Matilda av Flandern

Matilda av Flandern (fransk Mathilde, nederlandsk Machteld; kring 1031–2. november 1083) var dronning av England og hertuginne av Normandie som kona til Vilhelm I av England, også kalla for «Bastarden» og «Erobraren». Ho var mor til ti barn som vaks opp, blant dei to kongar: Vilhelm Rufus og Henrik I av England. Ho var dotter av grev Boudewijn V av Flandern og Adelheid av Frankrike (Adèle), som var dotter av Robert II av Frankrike.

Matilda av Flandern
Fødd	ca. 1031 Brugge
Død	2. november 1083 Caen
Tittel	Hertug av Normandie
Alle titlar	hertug, kongegemalinne
Hus eller slekt	huset Flandern
Gravstad	Abbey of Sainte-Trinité, tomb of Matilda of Flanders
Land	Kongeriket England
Mor	Adèle av Frankrike
Far	Boudewijn V av Flandern
Ektefelle	Vilhelm I av England
Barn	Robert Curthose, Vilhelm II av England, Richard av Normandie, Adeliza, Cécile av Normandie, Constance of Normandy, Adela av Normandie, Henrik I av England, Agatha of Normandy, Matilda of Normandy

Som niese og barnebarn av kongane av Frankrike, var Matilda av edlare fødsel enn Vilhelm, som var fødd utanfor ekteskap, og i følgje nokre mistenkjeleg romantiske soger skal ho i byrjinga ha avvist han på grunn av det. At ho også var i slekt med det angelsaksiske kongehuset i Wessex var også nyttig for Vilhelm. Som mange kongelege ekteskap i denne perioden var det brot på reglane om blodslektskap (konsangvinitet) då Matilda og Vilhelm var tremenningar (i ulike slektsledd). Ho var rundt 20 år då dei gifta seg i 1051/1052, Vilhelm var rundt fire år eldre, og hadde vore hertug av Normandie sidan 1035, då han var rundt åtte år.

Ekteskapet verker å ha vore vellykka, om talet på barn og at det ikkje er skrive ned at Vilhelm hadde nokre illegitime barn. Matilda var rundt 35 år og hadde allereie fått dei fleste av barna sine då Vilhelm sette i gang den normanniske erobringa av angelsaksiske England i 1066. Han segla flaggskipet sitt «Mora», som Matilda hadde skaffa han. Ho styrte hertugdømet Normandie medan han var fråverande, og kom saman med han eit år seinare. Deretter drog ho tilbake til Normandie der ho var resten av livet, medan Vilhelm blei verande i det nye kongeriket sitt. Matilda var rundt 52 år då ho døydde i Normandie i 1083.

Bortsett frå å styra Normandie og støtte interessene til bror sin i Flandern, hadde ho ei tett oppfølging av utdanning til barna sine, som blei uvanleg godt utdanna samanlikna med andre kongelege i samtida. Gutane blei underviste av italienske Lanfranc, som blei gjort til erkebiskop av Canterbury i 1070, medan jentene lærte latin i Sainte-Trinité-klosteret i Caen. Sistnemnde blei grunnlagt av Vilhelm og Matilda som ein del av den pavelege dispensasjonen som tillét ekteskapet deira.

Liv og virke

Matilda som grunnlegg Notre-Dame de Bonne-Nouvelle i Rouen for å få løyve til å gifta seg med Vilhelm erobraren.

Matilda, som også er kjend som Maud eller gammalfransk Mahaut, var dotter av grev Boudewijn V av Flandern og Adelheid av Frankrike, dotter av kong Robert II av Frankrike.^[1] Heimlandet hennar Flandern var eit grevskap nord for Frankrike, omtrentleg der dagens Belgia no ligg. Tipp-tipp-tipp-oldefaren hennar på farssida hadde gifta seg med Ælfthryth, den yngste dottera til kong Alfred den store som var konge av Wessex i England.^[2]

På grunn av den strategiske posisjonen til Flandern i Europa, rikdommen til faren og den høge rangen hennar, var Matilda svært ettertrakta som brur. Ei soge om henne seier at då ho var mellom 15 og 18 år sende kong Edvard vedkjennaren i England ein ambassadør til Flandern. Han var Brihtric Mau, son av Algar, ein rik angelsaksisk landeigar, og då dei var saman ei tid blei Matilda forelska i det høge og blonde sendebodet. Utan å seia noko til foreldra sine sende ho bod at var villig å gifta seg med han, sjølv om han var under henne i byrd. Han avslo tilbodet.^[3][4] Nokre år seinare, då ho var blitt dronning i England, skal ho ha nytta seg av autoriteten sin til å konfiskera eigedommane til Brihtric og få han kasta han i fengsel, der han døydde. Det er mogleg at ein populær og kanskje ikkje heilt sann historie om eit hemnmotiv er blitt knytt til det at mange angelsaksiske adelsmenn mista landområda sine og elles leid ein hard lagnad etter den normanniske erobringa i 1066.^[5] Brihtric Mau er skrive ned i Domesday Book for 1086, men den eldste versjonen av denne forteljinga er gitt av eit anonym framhald av Wace, skrive så langt unna i tid som under styret til Henrik III av England, og inneheld historiske anakronismar.^[6]

I følgje ei anna legendarisk forteljing, som blei skriven omtrent to hundre år seinare, hadde den normanniske hertugen Vilhelm bastarden (seinare kalla erobraren) send representantane sine med ekteskapstilbod til Matilda, men ho var av altfor edel byrd til at ho kunne gifta seg med ein bastard (ein som var fødd utanfor ekteskap).^[a] Etter å ha fått høyra dette svaret reid Vilhelm frå Normandie og til Brugge, fann Matilda på veg til kyrkja, trekte henne ned frå hesten hennar med dei lange flettene hennar og kasta henne overende på bakken framfor det forskremde følgjet hennar før han reid av garde.^[7]

Ein annan versjon av denne forteljinga hevda at Vilhelm reid til huset til far hennar i Lille, drog henne ned på golvet, igjen med flettene hennar, og slo henne før han drog att. Boudewijn blei opprørt, men før dei trekte sverd, avgjorde Matilda saka^[8] ved å slå fast at ho ikkje ville gifta seg med nokon andre enn Vilhelm.^[9][10] Sjølv ikkje eit paveleg forbod av pave Leo IX ved kyrkjemøte i Reims på grunnlag av blodslektskapet deira fekk henne til å ombestemma seg. Vilhelm og Matilda blei endeleg gifte rundt 1051-1052.^[11] Det kom så ein paveleg dispensasjon i 1059 frå pave Nikolas II.^[12] Lanfranc, som på dette tidspunktet var prior ved klosteret Bec, forhandla med Roma, og dispensasjon kom fyrst i stand då Vilhelm og Matilda hadde sagt seg villige til byggja to kyrkjer som bot.^[13]

Hertuginne av Normandie

Matilda lagar veggteppe. Illustrasjon frå 1868.

Då Vilhelm dreiv førebuingar til å invadera England, utstyrte Matilda eit skip kalla «Mora» av eigne midlar som ho gav han.^[14] I samband med fråværet sitt gav Vilhelm autoritet til Matilda til å styra Normandie, og ho administrerte hertugdømmet utan problem i namnet til den fjortenårige sonen sin.^[15]

Etter at England var erobra og Vilhelm var blitt konge, tok det meir enn eit år før Matilda besøkte landet på andre sida av Den engelske kanalen.^[16] Trass i å ha blitt krona som dronning, var ho det meste av tida i Normandie, styrte hertugdømmet, støtta interessene til bror sin i Flandern, og finansierte religiøse hus der. Berre eit av barn hennar var fødd i England; Henrik blei fødd i Yorkshire då Matilda følgde ektemannen sin under massakrane i Nord-England.^[17]

Dronning av England

Grava til Matilda i Caen.

Matilda blei krona 11. mai 1068 i Westminster, under pinsehøgtida. Seremonien blei leia av erkebiskopen av York. Tre nye frasar var tekne med for å understreka viktigheita til dronninga: Dronninga var guddommeleg plassert av Gud, delte den kongelege makta, og signa folket sitt gjennom makt og dygd.^[18][19]

I mange år har det vore spekulert i om ho hadde noko med skapinga av Bayeux-teppet å gjera. Dette er eit 70 meter langt brodert veggteppe som visuelt skildrar historia om den normanniske invasjonen av England i 1066. Teppet blei vanlegvis kalla for «La Tapisserie de la Reine Mathilde» i Frankrike, men historikarane har ikkje funne bevis for at ho stod bak skapinga av det. I staden verker det som om teppet blei bestilt av halvbroren til Vilhelm, Odo, som var biskop av Bayeux, og blei utført av angelsaksiske kunsthandverkarar i Kent.^[20]

Matilda fødde ni eller ti barn. Det er grunn til å tru at kongen var trufast mot henne og aldri fekk barn utanfor ekteskapa deira. Trass i dei kongelege pliktene sine var Matilda djupt engasjert i velværet til barna sine. Alle var kjende for å vera særs godt utdanna. Døtrene hennar fekk også utdanning, og lærte å lesa latin ved klosteret Sainte-Trinité i Caen, eit hus som var grunnlagt av Matilda og Vilhelm som vilkår for at ekteskapa deira skulle godtakast av kyrkja.^[21] For utdanning av sønene sine sikra ho seg Lanfranc, som var prior ved klosteret i Bec, og frå 1070 erkebiskop av Canterbury. Ho var ein ivrig tilhengjar av Lanfranc, og både ho sjølv som Vilhelm godkjende erkebiskopen si drivkraft til å revitalisera kyrkja.^[22]

Vilhelm hadde ei anna haldning til sønene, og heldt dei i stramme taumar. I 1077 gjorde Robert Curthose opprør mot far sin. Vilhelm mislikte den arrogante personlegdommen til sonen, medan Matilda elska sonen utan vilkår. Han blei rasande då han oppdaga at Matilda hadde sendt store pengesummar til den landsforviste sonen etter at far og son hadde møtt kvarandre i slag i januar 1079.^[23] Ho formidla ein fredsavtale og ei forsoning mellom dei to i påska 1080, men denne varte berre så lenge ho levde. Etter 1083 verker det som om Robert forlét hoffet og reiste rundt i fleire år i Frankrike, Tyskland og Flandern frå til faren døydde i 1087.

Ho stod som gudmor for Edith, ei dotter av kong Malcolm III av Skottland, truleg i 1080. Under dåpen blei det hevda at barnet drog i hovudkledet til Matilda, og dette blei sett på som eit varsel for at det ein gong ville bli dronning.^[24] Då Edith seinare blei dronning av England som ektefelle til Matilda sin son Henrik I av England verker denne anekdoten å ha oppstått med fasiten ved handa. Robert Curthose stod som gudfar ved same høve.

Matilda blei sjuk sommaren 1083, og døydde i november 1083. Ektemannen hennar var til stades ved det siste skriftet hennar.^[25] Ho var 52 år då ho døydde. Det er uklart kva dødsårsaka var, kanskje berre resultatet av eit langt liv, men det er også mogleg at ho blei smitta av ein pest som var verksam på denne tida.^[26] Vilhelm døydde fire år seinare, i 1087. I motsetnad til den faste førestillinga om at ho var gravlagd ved klosteret Saint-Étienne (l'Abbaye-aux-Hommes) i Caen, der Vilhelm til sist blei gravlagd, er grava hennar i nonneklosteret l'Abbaye aux Dames like ved. Av særleg interesse er gravsteinen hennar frå slutten av 1000-talet, ein slank, svart stein dekorert med gravskrifta hennar, som markerer grava hennar ved enden av kyrkja. I kontrast blei gravsteinen til Vilhelm erstatta på byrjinga av 1800-talet.^[27]

Familie og barn

Matilda og Vilhelm hadde fire søner og minst fem barn.^[28] Rekkjefølgja for når gutane vart fødde er klar, men det finst ingen kjelder for den relative rekkjefølgja for fødselen til døtrene.^[29]

1. Robert, fødd mellom 1051 og 1054, døydde 10. februar 1134.^[30] Hertug av Normandie, gift med Sibylla av Conversano, dotter av Geoffrey av Conversano.^[31]
2. Richard, fødd ca. 1054, død rundt 1075 i ei jaktulykke i New Forest.^[32]
3. Vilhelm Rufus, fødd mellom 1056 og 1060, døydde 2. august 1100.^[32] Konge av England, døydde i ei jaktulykke (eller attentat) i New Forest.
4. Henrik, fødd i slutten av 1068, døydde 1. desember 1135.^[32] Konge av England, gift med Edith av Skottland, dotter av Malcolm III av Skottland. Den andre kona hans var Adeliza av Louvain.^[33]
5. Agatha, trulova med Harald Godwinson av England, Alfonso VI av León og Castilla, og kanskje også til grev Herbert I av Maine, men døydde ugift.^[b][34]
6. Adeliza (eller Adelida,^[35] Adelaide^[36]), døydde før 1113, etter det som blir sagt, trulova med Harald Godwinson av England, truleg ei nonne St Léger i Préaux.^[37]
7. Cecilia (eller Cecily), fødd ca. 1056, døde 1127. Abbedisse av Abbaye aux Dames i Caen.^[38]
8. Matilda,^[39] «dotter av kongen», fødd rundt1061, døydde kanskje rundt 1086,^[40] eller langt seinare (ifølgje Trevor Foulds sitt forslag om at ho var identisk med Matilda d'Aincourt).^[41]
9. Constance, døydde 1090, gift med Alan IV av Bretagne, hertug av Bretagne.^[42]
10. Adela, døydde 1137, gift med Stefan, greve av Blois.^[43] Mor til kong Stefan av England.

Merknadar

1. Matildas nedstamma frå Karl den store og hadde mange kongelege slektningar, den næraste var bestefaren hennar Robert II av Frankrike. Hi var niese av kong Henrik I av Frankrike, som var den føydale overherren til Vilhelm. Som medlem av aristokratiet var ho nært i slekt med mange av kongefamiliane i Europa. Å bli gift med eit medlem av den franske kongefamilien, karolingarane, var å gifta seg oppover for ein adelsmann som Vilhelm. I tillegg nedstamma ho frå den angelsaksiske kong Alfred den store gjennom dottera hans Ælfthryth, som blei gift med grev Arnulf I av Flandern. Sjå Hilton (2010): Queen Consort, s. 17; Le Jan, Régine (2002): «Continuity and Change in the Tenth-Century Nobility» i: Duggan, Anne J., red.: Nobles and Nobility in Medieval Europe: Concepts, Origins, Transformations, Woodbridge: Boydell Press, s. 56, n. 14, 57; Wareham, A. (2005): Lords and Communities in Early Medieval East Anglia, Boydell Press, s. 3.
2. Det er ikkje klart om Adeliza og Agatha var same dotter eller ikkje, men om dei var ulike døtrer verker det som om William av Jumièges har noko av ansvaret for at dei to blir forveksla. Ifølgje Orderic Vitalis er ikkje nokon alder kjend. Sjå Douglas (1964), s. 395; Ordericus Vitalis (1854): The Ecclesiastical History of England and Normandy, omsett av Thomas Forester, bind II, London: Henry G. Bohn, s. 181–182 & 182 n. 1.