Nagietek polny (Calendula arvensis M.Bieb.) – gatunek rośliny jednorocznej należącej do rodziny astrowatych (Asteraceae). Występuje w basenie Morza Śródziemnego, na wyspach Makaronezji oraz w południowo-zachodniej Azji sięgając tam na wschodzie po Turkmenistan[4]. W Europie sięga na północ po Belgię, Niemcy, Węgry i Ukrainę[4]. W dawnych granicach Polski notowany był jako bardzo rzadki chwast na Podolu i południowym Wołyniu[5]. We współczesnych granicach notowany jest bardzo rzadko[6], przy czym określany jest różnie – jako zadomowiony składnik flory[7] lub pojawiający się tylko przejściowo (efemerofit)[6]. Jako gatunek introdukowany rośnie także w Kalifornii, Południowej Afryce, Australii i Nowej Zelandii, Korei i Ameryce Południowej[8][4].
Roślina bywa uprawiana[9]. Wykorzystywana jest jako roślina ozdobna i jadalna[10] oraz jako lecznicza w medycynie ludowej[11].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina zielna o pędach osiągających do 30[12]–40[5] cm wysokości (zazwyczaj od 15 do 25 cm)[9]. Łodyga rozgałęziona (wzniesiona lub rozłożysta[9]), miękko owłosiona[12], bruzdowana[5]. Korzeń wrzecionowaty, cienki i zwykle nierozgałęziony[5].
- Liście
- Skrętoległe, podługowato lancetowate, siedzące[5]. Blaszka zwykle do 3–8 cm długości, całobrzega lub drobno ząbkowana, na wierzchołku zaostrzona lub tępa[9].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki o średnicy do 2 cm, rzadko do 3,5 cm[6][9]. Listki okrywy lancetowate, owłosione, na brzegu obłonione[5]. Kwiaty języczkowate żółte do pomarańczowych[12][9], zwykle poniżej 18 mm długości[9] (krótsze od dwukrotnej długości listków okrywy[12][9]). Kwiaty wewnętrzne, rurkowate, podobne kolorem do brzeżnych lub ciemniejsze – brązowe do fioletowych[9]. Roślina jest jednopienna – poszczególne kwiaty są jednopłciowe – męskie lub żeńskie, ale rozwijają się obok siebie[10].
- Owoce
- Sierpowato wygięte niełupki dojrzewające w zwisających koszyczkach[6]. Zróżnicowane są morfologicznie w zależności od położenia w koszyczku – zewnętrzne największe – do 10 mm długości, na szczycie wydłużone z dzióbkiem, na grzbiecie z kolcami w dwóch rzędach, wewnętrzne zwijające się, z krótkimi kolcami[5] i bocznymi, wąskimi skrzydełkami[12].
- Gatunki podobne
- Nagietek lekarski ma kwiaty większe (zwykle o średnicy 4–5 cm), wzniesione także w czasie owocowania[6]. Kwiaty języczkowate ok. 2 razy dłuższe od listków okrywy[9]. Największe owoce osiągają do 15 mm długości[5]. Podobnie relatywnie krótkie kwiaty języczkowate w stosunku do listków okrywy ma Calendula trichocarpa, który to gatunek wyróżnia się bardzo szeroko oskrzydlonymi owocami[9].
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna, kwitnąca od kwietnia (w północnej części zasięgu od maja[6]) do października[12]. Roślina o aromatycznym zapachu[12]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły[10]. Owoce dojrzewają od sierpnia do listopada[10] i rozsiewane są przez zwierzęta (zoochoria – za sprawą kolców przyczepiających się do sierści) i wiatr (anemochoria – dzięki wąskim skrzydełkom wzdłuż owocu)[12].
Gatunek ten rośnie na polach jako chwast[5][12], także w winnicach[10], na odłogach[12] i różnych siedliskach ruderalnych[5]. Preferuje miejsca wilgotne, nie znosi zacienienia[10].
Liczba chromosomów 2n = 44[6][9].
Systematyka i zmienność
Gatunek jest bardzo zmienny, przy czym zachowuje ciągłość form uniemożliwiającą opisanie wyodrębniających się taksonów wewnątrzgatunkowych[9].
Zastosowanie
Nagietek polny wykorzystywany był tradycyjnie jako roślina lecznicza działająca dezynfekująco, przeciwskurczowo i moczopędnie. Wywar z koszyczków stosowano w leczeniu oparzeń. Zgniecione liście stosuje się wciąż miejscowo na rany w celu przyśpieszenia gojenia. W medycynie ludowej we Włoszech gatunek ten wykorzystywany był jako lek przeciwzapalny, przeciwnowotworowy i przeciwgorączkowy. Z kolei w Hiszpanii uznawano liście za działające napotnie, moczopędnie i uspokajająco[11]. Generalnie jego zastosowanie było podobne do nagietka lekarskiego[10].
Współczesna medycyna koncentruje się na badaniu i wykorzystaniu nagietka lekarskiego, tym niemniej potwierdzono aktywność biologiczną także tego gatunku nagietka, np. nalewka z niego działa skutecznie przeciw gronkowcowi złocistemu[11].
Nagietek polny jest łatwą w uprawie rośliną ozdobną, a przy tym jadalną. Liście i pędy ze względu na bogatą zawartość witamin i soli mineralnych porównywane są z podobnie wartościowym mniszkiem pospolitym. Spożywane są surowe i ugotowane, koszyczki także marynowane[10].
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.