Żeneta

Żeneta^[8] (Genetta) – rodzaj ssaka z podrodziny Genettinae w obrębie rodziny wiwerowatych (Viverridae).

Żeneta

Genetta
G. Cuvier, 1816[1]
Żeneta tygrysia (G. tigrina)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Infrarząd	Viverroidea
Rodzina	wiwerowate
Podrodzina	Genettinae
Rodzaj	żeneta
Typ nomenklatoryczny
Viverra genetta Linnaeus, 1758
Synonimy
Genetta[a] Oken, 1816[3] Odmaelurus Gloger, 1841[4] Osbornictis J.A. Allen, 1919[5] Pseudogenetta Dekeyser, 1949[6] Paragenetta Kühn, 1960[7]
Gatunki
16 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce i Europie^[9][10][11].

Morfologia

Długość ciała 40,8–62,2 cm, ogona 34–53,5 cm; masa ciała 1,3–3,5 kg; samce są z reguły większe i cięższe od samic^[10][12].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1816 roku przyrodnik i zoolog Georges Cuvier w publikacji własnego autorstwa o tytule Królestwo zwierząt uporządkowane według jego organizacji: jako podstawa historii naturalnej zwierząt i wstęp do anatomii porównawczejref name="Cuvier" />. Cuvier wymienił dwa gatunki – Viverra fossa von Schreber, 1776 (= Viverra fossana P.L.S. Müller, 1776) i Viverra genetta Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) Viverra genetta Linnaeus, 1758 (żeneta zwyczajna).

Etymologia

• Genetta: starofr. genette ‘żeneta’^[13].
• Odmaelurus: gr. οσμη osmē lub οδμη odmē ‘zapach’; αιλουρος ailouros ‘kot’^[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Viverra genetta Linnaeus, 1758.
• Osbornictis: Henry Fairfield Osborn (1857–1935), amerykańsoki geolog, paleontolog; gr. ικτις iktis, ικτιδις iktidis ‘łasica’^[15]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Osbornictis piscivora J.A. Allen, 1919.
• Pseudogenetta: gr. ψευδος pseudos ‘fałszywy’^[16]; rodzaj Genetta G. Cuvier, 1816. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Pseudogenetta villiersi Dekeyser, 1949 (= Genetta thierryi Matschie, 1902).
• Paragenetta: gr. παρα para ‘blisko, obok’^[17]; rodzaj Genetta G. Cuvier, 1816. Gatunek typowy: Genetta (Paragenetta) lehmanni Kuhn, 1960 (= Genetta johnstoni Pocock, 1908).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[18][12][9]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[8]	Podgatunki[10][9][12]	Rozmieszczenie geograficzne[10][9][12]	Podstawowe wymiary[10][12][b]	Status IUCN[19]
	Genetta abyssinica	(Rüppell, 1836)	żeneta etiopska	gatunek monotypowy	południowo-wschodni Sudan, Erytrea, Etiopia, Dżibuti i północno-zachodnia Somalia; zakres wysokości: do 3750 m n.p.m.	DC: 41–43 cm DO: 38–40 cm MC: 1,3–2 kg	DD
	Genetta thierryi	Matschie, 1902	żeneta sawannowa	gatunek monotypowy	zachodnia Afryka od Senegalu na wschód do Nigerii i Kamerunu	DC: 44–45 cm DO: 40–43 cm MC: 1,3–1,5 kg	LC
	Genetta victoriae	O. Thomas, 1901	żeneta olbrzymia	gatunek monotypowy	lasy deszczowe środkowej Afryki w Demokratycznej Republiki Konga i zachodniej Ugandy; zakres wysokości: do 2000 m n.p.m.	DC: 55–60 cm DO: 41–49 cm MC: 2,5–3,5 kg	LC
	Genetta johnstoni	Pocock, 1908	żeneta skryta	gatunek monotypowy	zachodnia Afryka w Gwinei, Sierra Leone, Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej i Ghanie	DC: 47–51 cm DO: 46–49 cm MC: 2,2–2,6 kg	NT
	Genetta piscivora	(J.A. Allen, 1919)	żeneta rybożerna	gatunek monotypowy	endemit Demokratycznej Republiki Konga: lasy deszczowe w pobliżu małych rzek; zakres wysokości: 460–1500 m n.p.m.	DC: 44–49 cm[c] DO: 34–41 cm MC: około 1,5 kg	NT
	Genetta servalina	Pucheran, 1855	żeneta serwalowata	5 podgatunków	Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Sudan Południowy, Uganda, Rwanda, Burundi, Kenia, rozłączna populacja w środkowej Tanzanii i na wyspie Zanzibar (Zanzibar); zakres wysokości: do 3500 m n.p.m.	DC: 44–51 cm DO: 37–48 cm MC: około 2,3 kg[d]	LC
	Genetta cristata	Hayman, 1940	żeneta grzywiasta	gatunek monotypowy	lasy w Nigerii i Kamerunie; być może Gabon i Kongo; zakres wysokości: do 1000 m n.p.m.	DC: 49–62 cm DO: około 43 cm MC: około 2,5 kg	VU
	Genetta genetta	(Linnaeus, 1758)	żeneta zwyczajna	5 podgatunków	południowo-zachodnia Europa (Francja, Hiszpania, Andora i Portugalia), północna Afryka (Maroko na wschód do Libii), rozłączna populacje zachodniej, środkowej i południowej Afryce oraz Półwyspie Arabskim (południowo-zachodnia Arabia Saudyjska, Jemen i Oman); zakres wysokości: 0–2000 m n.p.m.	DC: 46–52 cm DO: 40–52 cm MC: 1,4–2,6 kg	LC
	Genetta felina	(Thunberg, 1811)	żeneta afrykańska	gatunek monotypowy	Namibia i Południowa Afryka; niepotwierdzony w Angoli i Zambii	DC: 43–56 cm DO: 41–49 cm MC: 1,4–2,4 kg	NE
	Genetta tigrina	(von Schreber, 1776)	żeneta tygrysia	2 podgatunki	obszary o większych opadach deszczu w Południowej Afryce (południowa Prowincja Przylądkowa Zachodnia do południowego KwaZulu-Natal) i przyległym Lesotho	DC: 43–58 cm DO: 38–46 cm MC: 1,4–2,1 kg	LC
	Genetta fieldiana	Du Chaillu, 1860	żeneta rudoplama	4 podgatunki	szeroko rozpowszechniony w Czarnej Afryce, od Nigerii na wschód po Erytreę, Etiopię i Somalię, na południe do środkowej Namibii i północno-wschodniej Afryki Południowej (KwaZulu-Natal); zakres wysokości: 280–1470 m n.p.m.	DC: 41–52 cm DO: 39–54 cm MC: 1,3–3,2 kg	LC
	Genetta bourloni	Gaubert, 2003	żeneta liberyjska	gatunek monotypowy	zachodnia Afryka w Sierra Leone, południowo-wschodniej Gwinei, Liberii i Wybrzeżu Kości Słoniowej	DC: około 49 cm DO: około 41 cm MC: 1,5–2 kg	VU
	Genetta poensis	G.R. Waterhouse, 1838	żeneta królewska	gatunek monotypowy	rozłączne populacje w Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Ghanie, Gwinei Równikowej (wyspa Bioko) i Kongo	DC: około 60 cm DO: około 41 cm MC: 2–2,5 kg	DD
	Genetta pardina	I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1832	żeneta lamparcia	gatunek monotypowy	zachodnia Afryka w Senegalu i Mali, na wschód do Burkina Faso i Ghany	DC: 41–55 cm DO: 39–49 cm MC: do 3,1 kg	LC
	Genetta angolensis	du Bocage, 1882	żeneta angolska	gatunek monotypowy	rozłączne populacje w Angoli, południowej Demokratycznej Republice Konga, Zambii, Tanzanii, północnym Mozambiku i południowym Malawi	DC: 44–48 cm DO: 38–43 cm MC: 1,3–2 kg	LC

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu:

• Genetta nyakitongwer Werdelin & Lewis, 2013^[20] (Kenia)
• Genetta plesictoides Bate, 1903^[21] (Cypr)

Drzewo filogenetyczne (uproszczone) rodzaju Genetta w oparciu o analizy nukleotydów cytochromu b i pętli D^[22]:

	G. bourloni G. poensis G. pardina G. maculata G. tigrina G. felina G. angolensis G. tigrina G. johnstoni G. cristata G. servalina G. piscivora G. genetta G. victoriae G. thierryi G. abyssinica

Uwagi

1. Nazwa odrzucona, publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].
2. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
3. Długość ciała podana tylko dla samców (u samic nieznana).
4. Masa ciała podana tylko dla samic (u samców nieznana).