Kalcytriol

Kalcytriol (łac. Calcitriolum; 1,25-dihydroksycholekalcyferol, 1,25(OH)₂D₃) – organiczny związek chemiczny, aktywna forma witaminy D₃; powstaje przez hydroksylację witaminy D₃ w pozycji 25 w wątrobie przez hydroksylazę 25-hydroksykalcyferolu i w pozycji 1 w nerkach (witamina D może być również hydroksylowana w pozycjach 24 i 25, ale taka forma jest mniej aktywna).

Kalcytriol

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) (1R,3S)-5-[2-[(1R,3aS,7aR)-1-[(2R)-6-hydroksy-6-metyloheptan-2-ylo]-7a-metylo-2,3,3a,5,6,7-heksahydro-1H-inden-4-ylideno]etylideno]-4-metylidenocykloheksano-1,3-diol Inne nazwy i oznaczenia farm. Calcitriolum inne 1,25-dihydroksycholekalcyferol, 1,25(OH)2D3
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C27H44O3
Masa molowa	416,64 g/mol
Wygląd	białe lub prawie białe kryształy[1]
Identyfikacja
Numer CAS	32222-06-3
PubChem	5280453
DrugBank	DB00136
SMILES CC(CCCC(C)(C)O)C1CCC2C1(CCCC2=CC=C3CC(CC(C3=C)O)O)C
InChI InChI=1S/C27H44O3/c1-18(8-6-14-26(3,4)30)23-12-13-24-20(9-7-15-27(23,24)5)10-11-21-16-22(28)17-25(29)19(21)2/h10-11,18,22-25,28-30H,2,6-9,12-17H2,1,3-5H3/b20-10+,21-11-/t18-,22-,23-,24+,25+,27-/m1/s1 InChIKey GMRQFYUYWCNGIN-NKMMMXOESA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie praktycznie nierozpuszczalny[1][2][3] w innych rozpuszczalnikach etanol: łatwo[1] Temperatura topnienia 113 °C[4][2] logP 5,0 Kwasowość (pKa) 13,98
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Niebezpieczeństwo Zwroty H H300, H310, H330, H361 Zwroty P P260, P264, P280, P284, P301+P310, P302+P350 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki Silnie toksyczny (T+) Zwroty R R26/27/28, R63 Zwroty S S36/37/39, S45 Numer RTECS FZ4645000 Dawka śmiertelna LD50 0,066 mg/kg (szczur, podskórnie)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	A11 CC04 D05 AX03
Stosowanie w ciąży	kategoria C
Farmakokinetyka Działanie uzupełnianie niedoborów wapnia i witaminy D Okres półtrwania 5–8 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek 99,9% Metabolizm nerkowy Wydalanie z kałem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, dożylnie

Kalcytriol jest hormonem zwierzęcym kontrolującym gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu. Powoduje zwiększenie absorpcji wapnia i fosforanów w układzie pokarmowym, zwiększenie ich absorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych, a jednocześnie hamuje wydzielanie parathormonu (PTH)^[2]. Wzmaga resorpcję kości^[5] (co przyspiesza ich przebudowę^[6]). Jest powszechnie stosowany w leczeniu hipokalcemii i osteoporozy^[2]. Okres półtrwania kalcytriolu wynosi 15 h.

Biosynteza

1,25-dihydroksycholekalcyferol powstaje w nerkach wskutek 1-α-hydroksylacji 25-OH-D₃. 1-α-hydroksylacja jest zwiększana poprzez aktywność PTH. Jest najbardziej aktywny biologicznie spośród metabolitów witaminy D.

Syntezę 1,25(OH)₂D₃ pobudza PTH, hipofosfatemia i hipokalcemia, natomiast hamuje: hiperfosfatemia, hiperkalcemia oraz niedobór PTH.

Zmniejszenie syntezy kalcytriolu może wskazywać na niedoczynność przytarczyc; zwiększenie (skutkujące hiperkalcemią i hiperfosfatemią) – m.in. na nadmierną podaż witaminy D z pokarmem lub nadmierną produkcję przez ziarniniaki.

Diagnostyka

Poziom kalcytriolu oznacza się w celach diagnostycznych w chorobach kości (krzywica, osteopenia) oraz w różnicowaniu hiperkalcemii. Wraz z oznaczeniem 25-OH-D₃ jest najlepszym wskaźnikiem stanu gospodarki witaminy D.

W zależności od metody oznaczenia oraz norm laboratoryjnych wartości prawidłowe zawierają się w granicach 50-150 pmol/l (20-60 pg/ml).

Działanie

1,25-dihydroksycholekalcyferol jest jednym z elementów układu regulującego prawidłowe stężenie wapnia w osoczu. Uczestniczy w procesach mineralizacji kości, zjawiskach odpornościowych oraz różnicowaniu komórek.

Wykazuje bezpośrednie działanie hamujące na wydzielanie PTH przez przytarczyce oraz uwrażliwia je na działanie hamujące wapnia.

Kalcytriol w obecności PTH nasila osteolizę kości. W jelitach, również w obecności PTH, zwiększa wchłanianie wapnia i fosforu. Podobny wpływ na wchłanianie wapnia i fosforanów wywołuje w nerkach.

Niedobór kalcytriolu (i wywoływana przez to hipokalcemia) pojawiający się wcześnie w przebiegu przewlekłej choroby nerek gra istotną rolę w rozwoju wtórnej nadczynności przytarczyc.

Zobacz też

• kalcyfediol
• alfakalcydol