Loading AI tools
gatunek ssaka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Manat afrykański (Trichechus senegalensis) – gatunek ssaka wodnego z rodziny manatowatych (Manatidae), rzędu brzegowców, żyjący na pograniczu środowiska morskiego i słodkowodnego, roślinożerny. Spotykany w wodach przybrzeżnych Afryki zachodniej oraz rzekach wpadających do Oceanu Atlantyckiego w tym rejonie. Jest to najsłabiej zbadany przedstawiciel rzędu brzegowców. Ciało ma pokryte pomarszczoną, szarobrązową skórą z nielicznymi włosami. Osiąga długość ponad 3,5 m i masę około 500 kg. Jest gatunkiem chronionym na całym obszarze występowania. Został umieszczony na liście załącznika II CITES jako gatunek narażony.
Trichechus senegalensis | |||
Link, 1795[1] | |||
manaty afrykańskie z wrocławskiego Afrykarium | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
manat afrykański | ||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[10] | |||
Zasięg występowania | |||
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1795 roku niemiecki przyrodnik Johann Heinrich Friedrich Link nadając mu nazwę Trichechus senegalensis[1]. Miejsce typowe to Senegal[11][12][13]. Formalnie nie wyznaczono żadnego okazu typowego[14].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[13].
Długość ciała do 350 cm; masa ciała 460 kg[17][18]. Manaty afrykańskie mają budowę ciała typową dla przedstawicieli swojego rzędu. Jako zwierzęta wyłącznie wodne przystosowały się do tego środowiska. Nie mają tylnych kończyn, a ogon i przednie kończyny przekształcone są w płetwy. U niektórych osobników na przednich płetwach występują 3 lub 4 paznokcie[19].
Ciało pokryte jest pomarszczoną, szarobrązową skórą z nielicznymi włosami. Na osobnikach żyjących w wodach morskich mogą czasem osiedlać się wąsonogi[19]. Dorosłe manaty mają jedynie zęby trzonowe, ułożone w rzędach. W każdym rzędzie jest od 5 do 7 zębów, które stopniowo wypadają i są zastępowane przez nowe, tak jak u wszystkich przedstawicieli rzędu brzegowców[20]. Nowo narodzone manaty afrykańskie mają 2 szczątkowe siekacze, które z czasem tracą[19]. Na wargach znajdują się sztywne szczeciny.
Wspólny przodek manata afrykańskiego, karaibskiego i rzecznego występował w wodach przybrzeżnych Ameryki Południowej. Podczas pliocenu bądź plejstocenu jedna z grup zwierząt przekroczyła Ocean Atlantycki i dała początek obecnemu gatunkowi[21]. Brak jest danych kopalnych na temat występowania manata afrykańskiego. Jedyne informacje pochodzą z kenozoiku[22].
Zamieszkuje płytkie wody przybrzeżne zachodniej Afryki. Manaty afrykańskie wybierają środowiska zbliżone do manata karaibskiego. Przemieszczają się między obszarami morskimi, estuariami i siedliskami słodkowodnymi. Zasięg gatunku ogranicza temperatura wody – manaty afrykańskie rzadko się spotyka w wodach o temperaturze poniżej 18 °C[21]. Północną granicę występowania tego gatunku wyznacza rzeka Senegal, zaś południową rzeka Kuanza w Angoli[23]. Manaty afrykańskie często wędrują w górne biegi rzek, w których żyją – np. w rzece Niger można je spotkać nawet na terenie Mali. Wędrują aż do miejsc, gdzie katarakty bądź bystrza uniemożliwiają dalszą wędrówkę. W okresach suszy zatrzymują się na dłużej w większych jeziorach, takich jak Léré czy de Tréné[24].
W wyniku budowy zapory na rzece Wolta powstało jezioro Wolta, w którym jedna z populacji manata afrykańskiego została odcięta od morza. Druga odcięta populacja występuje na obszarze wewnętrznej delty Nigru, w odległości 2000 km od morza. Jest to najbardziej oddalone od morza miejsce występowania manata afrykańskiego[10]. Inne odcięte od morza populacje występują w rzekach Logon i Szari. Nie ma danych na temat występowania manatów w jeziorze Czad[10]. Na obszarach morskich wędrują głównie na płyciznach, w obszarach namorzynów. Można je spotkać także w rejonie archipelagu Bijagos, 75 km od wybrzeży Gwinei Bissau[10]. Według niektórych badaczy manat afrykański zdaje się unikać słonej wody[21].
Brak jest dokładnych danych o liczebności manata afrykańskiego. Szacuje się ją na kilka do kilkunastu tysięcy osobników[25][21]. Nie wyodrębniono podgatunków manata afrykańskiego. Przeprowadzone badania nad genetyką tego gatunku wykazały niewielką zmienność między populacjami żyjącymi na różnych obszarach[26].
Żywią się roślinnością w każdym ze środowisk, w których występują[27]. Występowanie przedstawicieli tego gatunku nie jest ograniczone zasięgiem traw morskich, gdyż prawdopodobnie nie stanowią one istotnego składnika ich diety. Ze względu na mętną wodę, w której żyją manaty, uważa się, że żywią się głównie roślinnością częściowo zanurzoną lub wystającą ponad powierzchnię wody. Świadczyć o tym może także budowa pyska tych zwierząt[27]. Główne gatunki roślin, które są zjadane przez manaty, to siewki różnych gatunków Rhizophora, hiacynty wodne (Eichhornia crassipes) oraz Paspalum vaginatum[28]. Dorosły osobnik spożywa w ciągu roku około 8000 kg roślin. Średni czas pomiędzy oddechami wynosi od 2 do 4 minut, a w trakcie nurkowania – 6 minut, choć wykazano, że osobniki tego gatunku są w stanie wstrzymać oddech na 18 minut. Rzadko przepływają długie dystanse, jednak potrafią przepłynąć do 42 km w ciągu 24 godzin. Wypoczywają zazwyczaj za dnia w lagunach, nad brzegami rzek oraz między korzeniami nadrzecznych i nadmorskich drzew. Przeciętna długość życia manata afrykańskiego nie jest znana. Szacuje się, że zwierzęta te mogą żyć dłużej niż 60 lat[19].
Ich głównym wrogiem jest człowiek[22], choć czasem atakowane są i zjadane przez krokodyle. Badania przeprowadzone w Gwinei Bissau dowiodły, że najwięcej manatów afrykańskich ginie tam w wyniku zaplątania się w sieci rybackie (około 72%), a jedynie 13% w wyniku polowań. W skali całego gatunku największym zagrożeniem są jednak te drugie[23].
Manaty bywają uważane za szkodniki. Zdarza się, że żerują one na polach ryżowych. Pomimo działań zapobiegawczych rzadko udaje się ochronić przed nimi zbiory. Niszczenie pól zdarza się wyłącznie w porze deszczowej (sierpień i październik). Innym polem konfliktu z człowiekiem jest niszczenie sieci rybackich – w 81% przypadków zaplątania się w sieci manaty niszczą je. Przypuszcza się, że prowadzą nocny tryb życia – żerowanie na polach ryżowych obserwowano o tej porze doby[23][21].
Pośrednim zagrożeniem dla manatów jest niszczenie siedlisk: budowa zapór na rzekach, wycinanie namorzynów na opał, przekształcanie delt w pola ryżowe oraz zamulanie lagun i rzek w wyniku zwiększonej erozji w górnych biegach rzek[25][10].
Manat afrykański jest zazwyczaj samotnikiem, dość często można jednak spotkać matkę z młodymi lub niewielkie stada liczące od 3 do 15 osobników (najczęściej jednak są to grupy rodzinne liczące 4-6 osobników). Zachowania rozrodcze są słabo zbadane – prawdopodobnie samica kopuluje z kilkoma samcami[19]. W trakcie godów osobniki rozpryskują wodę płetwami i obracają się w niej, aby przyciągnąć uwagę potencjalnego partnera. Podejrzewa się, że zwierzęta te mogą rozmnażać się przez cały rok, choć wiele lokalnych populacji preferuje okres między czerwcem, a wrześniem. Do porodu dochodzi w płytkich lagunach[21]. Zwykle rodzi się 1 młode, które w momencie urodzenia mierzy od 1 do 1,05 m długości[29].
Manat afrykański jest gatunkiem chronionym na całym obszarze występowania. Został umieszczony na liście załącznika II CITES jako gatunek narażony. Ze względu na trudności w dostępie do terenów jego występowania ochrona tego gatunku respektowana jest w niewielkim stopniu[10]. Na terenie niektórych krajów, w których żyją manaty, prowadzone są badania i podejmuje się działania z zakresu ochrony biernej i czynnej (w formie rozmnażania w niewoli i reintrodukcji na terenie parku narodowego Djoudj w Senegalu)[10]. Brak jednak informacji o rozmnożeniu manata afrykańskiego w niewoli[22]. Na terenie niektórych krajów organizacje pozarządowe włączają ludność lokalną w czynną ochronę manatów. W Senegalu organizacja Océanium koordynuje przenoszenie manatów z obszarów odciętych zaporami rzecznymi do wód otwartych[30][31].
W 2008 na terenie Senegalu, Gwinei – Bissau, Wybrzeża Kości Słoniowej, Kamerunu i Gabonu wydano książkę zatytułowaną Mieux connaître le Lamantin ouest africain Trichechus senegalensis (pol. Poznaj lepiej manata afrykańskiego). Książka jest przeznaczona dla uczniów szkół podstawowych i ma na celu poprawienie wiedzy na temat tego gatunku w krajach, w których występuje[32].
W 1996 roku japońskie oceanarium w Toba pozyskało parę manatów z rzeki Geba w Gwinei Bissau. Mimo uzgodnień pomiędzy Japonią i Gwineą Bissau operacja ta (której koszt oszacowano na około 1,8 miliona dolarów amerykańskich) wywołała kontrowersje. W dyskusji powstałej po przekazaniu manatów brały udział organizacje pozarządowe, lokalni działacze ochrony przyrody, instytucje rządowe oraz zagraniczni naukowcy[33].
Pomimo statusu gatunku chronionego na terenie wszystkich państw, w których występują manaty afrykańskie, w wielu miejscach nadal są one obiektem polowań. W Kamerunie mięso manatów można kupić na targu[10]. W Gwinei Bissau mięso manata jest uważane za najlepsze, jakie można zdobyć[33]. Oprócz mięsa obiektem handlu jest też olej pozyskiwany z manatów. W Mali, Senegalu i Czadzie jest on droższy od mięsa z manata. Używa się go do leczenia reumatyzmu i schorzeń skóry i włosów. Olej z głowy manata jest wykorzystywany do leczenia infekcji uszu. W Mali niektóre części penisa manata są używane do leczenia impotencji[10]. Skóra stanowi surowiec do produkcji batów[10][28]. W Sierra Leone całe manaty (z wyjątkiem żeber) są spożywane bądź wykorzystywane: mięso jest dzielone pomiędzy mieszkańców wioski, z której wywodzi się myśliwy, kości używa się do wyrobu rączek lasek oraz przedmiotów w lokalnej grze zwanej cii[10].
Tereny, na których występuje manat afrykański, są zamieszkane przez wiele różnych grup etnicznych posługujących się oprócz języków urzędowych krajów, w których żyją, także własnymi językami. Z tego powodu manat afrykański bywa różnie nazywany:
Ponadto wiele ludów Afryki Zachodniej używa nazwy Mami Watta[28][34].
Według wierzeń niektórych plemion zjedzenie pewnych części manata wpływa korzystnie na męską potencję. Inne plemiona z kolei uważają, że mężczyzna, u którego widok narządów płciowych samicy manata wywoła pobudzenie seksualne, może stracić zdolność do odbywania stosunków płciowych. Przesądy te silnie wpływają na traktowanie manata afrykańskiego przez ludzi – manaty bywają obiektami polowań w celu zdobycia uznawanych za lecznicze części penisa[28].
Manat afrykański według niektórych plemion to panna młoda, która prała nago swoje ubrania w rzece. Gdy zobaczył ją jej przyszły teść, dziewczyna ze wstydu wskoczyła do rzeki i zmieniła się w manata. Inna wersja podaje, że panna młoda powiedziała matce swojego narzeczonego, że pracuje dla niej na polu ryżowym, podczas gdy w rzeczywistości tylko tam spała. Pewnego dnia kobieta postanowiła zanieść dziewczynie posiłek na pole. Kiedy dziewczyna zobaczyła nadchodzącą teściową, zawstydziła się i wskoczyła do rzeki, gdzie zmieniła się w manata[28].
Inna legenda podaje, że żyło kiedyś rodzeństwo, brat i siostra. Brat kochał skrycie siostrę, lecz nikomu tego nie wyjawił. Pewnego dnia postanowił zbudować na brzegu rzeki łódź. Siostra codziennie przynosiła mu posiłek. W dniu, w którym ukończył łódź, siostra przyszła jak zwykle z posiłkiem. Brat porwał ją na pokład łodzi, aby wywieźć i zgwałcić. Dziewczyna modliła się gorąco o ratunek. Łódź wywróciła się, oboje utonęli i zmienili się w manaty[28].
Mieszkańcy Mali uważają, że manaty z rzeki Niger to złe duchy. Polować na nie mogą tylko członkowie plemienia znający zaklęcia – ich nieznajomość grozi śmiercią bądź obłędem. Ciężarne kobiety nie powinny spożywać niektórych części manata – mogą one sprawić, że kobieta urodzi niemoralne dziecko[35].
Niektóre kraje, na terenie których występuje manat afrykański, emitowały znaczki pocztowe z podobizną tego ssaka. Znaczki zostały wydane przez Kamerun, Ghanę, Wybrzeże Kości Słoniowej, Mali, Mauretanię, Niger, Togo i Czad[36][37].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.