Butlogłów północny

Butlogłów północny^[40], wal butelkonosy północny^[41], wal butelkonosy^[42], dogling^[42] (Hyperoodon ampullatus) – gatunek ssaka morskiego z rodziny zyfiowatych (Ziphiidae).

Butlogłów północny

Hyperoodon ampullatus[1]
(J.R. Forster, 1770)
Głowa samca butlogłowa północnego
Porównanie wielkości butlogłowa północnego z człowiekiem rozumnym (Homo sapiens)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Nadrząd	kopytne
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	walenie
Infrarząd	zębowce
Nadrodzina	Ziphioidea
Rodzina	zyfiowate
Rodzaj	butlogłów
Gatunek	butlogłów północny
Synonimy Balæna ampullata J.R. Forster, 1770[2] Balæna rostrata O.T. Müller, 1776[3] Monodon spurius O. Fabricius, 1780[4] D[elphinus] Bidentatus Bonnaterre, 1789[5] Delphinus butskopf Bonnaterre, 1789[5] Delphinus ? edentulus von Schreber, 1792[6] Delphinus bidens G.K. Shaw, 1801[7] Delphinus diodon de Lacépède, 1804[8] Hyperoodon butskopf[a]: de Lacépède, 1804[9] Anarnak Groenlandicus[b] de Lacépède, 1804[10] D[elphinus] bidens: W. Turton, 1807[11] Delphinus Butzkopf[c]: Illiger, 1811[12] Delphinus chemnitzianus de Blainville, 1817[13] Delphinus Butskode[c]: de Blainville, 1817[14] Hyperoodon borealis S. Nilsson, 1820[15] delphinus Hunteri A.G. Desmarest, 1822[16] delphinus anarnacus Desmarest, 1822[17] delphinus hyperoodon[d] A.G. Desmarest, 1822[18] Ceto-diodon Hunteri[a]: Jacob, 1825[19] Heterodon Dalei Lesson, 1827[20] H[yperoodon] bidens[a] Fleming, 1828[21] Hyperoodon honfloriensis[d] Lesson, 1828[22] H[yperoodon] Butzkopf[c]: F. Cuvier, 1836[23] Delphinus quadridens Burguet, 1843[24] D[elphinus (Chaenodelphinus)] edentulus[a]: J.A. Wagner, 1846[25] Hyperoodon latifrons J.E. Gray, 1846[26] Hyperoodon Butzkopf[c]: J.E. Gray, 1850[27] H[yperoodon] Baussardi Duvernoy, 1851[28] Hyperoodon bidens[a]: R. Owen, 1853[29] Lagocetus latifrons[a]: J.E. Gray, 1866[30] Lagenocetus latifrons[a]: J.E. Gray, 1866[31] Hyperadon bidensuk: J.A. Allen, 1869[32] Hyperoodon rostratus[a]: P.J. Van Beneden & P. Gervais, 1880[33] Hyperoodon rostratum[a]: P.J. Van Beneden, 1888[34] H[yperoodon] butzkoff[c]: Beddard, 1900[35] Hyperoödon rostratus[a]: D.G. Elliot, 1901[36] Hyperoodon ampullatus[a]: Rhoads, 1902[37] H[yperoodon] rostratus[a]; Nishiwaki, 1957[38]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[39]
bliski zagrożenia
Zasięg występowania

Budowa

Długość ciała 600–1000 cm; masa ciała 7500–10000 kg. Butlogłów północny to jedyny gatunek z rodziny zyfiowatych, w przypadku którego istnieją dowody na to, że dorosłe samce są konsekwentnie większe niż dorosłe samice. Noworodki osiągają długość ciała około 300–350 cm^[43].

Systematyka

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1770 roku niemiecki przyrodnik Johann Reinhold Forster nadając mu nazwę Balæna ampullata^[2]. Holotyp pochodził z Maldon, w hrabstwie Essex, w Wielkiej Brytanii^[44][45]. Opis oparty na butlogłowach północnych widzianych na morzu przez Pehra Kalma i zasadniczo na podstawie opisu wieloryba przez Thomasa Pennanta, który został znaleziony na mieliźnie w 1717 roku^[45].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[46].

Etymologia

• Hyperoodon: gr. υπερώα yperōa „podniebienie”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”^[47].
• ampullatus: nowołac. ampullatus „butlowy”, od łac. ampulla „butla, dzban, słoik”; przyrostek -atus „wyposażony, odnoszący się do”^[48].

Rozmieszczenie geograficzne

Butlogłów północny występuje w chłodniejszych wodach północnego Oceanu Atlantyckiego aż na północ do Cieśniny Davisa, Jan Mayen i Spitsbergenu oraz na południe aż do północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych, Azorów i Wysp Kanaryjskich; we wschodnim Oceanie Atlantyckim występuje stosunkowo rzadko na południe od Zatoki Biskajskiej^[46]. Rozmieszczenie stosunkowo ciągłe na niektórych obszarach, np. we wschodniej części Oceanu Atlantyckiego, ale bardziej rozdrobnione na innych, np. we wschodniej Kanadzie^[46].

Cykl życiowy

Butlogłowy północne osiągają dojrzałość płciową przy długości ciała około 600 cm u samic i około 730 cm u samców w wieku 7–8 lat^[43]. Ciąża trwa około 12 miesięcy, po czym rodzi się jedno młode^[43].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii NT (ang. near threatened „bliski zagrożenia”)^[39].

Uwagi

1. Kombinacja nazw
2. Nowa nazwa dla Monodon spurius O. Fabricius, 1780.
3. Niepoprawna późniejsza pisownia Delphinus butskopf Bonnaterre, 1789.
4. Nowa nazwa dla Delphinus butskopf Bonnaterre, 1789.