Janusz Głowacki

Janusz Andrzej Głowacki (ur. 13 września 1938 w Poznaniu, zm. 19 sierpnia 2017 w Marsa Alam^[1]) – polski pisarz, prozaik, dramaturg, scenarzysta, felietonista i eseista.

Zobacz też: Janusz Głowacki (podsekretarz stanu).

Janusz Głowacki

Janusz Głowacki (2011)
Imię i nazwisko	Janusz Andrzej Głowacki
Data i miejsce urodzenia	13 września 1938 Poznań, Polska
Data i miejsce śmierci	19 sierpnia 2017 Marsa Alam, Egipt
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Dziedzina sztuki	proza, dramat
Odznaczenia
Nagrody
Guggenheim Fellowship: 1987 Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego: 1994 Nagroda Literacka m.st. Warszawy: 2011
Strona internetowa

Życiorys

W młodości był związany ze Studenckim Teatrem Satyryków, gdzie u boku m.in. Jarosława Abramowa, Andrzeja Drawicza i Agnieszki Osieckiej wystąpił w programie Czarna przegrywa czerwona wygrywa (1956) w reżyserii Jerzego Markuszewskiego i Wojciecha Solarza^[2]. Studiował aktorstwo w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie i historię na Uniwersytecie Warszawskim. W 1961 ukończył studia na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Zadebiutował w 1960 r. w „Almanachu Młodych” opowiadaniem pod tytułem „Na plaży”, w 1964 rozpoczął współpracę z czasopismem „Kultura”, gdzie zwrócił na siebie uwagę jako autor błyskotliwych opowiadań i felietonów. Publikacje te złożyły się na zbiory Wirówka nonsensu (1968) i Nowy taniec la-ba-da (1970).

Na przełomie lat 60. i 70. rozpoczął aktywną działalność jako scenarzysta. W 1969 r. powstał film Andrzeja Wajdy Polowanie na muchy, do którego Głowacki napisał scenariusz. Jednak prawdziwym sukcesem okazał się dopiero obraz stworzony we współpracy z Markiem Piwowskim pt. Rejs. Ponadto napisał scenariusze do filmów Trzeba zabić tę miłość (1972) Janusza Morgensterna, Choinka strachu (1982) Tomasza Lengrena, Wałęsa. Człowiek z nadziei (2013) Andrzeja Wajdy. Pisał dialogi do filmu Jej portret (1974) Mieczysława Waśkowskiego, wspólnie z Łukaszem Zadrzyńskim był scenarzystą Billboardu (1998). Wspólnie z Pawłem Pawlikowskim był scenarzystą Zimnej wojny (2018), która znalazła się w oficjalnej selekcji Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes i była nominowana do Oscara w trzech kategoriach^[3][4]. Film zdobył liczne nagrody, w tym nagrodę dla najlepszego reżysera w Cannes, którą Paweł Pawlikowski dedykował Januszowi Głowackiemu^[5][6]. Pawlikowski i Głowacki byli również nominowani do nagrody BAFTA za najlepszy scenariusz oryginalny (2019)^[7][8].

23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[9]. Do 1981 publikował felietony w warszawskiej „Kulturze”. Na kilka dni przed ogłoszeniem stanu wojennego, Głowacki wyjechał na premierę swojej sztuki Kopciuch w Royal Court Theatre(inne języki) w Londynie, po 13 grudnia 1981 zdecydował się pozostać za granicą. Osiadł w Stanach Zjednoczonych, gdzie rozwinął swoją twórczość dramatopisarską i współpracował między innymi z Polskim Instytutem Teatralnym w Nowym Jorku^[10]. Utworem, który zwrócił uwagę amerykańskich środowisk teatralnych, była sztuka Polowanie na karaluchy (1986). Największym sukcesem dramaturgicznym okazała się Antygona w Nowym Jorku (1992), dramat z dużym powodzeniem wystawiany był w teatrach w Stanach Zjednoczonych i w Europie.

Głowacki był wykładowcą na Columbia University, Bennington College(inne języki) w Vermont, i wizytującym dramaturgiem w New York Public Theater, Mark Taper Forum w Los Angeles i Atlantic Center for the Arts(inne języki) na Florydzie. Po powrocie do Polski współpracował z warszawskim Teatrem Ateneum pod dyrekcją Gustawa Holoubka^[11].

Jego twórczość była tłumaczona na wiele języków (angielski, chiński, czeski, estoński, francuski, hiszpański, koreański, niemiecki, rosyjski, ukraiński, serbski, słowacki, węgierski, turecki)^[12]. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a także amerykańskich zrzeszeń literackich: PEN Clubu, Stowarzyszenia Pisarzy Wschodnioamerykańskich oraz Stowarzyszenia Dramatopisarzy. Od 1968 członek Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, od 2016 roku członek honorowy^[13].

Szereg jego artykułów i esejów ukazało się w New York Times^[14].

Jest bohaterem książki Dżanus. Dramatyczne przypadki Janusza Głowackiego (2016), autorstwa Elżbiety Baniewicz^[15].

Życie prywatne

Janusz Głowacki i Tadeusz Konwicki (Warszawa, 2005)

Janusz Głowacki i Andrzej Szczytko (Charków, 2014)

Nagrobek Janusza Głowackiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Był synem pisarza Jerzego Głowackiego i Heleny Leny Rudzkiej-Głowackiej (zm. 21 września 1991)^[16], która pracowała jako redaktor literacki w wydawnictwie^[17]. Bratem jego matki był aktor Kazimierz Rudzki (1911–1976), a dziadkiem ze strony matki – Bronisław Rudzki, właściciel wydawnictwa nutowego i wytwórni płytowej^[18].

Głowacki był żonaty z dziennikarką i reżyserką Ewą Zadrzyńską^[19], z którą miał córkę Zuzannę Głowacką, felietonistkę, byłą publicystkę dziennika „The New York Times”^[20]. Drugą i ostatnią żoną autora była ukraińska aktorka i pieśniarka Olena Leonenko^[21].

Był członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010^[22] oraz przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015^[23]. Od 1983 mieszkał w Nowym Jorku.

Zmarł nagle, 19 sierpnia 2017, podczas wakacji w egipskim Marsa Alam^[24][25][26].

11 września 2017 urna z jego prochami została złożona do grobu na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A2-Aleja Zasłużonych-5)^[27]. Pogrzeb miał charakter świecki^[28].

Publikacje (wybór)

Dramat

• Cudzołóstwo ukarane, „Dialog”, 1972.
• Mecz, „Dialog” 1976.
• Polowanie na karaluchy, „Dialog” 1990.
• Fortynbras się upił, „Dialog” 1990.
• Antygona w Nowym Jorku, „Dialog” 1992.
• Czwarta siostra (wyst. 2000)

Proza

• Wirówka nonsensu, Warszawa: PIW, 1968.
• Dzień słodkiej śmierci, kryminał z serii Ewa wzywa 07, 1969
• Nowy taniec la-ba-da i inne opowiadania, Warszawa: PIW, 1970.
• W nocy gorzej widać, Warszawa: Czytelnik, 1972.
• Paradis, Warszawa: PIW, 1973.
• My sweet Raskolnikow, Warszawa: PIW 1977.
• Skrzek; Coraz trudniej kochać, Warszawa: PIW 1980.
• Moc truchleje, Warszawa: Krąg, 1981.
• Ścieki, skrzeki, karaluchy. Utwory prawie wszystkie, Warszawa: BGW, 1996.
• Ostatni cieć, Warszawa: Czytelnik, 2001 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2002^[29]).
• Z głowy, Warszawa: Świat Książki, 2004 (Książka otrzymała laur Śląskiego Wawrzynu Literackiego za 2004^[30] oraz była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2005^[31]).
• Jak być kochanym, Warszawa: Świat Książki, 2005.
• Good night, Dżerzi, Warszawa: Świat Książki, 2010.
• Sonia, która za dużo chciała. Wybór opowiadań, Warszawa: Świat Książki, 2011.
• Przyszłem, czyli jak pisałem scenariusz o Lechu Wałęsie dla Andrzeja Wajdy, Warszawa: Świat Książki, 2013.
• Bezsenność w czasie karnawału, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2018^[32].

Adaptacje teatralne

W 2017 roku Józef Opalski wystawił sztukę pt. Jednoaktówki Janusza Głowackiego (Konfrontacja, Spacerek przed snem, Choinka strachu i Home Section) w krakowskim Teatrze Barakah^[33].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2014)^[34][35]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2007)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1998)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)^[36][37]

Nagrody i wyróżnienia

Mural w Łodzi autorstwa Andrzeja Pągowskiego (2018)

Tablica pamiątkowa przy ul. Bednarskiej 7 w Warszawie

• 1982: „The Guardian” i „The Times” przyznały nagrodę Kopciuchowi za najlepszą sztukę roku
• 1987: American Theatre Critics Association Award za Polowanie na karaluchy jako najznakomitszą sztukę współczesną
• 1987: Joseph Kesselring Honorary Mention
• 1987: Guggenheim Fellowship
• 1987: Hollywood Drama League Critics Award
• 1987: „Time” uznał Polowanie na karaluchy najlepszą ze sztuk minionego roku
• 1988: National Endowment for the Arts
• 1993: „Time” uznał Antygonę w Nowym Jorku za jeden z dziesięciu najlepszych tekstów dramatycznych roku
• 1994: Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego^[38]
• 1997: Nagroda Le Baladin, Paryż
• 1997: Nagroda Studentów Sorbony, Paryż
• 1998: Nagroda Krytyków dla Antygony w Nowym Jorku wystawionej w Teatrze Proscenium w Paryżu – jako najlepszej sztuki sezonu zrealizowanej w małym teatrze
• 1999: Tony Cox Award za scenariusz do filmu Hairdo na Nantucket Film Festival (USA)
• 2001: Czwarta siostra wygrywa na Międzynarodowym Festiwal Teatralnym w Dubrowniku
• 2002: Grand Prix, nagroda publiczności dla najlepszego dramaturga za Czwartą siostrę na II Festiwalu Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość Przedstawiona”
• 2002: nominacja do Nagrody Literackiej Nike za Ostatniego ciecia
• 2003: Grand Prix Festiwalu Dwa Teatry za tekst sztuki Czwarta siostra
• 2005: Śląski Wawrzyn Literacki za książkę Z głowy, uznaną przez czytelników Biblioteki Śląskiej za najlepszą książkę 2004 roku
• 2005: Doroczna Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie literatury
• 2005: nominacja do Nagrody Literackiej Nike za Z głowy
• 2008: tytuł Honorowego Ambasadora Polszczyzny^[39]
• 2011: Nagroda im. Czesława Miłosza przyznawana przez ambasadę USA w Polsce za wkład w porozumienie amerykańsko-polskie
• 2011: Nagroda Literacka m.st. Warszawy – Tytuł Warszawskiego Twórcy
• 2012: „Tele-Splendor im. Włodzimierza Ławniczaka”, nagroda Teatru Polskiego Radia przyznawana twórcom swobodnie poruszającym się w świecie słuchowisk i w świecie spektakli telewizyjnych
• 2013: Nagroda Gustaw przyznana przez ZASP za twórczość dramaturgiczną oraz wkład w upowszechnianie polskiej kultury na świecie
• 2013: Nagroda Specjalna Diament Trójki
• 2013: Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny”^[40]
• 2013: Jan Michalski Prize for Literature, finalista za Good Night, Dżerzi^[41]
• 2015: Gwiazda w Alei Gwiazd Literatury przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Mińsku Mazowieckim
• 2016: Nagroda specjalna Stowarzyszenia Autorów ZAiKS^[42]
• 2019: nominacja do Nagrody Brytyjskiej Akademii Filmowej za najlepszy scenariusz oryginalny do filmu Zimna wojna (wraz z Pawłem Pawlikowskim)^[7] – pośmiertnie

Upamiętnienie

W Łodzi, w sąsiedztwie Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera oraz Muzeum Kinematografii odsłonięto mural Andrzeja Pągowskiego, przedstawiający portret zmarłego pisarza oraz podpis: „I jak tu żyć bez Głowy?”^[43].

W czerwcu 2019, w warszawskim Muzeum Literatury otwarto wystawę zatytułowaną „Janusz Głowacki. Warszawa, Moskwa czy Nowy Jork to tylko dekoracje…”^[44].

W styczniu 2025 jego imieniem nazwano skwer na Powiślu w Warszawie, znajdujący się w pobliżu domu przy ul. Bednarskiej 7, w którym mieszkał^[45][46].

Na budynku przy ul. Bednarskiej 7 w Warszawie, w którym w latach 1959–2017 mieszkał artysta, znajduje się tablica pamiątkowa.