ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ

ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੰਥ (ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ) ਹੈ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ (ਗੁਰੂ ਜੰਭੋਜੀ, ਗੁਰੂ ਜੰਭਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) (1451-1536) ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ 29 ਨਿਆਮਾਂ (ਸਿਧਾਂਤ/ਹੁਕਮਾਂ) ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ।^[1][2][3][4] 2010 ਤੱਕ, ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 600,000 ਅਨੁਯਾਈ ਹਨ।^[5] ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ ਨੇ 1485 ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਥਲ ਢੋਰਾ ਵਿਖੇ ਸੰਪਰਦਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 120 ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਵਾਣੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਅਗਲੇ 51 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੰਭੋਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।^[6][7] ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਸੰਪਰਦਾ ਨੇ ਜਾਟਾਂ, ਬਾਣੀਆਂ, ਚਰਨਾਂ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।^[8][9][10]

ਬਿਸ਼ਨੋਈ
ਬਿਸ਼ਨੋਈ "ਖੇਜਰਲੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਮੇਲੇ" ਵਿੱਚ ਕੋਪੜਾ ਅਤੇ ਘੀ ਨਾਲ ਹਵਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।
ਵਰਗੀਕਰਨ	ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦਾ ਉਪ ਸੰਪਰਦਾ
ਗੁਰੂ	ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ
ਧਰਮ	ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ	ਮਾਰਵਾੜੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਬਾਗੜੀ ਹਿੰਦੀ ਹਰਿਆਣਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਇਲਾਕੇ	ਮੁੱਖ: ਰਾਜਸਥਾਨ ਹੋਰ: ਹਰਿਆਣਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਪੰਜਾਬ ਗੁਜਰਾਤ
ਖੇਤਰ	ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ
ਜਨ ਸੰਖਿਆ	ਲਗਭਗ 1500000

ਇਤਿਹਾਸ

ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਸੀ।

29 ਨਿਯਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ

ਬਿਸ਼ਨੋਈਆਂ ਦੇ 29 ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:^[11][12]

1. ਤੀਹ ਦਿਨ ਸੂਤਕ
2. ਪੰਜ ਦਿਨ ਦਾ ਰਜਸਵਲਾ
3. ਸਵੇਰੇ ਇਸਨਾਨ ਕਰਨਾ
4. ਸ਼ੀਲ, ਸੰਤੋਸ਼, ਸੂਚੀ ਰੱਖਣਾ
5. ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਸੰਧਿਆ ਕਰਨਾ
6. ਸੰਝ ਆਰਤੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗੁਣ ਗਾਉਣਾ
7. ਸਵੇਰ ਸਮੇਂ ਹਵਨ ਕਰਨਾ
8. ਪਾਣੀ ਛਾਣ ਕੇ ਪੀਣਾ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਸ਼ੁੱਧ ਬੋਲਣਾ
9. ਬਾਲਣ ਬੀਨਕਰ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਛਾਣਕਰ ਪੀਣਾ
10. ਮਾਫੀ ਸਹਨਸ਼ੀਲਤਾ ਰੱਖਣਾ
11. ਦਇਆ-ਨਿਮਰ ਭਾਵ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ
12. ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ
13. ਨਿੰਦਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ
14. ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲਣਾ
15. ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ
16. ਮੱਸਿਆ ਦਾ ਵਰਤ ਰੱਖਣਾ
17. ਭਜਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਕਰਨਾ
18. ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਾਤਰ ਤੇ ਦਇਆ ਕਰਨਾ
19. ਹਰੇ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਕੱਟਣਾ
20. ਅਜਰ ਨੂੰ ਜਰਨਾ
21. ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਰਸੋਈ ਪਕਾਉਣਾ
22. ਥਾਟ ਅਮਰ ਰੱਖਣਾ
23. ਬੈਲ ਨੂੰ ਖੱਸੀ ਨਾ ਕਰਨਾ
24. ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ
25. ਤੰਬਾਕੂ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ ਅਤੇ ਪੀਣਾ
26. ਭੰਗ ਨਹੀਂ ਪੀਣਾ
27. ਮਦਪਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ
28. ਮਾਸ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ
29. ਨੀਲੇ ਬਸਤਰ ਨਹੀਂ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ

• ਚਿਪਕੋ ਅੰਦੋਲਨ
• ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ