Świnia (rodzaj ssaków)

Świnia^[22] (Sus) – rodzaj ssaków z podrodziny świń (Suinae) w obrębie rodziny świniowatych (Suidae).

Świnia

Sus
Linnaeus, 1758[1]
Dzik euroazjatycki (S. scrofa)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Nadrząd	kopytne
Rząd	parzystokopytne
Nadrodzina	Suoidea
Rodzina	świniowate
Podrodzina	świnie
Plemię	świnie
Rodzaj	świnia
Typ nomenklatoryczny
Sus scrofa Linnaeus, 1758
Synonimy Porcus[a] S.D.W., 1836[2] Capriscus[b] Gloger, 1841[3] Centuriosus J.E. Gray, 1862[4] Gyrosus J.E. Gray, 1862[5] Ptychochoerus[6] Fitzinger, 1864[7] Eusus J.E. Gray, 1868[8] Scrofa J.E. Gray, 1868[9] Euhys J.E. Gray, 1869[10] Aulacochoerus J.E. Gray, 1873[11] Dasychoerus J.E. Gray, 1873[11] Nesosus Heude, 1892[12] Sinisus Heude, 1892[13] Annamisus Heude, 1892[14] Rhinosus Heude, 1894[15] Verrusus Heude, 1894[16] Microsus Heude, 1899[17] Vittatus[c] Heude, 1899[18] Taenisus Heude, 1899[19] Indisus Heude, 1899[20] Caprisculus[d] Strand, 1928[21]
Gatunki
31 gatunków (w tym 22 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji i północnej Afryce^[23][24][25].

Morfologia

Długość ciała 80–200 cm, długość ogona 15–40 cm, wysokość w kłębie 30–110 cm; masa ciała 20–320 kg^[24][26].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10 wydaniu Systema naturae w publikacji własnego autorstwa dotyczącej systematyki zwierząt, roślin i minerałów^[1]. Linneusz wymienił cztery gatunki – Sus babyrussa Linnaeus, 1758, Sus porcus Linnaeus, 1758, Sus scrofa Linnaeus, 1758 i Sus tajacu Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) Sus scrofa Linnaeus, 1758.

Etymologia

• Sus: łac. sus, suis ‘świnia’, od gr. συς sus ‘świnia, wieprz’^[27].
• Porcus: łac. porcus ‘wieprz’^[28]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Porcus vulgaris S.D.W., 1836 (= Sus domesticus Linnaeus, 1758).
• Capriscus: gr. καπρίσκος kapriskos ‘mały dzik’, od κάπρος kapros ‘dzik’; przyrostek zdrabniający -ισκος -iskos^[29]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus papuensis Lesson & Garnot, 1826 (= Sus scrofa Linnaeus, 1758).
• Centuriosus: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Centurio J.E. Gray, 1842 (starzec) oraz rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia)^[30]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus pliciceps J.E. Gray, 1842 (= Sus scrofa Linnaeus, 1758).
• Gyrosus: gr. γυρoς gyros ‘okrągły’; rodzaj Sus Linnaeus, 1758^[31]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus (Gyrosus) pliciceps J.E. Gray, 1842 (= Sus scrofa Linnaeus, 1758).
• Ptychochoerus: gr. πτυξ ptux, πτυχος ptukhos ‘fałda’; χοιρος choiros ‘wieprz’^[32].
• Eusus: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’; συς sus ‘świnia, wieprz’^[33]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus barbatus S. Müller, 1838.
• Scrofa: epitet gatunkowy Sus scrofa Linnaeus, 1758; łac. scrofa ‘locha, maciora’^[34]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus domesticus Erxleben, 1777.
• Euhys: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’; ύς us ‘świnia’^[35]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus barbatus S. Müller, 1838.
• Aulacochoerus: gr. αυλαξ aulax, αυλακος aulakos ‘bruzda, wyżłobienie’; χοιρος choiros ‘wieprz’^[36]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus vittatus S. Müller, 1842 (= Sus scrofa Linnaeus, 1758).
• Dasychoerus: gr. δασυς dasus ‘włochaty, kudłaty’; χοιρος choiros ‘wieprz’^[37]. Gatunek typowy: Gray wymienił dwa gatunki – Sus celebensis S. Müller & Schlegel, 1843 i Sus verrucosus Boie, 1832 – z których typem nomenklatorycznym jest Sus verrucosus S. Müller, 1840.
• Nesosus: gr. νησος nēsos ‘wyspa’; rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia)^[38]. Gatunek typowy: Heude wymienił kilka gatunków – Sus calamianensis Heude, 1892 (= Sus ahoenobarbus Huet, 1888), Sus barbatus S. Müller, 1838, †Sus bucculentus Heude, 1892 (= Sus scrofa Linnaeus, 1758), Sus celebensis S. Müller & Schlegel, 1843, Sus vittatus^[e] Boie, 1828 i Sus verrucosus Boie, 1832 – nie wyznaczając typu nomenklatorycznego.
• Sinisus: nowołac. Sina ‘Chiny’; rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia)^[39]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus leucorhinus Heude, 1892 (= Sus scrofa Linnaeus, 1758).
• Annamisus: Annam (obecnie Wietnam); rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia)^[40]. Gatunek typowy: Heude w oryginalnym opisie nie wymienił żadnego gatunku.
• Rhinosus: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos’; rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia)^[41]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus calamianensis Heude, 1892 (= Sus barbatus ahoenobarbus Huet, 1888).
• Verrusus: fr. verrue ‘brodawka’; rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia)^[42]. Gatunek typowy: Heude w oryginalnym opisie nie wymienił żadnego gatunku.
• Microsus: gr. μικρος mikros ‘mały’^[43]; rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia). Gatunek typowy: Heude wymienił trzy gatunki – Microsus macassaricus Heude, 1898 (= Sus celebensis S. Müller & Schlegel, 1843), Microsus maritimus Heude, 1898 (= Sus celebensis S. Müller & Schlegel, 1843) i Microsus floresianus Heude, 1899 (= Sus celebensis S. Müller & Schlegel, 1843) – nie wyznaczając typu nomenklatorycznego.
• Vittatus: łac. vittatus ‘pasmowy, wstęgowy’, od vitta ‘pasmo, wstęga’^[44]. Gatunek typowy: nie jest do końca jasne, czy miała to być nazwa rodzajowa (dla Sus vittatus).
• Taenisus: gr. ταινια tainia ‘wstęga, pasmo’^[45]; rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia). Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus calamianensis Heude, 1892 (= Sus ahoenobarbus Huet, 1888).
• Indisus: łac. Indicus ‘indyjski’, od India ‘Indie’^[46]; rodzaj Sus Linnaeus, 1758 (świnia). Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sus scrofoides Heude, 1892 (= Sus scrofa Linnaeus, 1758).
• Caprisculus: rodzaj Capriscus Gloger, 1841; łac. przyrostek zdrabniający -iscus^[47].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^{[48][26][49][23]}:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[22]	Podgatunki[24][23][26]	Rozmieszczenie geograficzne[24][23][26]	Podstawowe wymiary[24][26][f]	Status IUCN[50]
	Sus cebifrons	Heude, 1888	świnia wisajska	2 podgatunki (w tym 1 wymarły)	endemit Filipin: zachodnie Visayas (Negros, Panay i prawdopodobnie Masbate); zakres wysokości: 0–1600 m n.p.m.	DC: około 100 cm DO: około 23 cm MC: 20–40 kg	CR
	Sus philippensis	Nehring, 1886	świnia filipińska	2 podgatunki	endemit Filipin: Luzon, Polilio, Catanduanes, Samar, Biliran, Leyte, Bohol, Camiguin, Mindanao i Basilan; dawniej Marinduque; zakres wysokości: 925–2150 m n.p.m.	brak danych	VU
	Sus oliveri	Groves, 1997	świnia samotna	gatunek monotypowy	endemit Filipin: Mindoro	DC: brak danych DO: brak danych MC: brak danych	VU
	Sus ahoenobarbus	Huet, 1888	świnia palawańska	gatunek monotypowy	endemit Filipin: Palawan i wyspy z nim związane; zakres wysokości: 0–1500 m n.p.m.	DC: 100–160 cm DO: 15–25 cm MC: do 150 kg	NT
	Sus barbatus	S. Müller, 1838	świnia brodata	2 podgatunki	Półwysep Malajski, Sumatra, Bangka, Borneo i powiązane wyspy, prawdopodobnie Tawi-Tawi (Filipiny)	DC: 122–152 cm DO: 17–26 cm MC: 58–83 kg	VU
	Sus verrucosus	H. Boie, 1832	świnia brodawkowata	2 podgatunki	endemit Indonezji: zachodnia i środkowa Jawa oraz wyspa Bawean; zakres wysokości: powyżej 800 m n.p.m.	DC: 90–190 cm DO: 15–25 cm MC: 35–150 kg	EN
	Sus celebensis	S. Müller & Schlegel, 1843	świnia celebeska	gatunek monotypowy	endemit Indonezji: Celebes i sąsiędnie wyspy (Buton, Kabaena, Muna, Peleng, Lembeh i Wyspy Togian); być może wymarły na wyspie Selayar; zakres wysokości: 0–2500 m n.p.m.	DC: 80–130 cm DO: 25–35 cm MC: 40–70 kg	NT
	Sus scrofa	Linnaeus, 1758	dzik euroazjatycki	19 podgatunków	Europa, Afryka Północna, Azja Zachodnia, Środkowa i Południowa do Rosyjskiego Dalekiego Wschodu, Chińskiej Republiki Ludowej, Japonii, Tajwanu i Azji Południowo-Wschodniej; intodukwany w Australii, Nowej Zelandii i Ameryce	DC: 90–200 cm DO: 15–40 cm MC: 44–320 kg	LC
	Sus domesticus	Linnaeus, 1758	świnia domowa	gatunek monotypowy	udomowiony na całym świecie; wprowadzono dzikie populacje w różnych częściach świata, w tym w Australii, Nowej Zelandii, wschodnim Archipelagu Malajskim oraz Ameryce	DC: 90–180 cm DO: 15–40 cm MC: 140–300 kg	GU

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony; GU – gatunek udomowiony, nie podlega ocenie przez IUCN.

Opisano również szereg gatunków wymarłych:

• Sus adolescens Pilgrim, 1926^[51] (Azja; miocen).
• Sus advena Pilgrim, 1926^[52] (Azja).
• Sus apscheronicus Burchak-Abramovich & Dzhafarov, 1946^[53] (Azja; plejstocen).
• Sus arvernensis (Croizet & Jobert, 1828)^[54] (Europa; pliocen)
• Sus bakeri Pilgrim, 1926^[55] (Azja; plejstocen).
• Sus bijiashanensis Han Defan, Xu Chunhua & Yi Guangyuan, 1975^[56] (Azja; czwartorzęd).
• Sus brachygnathus Dubois, 1908^[57] (Azja; plejstocen).
• Sus gadarensis Bate, 1937^[58] (Azja; plejstocen).
• Sus hysudricus Falconer & Cautley, 1847^[59] (Azja; plejstocen).
• Sus jiaoshanensis Zhao Zhongru, 1980^[60] (Azja; plejstocen).
• Sus karnuliensis Lydekker, 1886^[61] (Azja; plejstocen).
• Sus lydekkeri Zdansky, 1928^[62] (Azja; plejstocen).
• Sus macrognathus Dubois, 1908^[57] (Azja; plejstocen).
• Sus namadicus Pilgrim, 1926^[63] (Azja; plejstocen).
• Sus natrunensis (Pickford, 2012)^[64] (Afryka; miocen–pliocen).
• Sus peregrinus Pilgrim, 1926^[65] (Azja; pliocen).
• Sus praecox Pilgrim, 1926^[51] (Azja; miocen).
• Sus sondaari Van der Made, 1999^[66] (Europa; plejstocen).
• Sus stremmi Koenigswald, 1933^[67] (Azja; pliocen–plejstocen).
• Sus subtriquetra Xue Xiangxu, 1981^[68] (Azja; plejstocen).
• Sus tamanensis Vereshchagin, 1957^[69] (Azja; pliocen).
• Sus tatroti Prasad, 1970^[70] (Azja).

Uwagi

1. Nie Porcus Wagler, 1830.
2. Młodszy homonim Capriscus Schäffer, 1760 (Actinopterygii).
3. Nazwa prawdopodobnie nie została przewidziana jako nazwa naukowa.
4. Nowa nazwa dla Capriscus Gloger, 1841.
5. Podgatunek S. scrofa.
6. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała