Германија
1980		Пол Берг	САД	"for his fundamental studies of the biochemistry of nucleic acids, with particular regard to recombinant-DNA"[75]
		Волтер Џилберт	САД	"for their contributions concerning the determination of base sequences in nucleic acids"[75]
		Фредерик Сенгер	Велика Британија
1981		Кеичи Фукуи	Јапонија	"for their theories, developed independently, concerning the course of chemical reactions"[76]
		Роалд Хофман	САД
1982		Арон Клуг	Велика Британија	"for his development of crystallographic electron microscopy and his structural elucidation of biologically important nucleic acid-protein complexes"[77]
1983		Хенри Тауб	САД	"for his work on the mechanisms of electron transfer reactions, especially in metal complexes"[78]
1984		Роберт Брус Мерифилд	САД	"for his development of methodology for chemical synthesis on a solid matrix"[79]
1985		Херберт А. Хаупман	САД	"for their outstanding achievements in developing direct methods for the determination of crystal structures"[80]
		Џером Карл	САД
1986		Дадли Р. Хершбах	САД	"for their contributions concerning the dynamics of chemical elementary processes"[81]
		Јуан Т. Ли	САД
		Џон Ч. Полани	Канада
1987		Доналс Џ. Крам	САД	"for their development and use of molecules with structure-specific interactions of high selectivity"[82]
		Жан-Мари Лен	Франција
		Чарлс Џ. Педерсен	САД
1988		Јохан Дајзенхофер	Германија	"for their determination of the three-dimensional structure of a photosynthetic reaction centre"[83]
		Роберт Хубер	Германија
		Хартмут Микел	Германија
1989		Сидни Алтман	Канада САД	"for their discovery of catalytic properties of RNA"[84]
		Томас Р. Чек	САД
1990		Елијас Џејмс Кори	САД	"for his development of the theory and methodology of organic synthesis"[85]
1991		Ричард Р. Ернст	Швајцарија	"for his contributions to the development of the methodology of high resolution nuclear magnetic resonance (NMR) spectroscopy"[86]
1992		Рудолф А. Маркус	САД	"for his contributions to the theory of electron transfer reactions in chemical systems"[87]
1993		Кери Б. Мулис	САД	"for contributions to the developments of methods within DNA-based chemistry [...] for his invention of the polymerase chain reaction (PCR) method"[88]
		Мајкл Смит	Канада	„for contributions to the developments of methods within DNA-based chemistry [...] for his fundamental contributions to the establishment of oligonucleotide-based, site-directed mutagenesis and its development for protein studies"[88]
1994		Џорџ Е. Ола	САД	"for his contribution to carbocation chemistry"[89]
1995		Пол Ј. Круцен	Холандија	"for their work in atmospheric chemistry, particularly concerning the formation and decomposition of ozone"[90]
	Mario J. Molina	Марио Х. Молина	САД
		Ф. Шервуд Роланд	САД
1996		Роберт Ф. Керл Јуниор	САД	"за нивното откритие на фулерени"
		Сер Хари Крото	Велика Британија
		Ричард Е. Смоли	САД
1997		Пол Д. Боер	САД	"for their elucidation of the enzymatic mechanism underlying the synthesis of adenosine triphosphate (ATP)"[91]
		Џон Е. Вокер	Велика Британија
		Јенс К. Скоу	Данска	"for the first discovery of an ion-transporting enzyme, Na+, K+ -ATPase"[91]
1998		Волтер Кох	САД	"for his development of the density-functional theory"[92]
		Џон А. Попл	Велика Британија	"for his development of computational methods in quantum chemistry"[92]
1999		Ахмед Х. Зеваил	Египет САД	"for his studies of the transition states of chemical reactions using femtosecond spectroscopy"[93]
2000		Алан Хигер	САД	"for their discovery and development of conductive polymers"[94]
		Алан Г. Мекдиармид	САД Нов Зеланд
		Хидеки Ширакава	Јапонија
2001		Вилијам С. Ноулс	САД	"for their work on chirally catalysed hydrogenation reactions"[95]
		Редзи Нојори	Јапонија
		К. Бери Шарплес	САД	"for his work on chirally catalysed oxidation reactions"[96]
2002		Џон Б. Фен	САД	"for the development of methods for identification and structure analyses of biological macromolecules [...] for their development of soft desorption ionisation methods for mass spectrometric analyses of biological macromolecules"[97]
		Коичи Танака	Јапонија
		Курт Витрих	Швајцарија	"for the development of methods for identification and structure analyses of biological macromolecules [...] for his development of nuclear magnetic resonance spectroscopy for determining the three-dimensional structure of biological macromolecules in solution"[97]
2003		Питер Агре	САД	"for discoveries concerning channels in cell membranes [...] for the discovery of water channels"[98]
		Родерик МекКинон	САД	"for discoveries concerning channels in cell membranes [...] for structural and mechanistic studies of ion channels"[98]
2004		Арон Цихановер	Израел	"for the discovery of ubiquitin-mediated protein degradation"[99]
		Аврам Хершко	Израел
		Ирвин Роуз	САД
2005		Ив Шовен	Франција	"for the development of the metathesis method in organic synthesis"[100]
		Роберт Х. Грубс	САД
		Ричард Р. Шрок	САД
2006		Роџер Д. Корнберг	САД	"for his studies of the molecular basis of eukaryotic transcription"[101]
2007		Гехарт Ертл	Германија	"for his studies of chemical processes on solid surfaces"[102]
2008		Осаму Шимомура	САД/Јапонија[103]	"за откривање и развивање на зелено флуоресцентната белковина, GFP"[104]
		Мартин Чалфи	САД
		Роџер Ј. Циен	САД
2009		Венкатраман Рамакришнан	САД  Индија  Обединето Кралство	„за проучувањата на составот и улогата на рибозомот“	[105]
		Томас Стејц	САД
		Ада Јонат	Израел
2010		Ричард Хек	САД	„за накрсното сврзување во органската синтеза по пат на паладиумска катализа“	[106]
		Еичи Негиши	Јапонија
		Акира Сузуки	Јапонија
2011		Дан Шехтман	Израел	„за откривањето на квазикристалите“	[107]
2012		Роберт Лефковиц	САД	„за изучувањето на рецептори сврзани со G-белковина“	[108]
		Брајан Кобилка	САД
2013		Мартин Карплус	САД  Австрија	„за разработката на повеќеразмерни модели за сложени хемиски системи“	[109]
		Мајкл Левит	САД  Обединето Кралство  Израел[110]
		Арје Варшел	САД  Израел
2014		Ерик Бециг	САД	„за развојот на суперразделната флуоресцентна микроскопија“	[111]
		Штефан Хел	Германија  Романија[112]
		Вилијам Мернер	САД
2015		Томас Линдал	Шведска  Обединето Кралство	„за мехенистичките изучувања на поправката на ДНК“	[113]
		Пол Модрич	САД
		Азиз Санџар	САД  Турција
2016		Жан-Пјер Соваж	Франција	„за осмислување и синтеза на молекуларните машини“	[114]
		Фрејзер Стодарт	Обединето Кралство  САД
		Бен Феринга	Холандија
2017		Жак Дибоше	Швајцарија	„за развојот на криоелектронска микроскопија за високоразделно составно утврдување на биомолекулите во раствор“	[115]
		Јоахим Франк	Германија  САД[116]
		Ричард Хендерсон	Обединето Кралство
2018		Френсис Арнолд	САД	„за насочената еволуција на ензимите“	[117]
		Џорџ Смит	САД	„за фаговиот приказ на пептидите и антителата“
		Грег Винтер	Обединето Кралство
2019		Џон Гудинаф	САД  Германија	„за разработката на литиумскојонската батерија“	[118]
		Стенли Витингем	Обединето Кралство  САД
		Акира Јошино	Јапонија
2020		Емануел Шарпантје	Франција  Германија	„за осмислувањето на метод на уредување на геноми“	[119]
		Џенифер Дудна	САД