ਫ਼ੈਯਾਜ਼ ਖ਼ਾਨ (ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ)

ਉਸਤਾਦ ਫੈਯਾਜ਼ ਖ਼ਾਨ (ਵਿਕਲਪਿਕ ਸਪੈਲਿੰਗ ਫ਼ਿਆਜ਼ ਖ਼ਾਨ) (1934 – 12 ਨਵੰਬਰ 2014) ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ ਸੀ।

ਜੀਵਨੀ

ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ 1934 ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸੀਕਰ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨਜ਼ੀਰ ਖਾਨ, ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਕਰੌਲੀ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰੰਗੀ ਅਤੇ ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ, ਮੁਨੀਰ ਖਾਨ, ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਾਰੰਗੀ ਵਾਦਕ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੰਗੀ ਅਤੇ ਵੋਕਲ ਸੰਗੀਤ ਸਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤਬਲਾ ਸਿਖਲਾਈ ਉਸਤਾਦ ਹਿਦਾਇਤ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਈ। ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਮਰਹੂਮ ਉਸਤਾਦ ਇਨਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ ਤੋਂ ਤਬਲਾ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ। ਉਸਤਾਦ ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਨੇ ਬੈਰਲ ਡਰੱਮ ਮ੍ਰਿਦੰਗਮ ਦੇ ਇੱਕ ਮਾਸਟਰ, ਰਾਮਨਾਦ ਈਸ਼ਵਰਨ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਤਾਲਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਕੀਤਾ।

ਉਸਨੇ 1955 ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ, ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਟਾਫ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 1958 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਹ 1993 ਵਿੱਚ ਰੈਗੂਲਰ ਰੇਡੀਓ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਏ।

ਉਸਤਾਦ ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਇਕੱਲੇ ਗਾਇਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਸ਼ੀਰਾਜ਼, ਈਰਾਨ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1971 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਦੇ ਕਵੀਨ ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਹਾਲ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਇੱਕਲਿਆਂ ਗਾਉਣ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ।

ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਣ ਦਾ ਖਾਸ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ: ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਮਹਾਨ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੱਡੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਆਮਿਰ ਖਾਨ, ਹਾਫਿਜ਼ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਬੇਗਮ ਅਖਤਰ, ਗੰਗੂਬਾਈ ਹੰਗਲ, ਪੰਨਾਲਾਲ ਘੋਸ਼, ਸਿੱਧੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ, ਮਲਿੱਕਰ। ਮਨਸੂਰ, ਅਬਦੁਲ ਰਸ਼ੀਦ ਖਾਨ, ਵੱਡੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਜਿੰਵੇਂ ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ, ਅਲੀ ਅਕਬਰ ਖਾਨ, ਨਿਖਿਲ ਬੈਨਰਜੀ, ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਅਮੋਨਕਰ, ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ, ਸ਼ਰਨ ਰਾਣੀ, ਪਰਵੀਨ ਸੁਲਤਾਨਾ, ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਹਰੀਪ੍ਰਸਾਦ ਚੌਰਸੀਆ, ਦੇਬੂ ਚੌਧਰੀ, ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ, ਪੰਡਤ ਜਸਰਾਜ, ਪੰਡਿਤ ਸ਼ਿਵਕੁਮਾਰ ਚਾਂਸ਼ੂਰ, ਰਾਜੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਚਾਂਸ਼ੂਰ ਆਦਿ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਅਪਣੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਤੋ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹਨ।

ਉਸਨੇ 1985 ਵਿੱਚ ਸੇਂਟ ਲੁਈਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਅਤੇ, 1992 ਤੋਂ, ਰੋਟਰਡਮ ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਰੀ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਇਆ। ਉਸਦੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 20 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਹੋਰ ਨਿਯਮਤ ਅਧਿਆਪਨ ਗੰਧਰਵ ਮਹਾਵਿਦਿਆਲਿਆ ਦਿੱਲੀ, ਭਾਰਤ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਚੇਲੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਰਈਸ ਖਾਨ, ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ – ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਹੁਸੈਨ (ਯੂ.ਕੇ.), ਉਦਿਤ ਪੰਖਾਨੀਆ (ਯੂ.ਕੇ.), ਹੀਕੋ ਡਿਜਕਰ ਅਤੇ ਟੇਡ ਡੀ ਜੋਂਗ (ਹਾਲੈਂਡ) ਹਨ।

ਮੌਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ

12 ਨਵੰਬਰ 2014 ਨੂੰ ਮੈਨਿਨਜਾਈਟਿਸ (ਦਿਮਾਗੀ ਰੋਗ) ਕਾਰਨ 80 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਪੰਜ ਧੀਆਂ ਸਨ।^[1]

ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ

• 2010 ਵਿੱਚ ਉਸਤਾਦ ਆਸ਼ਿਕ ਅਲੀ ਖਾਨ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਤਾਲ ਸਮਰਾਟ ਅਵਾਰਡ