Jan Jagmin-Sadowski

Jan Andrzej Sadowski^[a] (także Jagmin-Sadowski^[3]), ps. „Stefan Jagmin” (ur. 24 czerwca 1895 w Grójcu, zm. 5 października 1977 w Warszawie) – generał brygady Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Ten artykuł dotyczy generała brygady. Zobacz też: inne postaci noszące imię i nazwisko Jan Sadowski.

Jan Sadowski

Stefan Jagmin

Generał Jan Jagmin Sadowski
generał brygady
Pełne imię i nazwisko	Jan Andrzej Sadowski
Data i miejsce urodzenia	24 czerwca 1895 Grójec
Data i miejsce śmierci	5 października 1977 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1914–1946
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Jednostki	Grupa Operacyjna „Śląsk”
Stanowiska	dowódca grupy opercyjnej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa Kampania wrześniowa
Odznaczenia

Święto Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Katowicach (12 maja 1939). Wojewoda Michał Grażyński i gen. Jan Jagmin-Sadowski na trybunie honorowej przyjmują defiladę.

Jagmin-Sadowski czwarty od prawej w towarzystwie polskich oficerów ogląda czeski lekki schron po zajęciu Zaolzia w 1938 roku

Grób Jana Jagmina-Sadowskiego na cmentarzu Bródnowskim

Życiorys

Był synem Andrzeja (zm. 1907), inspektora ubezpieczeń, i Kamilli Magdaleny Ladachowskiej (zm. 1942), nauczycielki^[4][3]. Był starszym bratem Stanisława (1897–1969), pułkownika dyplomowanego piechoty Wojska Polskiego. Wychowywał się w Tomaszowie Mazowieckim pod opieką stryja Kazimierza Sadłowskiego, pedagoga, społecznika, malarza. Jego ojciec pochodził z rodziny Sadłowskich. Zapis nazwiska rodowego bez litery Ł był spowodowany pomyłką urzędnika stanu cywilnego^[3]. W Tomaszowie tworzył nielegalne struktury harcerskie. W Tomaszowie ukończył Szkołę Handlową i zdał maturę. W latach 1912–1914 studiował na Wydziale Budowy Maszyn Szkoły Politechnicznej we Lwowie, gdzie zetknął się z konspiracją niepodległościową. Należał do PPS – Frakcja Rewolucyjna, Polskich Drużyn Strzeleckich i Polowych Drużyn Sokolich. Ukoczył szkołę podoficerską i oficerską Polowych Drużyn Sokolich. Wtedy też zaczął używać pseudonimu Jagmin, który potem był stale uzupełnieniem jego rodowego nazwiska.

14 września 1914 wstąpił do Legionów Polskich^[5]. Początkowo pełnił służbę w I batalionie majora Albina Fleszara^[5]. 11 listopada 1914 został przeniesiony do IV batalionu 5 pułku piechoty, w którym jako podoficer pełnił funkcję komendanta plutonu^[6]. Wziął udział w bitwie pod Krzywopłotami (17–23 listopada 1914) i Łowczówkiem (22–25 grudnia 1914)^[7]. 5 marca 1915 został mianowany chorążym^[8]. Walczył nad Nidą (do 11 maja 1915), pod Konarami, Józefowem. 3 sierpnia 1915 został ranny pod Majdanem Krasienińskim^[9]. 28 kwietnia 1916 awansował na podporucznika^[8]. 8 lipca 1916 został komendantem kompanii^[10]. W 1916, w składzie I Brygady Legionów, pod wodzą Józefa Piłsudskiego bił się z Rosjanami w krwawej bitwie pod Kostiuchnówką. 1 listopada 1916 awansował na porucznika^[8]. 1 maja 1917 został komendantem kompanii 3 Kursu Wyszkolenia w Zegrzu, a 26 czerwca komendantem 8 kompanii 5 pułku piechoty^[10]. Po kryzysie przysięgowym od 22 lipca 1917 do 1 sierpnia 1918 był internowany w obozie w Beniaminowie^[11].

14 października 1918 został przyjęty do Polskiej Siły Zbrojnej i przydzielony do Szkole Podchorążych w Warszawie^[12]. Został dowódcą klasy 10. („G”)^[13]. 1 kwietnia 1919 został przydzielony do Obozu Szkół Podoficerskich w Dęblinie na stanowisko dowódcy III batalionu^[12]. 15 czerwca 1919 został odkomenderowany na I kurs Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie^[12][14]. Kurs ukończył jako prymus i 4 grudnia 1919 został zaliczony do korpusu oficerów Sztabu Generalnego^[15]. 15 listopada 1919 został skierowany na dwuletnie studia do paryskiej Wyższej Szkoły Wojennej (franc. École Supérieure de Guerre)^[12][16][17]. 15 lipca 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich^[16]. 18 sierpnia 1920 został odkomenderowany do kraju, gdzie pełnił obowiązki szefa sztabu 3 Dywizji Legionów^[18]. Wziął udział w wojnie z bolszewikami. Wyróżnił się 24 września 1920 w bitwie o Brzostowicę^[19]. 1 grudnia 1920 wrócił do Paryża w celu ukończenia studiów^[20]. Od 10 sierpnia 1921 do marca 1922 odbył staż w armii francuskiej (miesiąc w pułku piechoty, miesiąć w Cours de Perfech. d'Infanterie w obozie Marely oraz trzy i pół miesiąca w sztabie 30 Korpusu w Nancy)^[21].

4 marca 1922, po powrocie do kraju, został przydzielony do Oddziału I Sztabu Generalnego na stanowisko kierownika referatu^[20]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 128. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[22]. W październiku 1922 został przesunięty w Oddziale I SG na stanowisko szefa Wydziału Mobilizacyjnego. 31 marca 1924 prezydent RP nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z dnia 1 lipca 1923 i 21. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[23]. Z dniem 6 marca 1925 został przeniesiony do 11 pułku piechoty w Tarnowskich Górach na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[24][25]. W maju 1926 został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej na stanowisko asystenta z równoczesnym przeniesieniem służbowym do Biura Ścisłej Rady Wojennej, do 31 października tego roku^[26]. W listopadzie 1926 został przydzielony do Oddziału III Sztabu Generalnego na stanowisko szefa wydziału^[27]. 23 grudnia 1927 roku został przeniesiony do kadry oficerów piechoty z pozostawieniem na dotychczas zajmowanym stanowisku^[28]. W styczniu 1928 został przeniesiony do 15 pułku piechoty w Dęblinie na stanowisko dowódcy pułku^[29]. 11 lutego 1928 objął dowództwo pułku^[30]. 1 stycznia 1929 prezydent RP nadał mu stopień pułkownika z dniem 1 stycznia 1929 i 3. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[31]. W 1931 przeniesiony został do 23 Dywizji Piechoty w Katowicach na stanowisko II, a następnie I dowódcy piechoty dywizyjnej. 18 lipca 1936 wyznaczony został na stanowisko tej dywizji^[32]. Odpowiadał między innymi za budowę fortyfikacji Obszaru Warownego „Śląsk”. Na stopień generała brygady został awansowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 13. lokatą w korpusie generałów^[33].

W kampanii wrześniowej dowodził Grupą Operacyjną „Śląsk”, w składzie Armii „Kraków”. Przygotował linię obrony ciągłej od Świerklańca do Rybnika i Żor, wzmocnioną obsadzeniem 23 Górnośląską Dywizją Piechoty i 55 Dywizją Piechoty, Grupą Forteczną Obszaru Warownego „Katowice”, 95 Dywizjonem Artylerii Ciężkiej i grupą artylerii przeciwlotniczej. Całość ubezpieczała eskadra lotnicza i pociąg pancerny. W odwodzie pozostała kompania tankietek TK.

Oddziały Jagmina zaangażowały się w ciężkie walki z Niemcami (bój opóźniający), niejednokrotnie miejscami przechodząc do działań zaczepnych. Najbardziej krwawe walki stoczyła 55 DP, gdzie pod Mikołowem i Wyrami, zadała poważne straty 8 i 28 Dywizji niemieckiej. Jednak wskutek przełamania przez wroga frontu pod Częstochową i Pszczyną, a następnie wobec zbliżającej się groźby oskrzydlenia grupa wycofała się za Przemszę, w ramach ogólnego manewru odwrotowego Armii. Po opuszczeniu wschodniego Górnego Śląska Grupę Operacyjną przemianowano na GO „Jagmin”. Brała udział w dalszych działaniach Armii „Kraków”. 10 września wbrew rozkazom gen. Szylinga o porzuceniu dział u przepraw przez Wisłę podjął decyzję o przerzuceniu ciężkiego sprzętu przez wybudowany naprędce przez 23 Batalion Saperów (w ciągu 9 godzin 11 września) 345–metrowy most saperski pod Baranowem. 17 i 20 września 1939, okrążona przez Niemców pod Tomaszowem Lubelskim Grupa Operacyjna generała uległa rozbiciu, a on sam dostał się do niewoli. Przez pięć lat był jeńcem w Oflagu VII A Murnau. Po jego wyzwoleniu przez aliantów w 1945, wstąpił do PSZ. 29 marca 1947 wrócił do Polski, gdzie natychmiast został przez władze komunistyczne przeniesiony w stan spoczynku.

W proteście przeciw odznaczeniu przez władze PRL (nadany w 1974, udekorowany w Warszawie 22 lipca 1974, order odebrany w 1990) radzieckiego przywódcy Leonida Breżniewa Orderem Virtuti Militari I klasy zorganizował w 1976 uroczystość złożenia na Jasnej Górze orderów Virtuti Militari przez żyjących jeszcze przedwojennych dowódców wojskowych. Był autorem m.in. prac Działania Grupy Operacyjnej „Śląsk” 1-3 września 1939 r. i „Przygotowanie Centralnego Rejonu Przemysłowego Śląska do obrony w okresie międzywojennym”.

Zmarł 5 października 1977 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Bródnowskim (kwatera 11A-3-5)^[34][3].

3 marca 1924 ożenił się z Bronisławą Sikorską^[35]. W 1935 ożenił się po raz drugi z Jagną Marią Popiołek (ur. 1912), z którą miał syna Andrzeja (ur. 1938), doktora inżyniera budownictwa^[3]. Po II wojnie światowej Jagna Maria Sadowska była właścicielką firmy „Marago” kawiarni i palarni kawy w Katowicach.

18 lipca 2025 minister obrony narodowej nadał 34 Dywizjonowi Rakietowemu Obrony Powietrznej w Bytomiu imię gen. bryg. Jana Andrzeja Jagmin-Sadowskiego^[36].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Złoty Orderu Wojskowego Virtuti Militari^[3]
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2979 – 17 maja 1921^[37]
• Krzyż Niepodległości – 13 kwietnia 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[38][39]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1928 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej”^[40][41]
• Krzyż Walecznych trzykrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi po raz pierwszy – 29 kwietnia 1925 „za zasługi około organizacji armji”^[42][43]
• Złoty Krzyż Zasługi po raz drugi – 19 marca 1936 „za zasługi w służbie wojskowej”^[44][45]
• Złoty Krzyż Zasługi po raz trzeci – 10 listopada 1938 „za wyjątkowe zasługi w służbie wojskowej”^[46][47]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 – 10 listopada 1928^[30]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości – 21 listopada 1928^[30]
• Odznaka za Rany i Kontuzje z jedną gwiazdką
• Odznaka „Za wierną służbę”^[48]
• Odznaka pamiątkowa 5 Pułku Piechoty Legionów Polskich „Za dwuletnią Służbę w Polu”^[7]
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej – 10 lutego 1928^[49]

Uwagi

1. Do 1 czerwca 1935 w ewidencji Wojska Polskiego figurował jako „Jan III Sadowski”, w celu odróżnienia od innych oficerów noszących to samo imię i nazwisko^[1]. 1 czerwca 1935 ogłoszono sprostowanie imion płk. dypl. Jana III Sadowskiego z „Jan III” na „Jan Andrzej”^[2].