Испани

Испани (Испани: España), албан ёсоор Испанийн Хаант Улс (Испани: Reino de España) нь Иберийн хойгт, баруун өмнөд Европт орших улс юм. Испанийн эх газар нь бараг бүхлээрээ өмнөд, зүүн талаараа газар дундын тэнгистэй хиллэдэг. Маш бага зайд өмнөд талаараа Гибралтарын нуруу, хойд талаараа Франц, Андорра улс, Бискайн булан, баруун талаараа Атлантын далай, Португали улстай хил залгана. Испанийн эзэмшил газарт мөн Газар дундын тэнгис дахь Балеарын арлууд, Африкийн эрэг орчмын Атлантын далай дахь Канарын арлууд, Мароккотой хиллэх хойд Африкийн Сеута, Мелилла гэсэн хоёр автономит хотууд ч мөн ордог. Испанийн газар нутаг нь 504,030 км² бөгөөд үүгээрээ баруун Европт Францын дараа хоёрт ордог.

Испанийн Хаант Улс Reino de España 4 бусад нэр[a] Каталан: Regne d'Espanya Баск: Espainiako Erresuma Галиси: Reino de España Окситан: Reiaume d'Espanha
Төрийн далбаа Сүлд
Уриа: Plus ultra (Латин) (Монгол: "Цааш урагшаа")
Төрийн дуулал: Marcha Real (Испани)[1] (Монгол: "Хааны марш")
Дэлхийн бөмбөрцөг Европын газрын зураг  Испани улсын байршил (хар ногоон) – Европ (ногоон & хар саарал) – Европын Холбоо (ногоон)
Нийслэл ба томоохон хот	Мадрид 40°26′N 3°42′W
Албан ёсны хэл	Испани хэл[b]
Угсаатны бүлэг (ТГ)(2022)[3]	84.7% Испаничууд‎ 15.3% гадаад гаралтай
Шашин (2023)[4]	56.0% Ромын Католик 27.2% Шашингүй 12.6% Агностикизм 2.7% бусад 1.5% хариулаагүй
Ард түмний нэршил	Испаничууд‎
Төр засаг	Нэгдмэл парламентын үндсэн хуульт хаант засаг
• Хаан	VI Филипп
• Ерөнхий Сайд	Педро Санчес
• Ерөнхий Сайдын 1-р орлогч	Надия Кальвиньо
Хууль тогтоох байгууллага	Ерөнхий Кортес
• Дээд танхим	Сенат (Испани)
• Доод танхим	Төлөөлөгчдийн Танхим
Түүх
• Династийн холбоо	1 сарын 20, 1479 он
• Ганц бие эрхт	3 сарын 14, 1516 он
• Төвлөрсөн улс	6 сарын 9, 1715 он
• Анхны үндсэн хууль	3 сарын 19, 1812 он
• Одоогийн үндсэн хууль	12 сарын 29, 1978 он
• ЕЭЗН-д элсэв[c]	1 сарын 1, 1986 он
Газар нутаг
• Нийт	505,994[5] км2 (51)
• Усны эзлэх талбай (%)	0.89 (2015)[6]
Хүн ам
• 2023 тооцоо	48,196,693[7] (30)
• Нягтаршил	94/км2 (120)
ДНБ (ХАЧП)	2023 тооцоо
• Нийт	▲ $2.36 их наяд[8] (16)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $49,448[8] (37)
ДНБ (нэрлэсэн)	2023 тооцоо
• Нийт	▲ $1.492 их наяд[8] (15)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $31,223[8] (36)
ОТББИ (2021)	▼ 33.0[9] дундаж
ХХИ (2021)	▲ 0.905[10] маш өндөр · 27
Мөнгөний нэгж	Евро[d] (€) (EUR)
Цагийн бүс	UTC⁠±0 - +1 (БЕЦ болон ТЕЦ)
• Зуны цаг (ЗЦ)	UTC+1 - +2 (БЕЗЦ болон ТЕЗЦ)
Огнооны формат	өө/сс/жжжж (МЭ)
Жолооны тал	баруун
Утасны томьёо	+34
ISO 3166 код	ES
Домэйн нэр	.es[e]

Тейде үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн

Мөн далайн түвшингээс 650 м өндөрт оршдог үзүүлэлтээрээ Европт Швейцарын дараа хоёрт орно.

Испани улсын Нийслэл хот нь-Мадрид хот. Испани улс 2020 оны байдлаар 47 450 795 хүн амтай байна. Албан ёсны хэл нь -испани.

Түүх

Испани нь Европт анх гоминидууд ирсэн тухай болон энэ тивийн түүхийн өмнөх үеийн байдлыг судлахад чухал ач холбогдолтой орон юм. Ромын эзэнт гүрний доор Хиспаниа нь ихэд хөгжиж, эзэнт гүрний хамгийн чухал хэсгүүдийн нэг болжээ. Харин дундад зууны үед Германы удирдлага доор орсон байна. Хожим нь Иберийн хойг бараг бүхлээрээ Мусульман шашинтнуудын удирдлага доор оржээ. Харин удаан хугацааны туршид Европын хойд хэсгийн Христийн шашинт улсууд түрж, 1492 онд Мусульмантнууд дарагдсан бөгөөд мөн үеэр олон еврейчүүд хөөгдөх, эсвэл Христийн шашинд хүчээр оруулж байв. Мөн 1492 онд Колумб Америк тивд хүрч, дэлхийн хэмжээтэй гүрний эхлэл тавигджээ. 16-17 дугаар зууны эхэн үе хүртэл Испани нь Европын хамгийн хүчирхэг гүрэн болсон боловч үргэлжилсэн олон дайн зэрэг бусад олон асуудлуудын үр дүнд хүч нөлөө нь буурсан байна. 20-р зууны дунд үед дарангуйлалд өртөж эдийн засаг нь зогсонги байдалд хүрсэн боловч сүүлд хурдацтайгаар сэргэжээ. 1978 онд Үндсэн хуульт Хаант Засгийн доор ардчилал дахин тогтох болжээ. 1986 онд Европын Холбоонд элсэж, эдийн засгийн болон соёл урлагийн сэргэн мандалттай учирчээ.^[11]

Испани нь парламентын засаглалтай ардчилсан орноор байгуулагдсан Үндсэн Хуульт хаант улс бөгөөд 1986 оноос Европын холбооны гишүүн орон болжээ. Худалдан авах чадвараар тооцсон ҮНБ-р үзүүлэлтээр Испанийн эдийн засаг нь дэлхийд 11-т, Европын холбоонд 5-т орно.

Испанийн засаг захиргааны хуваарь

Испанийн томоохон хотууд.

• Мадрид;
• Барселон;
• Валенси;
• Севилья;
• Сарагоса;
• Малага.

Тэмдэглэл

1. Испанид бусад хэл нь Автономитын дүрмийн дагуу зарим бүс нутагт албан ёсны статустай байдаг. Эдгээр болгонд Испанийн хууль тогтоомж дахь олон улсын харилцааны Испанийн уламжлалт урт нэр ба хамгийн их хэрэглэгддэг (Испани: Reino de España, pronounced: [ˈrejno ð(e) esˈpaɲa]) дараах байдалтай байна:

   • кат. Regne d'Espanya, IPA: [ˈreŋnə ðəsˈpaɲə]
   • Баск хэлээр: Espainiako Erresuma, Загвар:IPA-eu
   • Загвар:Lang-gl, Загвар:IPA-gl
   • окс. Reiaume d'Espanha, Загвар:IPA-oc
2. Испанийн үндсэн хуулийн 3-р хэсэгт төрийн албан ёсны хэл нь Кастиль хэл байхаар тогтоогдсон.^[2] Зарим өөртөө засах нийгэмлэгт Каталан/Валенси, Галиси, Баск болон Окситан хэлнүүд нь (орон нутагт Аран хэл гэж нэрлэгддэг) давхар албан ёсны хэл юм. Арагон болон Астур хэлнүүд нь бүс нутгийн түвшинд тодорхой хэмжээний засгийн газрын хүлээн зөвшөөрөлтэй.
3. Европын Холбоо (ЕХ) 1993 оноос
4. 2002 оноос өмнө песета
5. Европын Холбооны бусад гишүүн орнуудтай хамт .eu домэйныг мөн ашигладаг. Мөн Каталонид .cat домэйн, Галисид .gal ба Баск-улсад .eus тус тус давхар ашигладаг.

}}