Koluszki

Koluszki – miasto w woj. łódzkim, w powiecie łódzkim wschodnim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Koluszki. Miasto położone na Równinie Koluszkowskiej pomiędzy Wysoczyzną Rawską a wyniesieniami Garbu Łódzkiego – pozostałością plejstoceńskich lądolodów, na skraju źródłowego odcinka doliny rzeki Mrogi. Ośrodek przemysłowy (odlewnia). Lokalny ośrodek usługowy. Baza paliw płynnych, połączona rurociągiem z rafinerią w Płocku.

Ten artykuł dotyczy miasta w województwie łódzkim. Zobacz też: inne znaczenia nazwy Koluszki.

Koluszki

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Koluszki z lotu ptaka
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	łódzki wschodni
Gmina	Koluszki
Prawa miejskie	1949 (de facto 1940[1])
Burmistrz	Waldemar Chałat
Powierzchnia	9,9 km²
Wysokość	211 m n.p.m.
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość	12 046[2] 1216,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 44
Kod pocztowy	95-040
Tablice rejestracyjne	ELW
Położenie na mapie gminy Koluszki Koluszki
Położenie na mapie Polski Koluszki
Położenie na mapie województwa łódzkiego Koluszki
Położenie na mapie powiatu łódzkiego wschodniego Koluszki
51°44′16″N 19°48′45″E
TERC (TERYT)	1006074
SIMC	0967831
Urząd miejski ul. 11 Listopada 65 95-040 Koluszki
Strona internetowa

Według danych GUS 31 grudnia 2023 r. miasto miało 12 046 mieszkańców,^[2].

Położenie

Koluszki na tle Powiatu łódzkiego wschodniego

Koluszki leżą w historycznej ziemi łęczyckiej^[3], w pobliżu dawnej granicy z województwem rawskim, stanowiącym część Mazowsza^[4]. Miasto łączy łagodne równiny Niżu Środkowo-Polskiego z falistymi wyniesieniami Garbu Łódzkiego – pozostałości dawnych lodowców. Dolina rzeki Mrogi rozcina tereny na północny zachód od miasta^[5].

1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 9,9 km²^[6].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. piotrkowskiego.

Koluszki dzielą się na część wschodnią i zachodnią. Oś podziału stanowią linie kolejowe. Głównym sposobem przedostawania się przez nie jest znajdujące się pod peronami najdłuższe w Polsce przejście podziemne PKP^{[potrzebny przypis]}. Oprócz przejścia podziemnego istnieją tylko dwa sposoby przedostania się na drugą część Koluszek: wiadukt kolejowy (ul. Przejazd) i przejazd kolejowo-drogowy kategorii „A” (ul. Wyspiańskiego).

Historia

• 1399 – pierwsza wzmianka o Koluszkach, kiedy to wieś Coluszcovice została zarejestrowana w księgach sądowych. Koluszki wchodziły w skład ówczesnego powiatu brzezińskiego należącego do województwa łęczyckiego.
• XIV/XV wiek – poprzez Koluszki przechodził ważny szlak handlowy zwany bałtycko-ruskim. Wiódł on od Łęczycy przez Brzeziny, Koluszki, Inowłódz, Opoczno do Sandomierza
• 1775 – w Koluszkach mieszka 41 osób w 13 domach
• 1790 – Koluszki posiadają 19 domów, młyn, browar, karczmę i tartak
• 1797 – w pobliżu osady powstały cztery kolonie czynszowe, w których zamieszkiwało 20 rodzin kolonistów niemieckich. Osady te to Katarzynów, Felicjanów, Stefanów i Słotwiny
• 1831 – powstaje część obecnych Koluszek – Kowalszczyzna, w której istnieje folwark i kolonia Wypalenisko
• koniec XIX wieku – wszystkie wyżej wymienione miejscowości weszły w skład osady Koluszki
• 2 września 1846 – po raz pierwszy z Koluszek do Piotrkowa Trybunalskiego wyrusza pociąg na linii Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej
• 19 listopada 1865 – połączenie kolejowe Koluszek z Łodzią Fabryczną (Droga Żelazna Fabryczno-Łódzka). W 1863 roku pojawił się projekt budowy linii Rokiciny – Łódź – Kalisz, który został odrzucony. Powodem odmowy stała się doktryna wojenna Rosji, która zakładała, że dzięki rzadkiej sieci kolejowej na terenie Królestwa Polskiego ewentualny atak na Rosję będzie mocno spowolniony. Dopiero w 1864 roku wykonano projekt połączenia Łodzi z koleją Warszawsko–Wiedeńską, który zawierał również wariant jej ewentualnego przedłużenia do Kalisza. Projekt przyjęto, lecz jedynie w wariancie do Łodzi, bez pozwolenia na przedłużenie trasy. Według koncesji stacja węzłowa miała się znajdować między Rogowem a Rokicinami, a na ostateczną pozycję wybrano Koluszki. Koncesja obejmowała eksploatację linii przez kolejne 75 lat. Prace budowlane trwały trzy miesiące i zostały przeprowadzone w roku 1865, jednak pociągi pasażerskie ruszyły dopiero rok później. Przy budowie linii pracowało 2400 osób.
• od 1867 w Guberni Piotrkowskiej
• 1885 – budowa odnogi Drogi Żelaznej Iwangorodzko-Dąbrowskiej z Koluszek do Skarżyska Kamiennej przez Tomaszów Mazowiecki oraz wybudowanie linii kolejowej do Łodzi (Stacja Łódź Kaliska) i połączenie jej z Pabianicami, Zduńską Wolą, Kaliszem i Poznaniem
• koniec XIX wieku – po obu stronach linii kolejowej zaczęło rozwijać się budownictwo mieszkalne, w początkowym okresie bezplanowe i chaotyczne. Wytyczane ulice nie miały twardej nawierzchni i kanalizacji, jednak istniejące połączenie z ośrodkami miejskimi miało wpływ na dalszą rozbudowę Koluszek. Ulice: Brzezińska i 3 Maja stają się najważniejszymi ulicami osady. Wybudowano tu budynek stacyjny, wieżę ciśnień oraz budynki murowane z czerwonej cegły dla kolejarzy
• 1883 – w osadzie mieszkało 399 mieszkańców
• początek XX wieku – rodziny kolejarskie stanowią ok. 50% mieszkańców. Pozostałą grupę stanowią rolnicy, kupcy, rzemieślnicy oraz dojeżdżający do pracy w Łodzi
• 1904 – powstanie parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP. Pierwszym proboszczem zostaje ksiądz Ignacy Dąbrowski. Powstaje targowisko (wtorek staje się dniem targowym dla Koluszek)
• 1911 – w czerwcu powstaje Ochotnicza Straż Pożarna^[7]
• 1914 – wybuch I wojny światowej zahamował rozwój osady – w listopadzie w okolicy bitwa pod Łodzią
• 1917 – Koło Polskiej Macierzy tworzy Koedukacyjne Gimnazjum i Liceum Humanistyczne
• 1921 – Koluszki liczą niespełna 1400 mieszkańców, z czego 29% stanowią Żydzi^[8]
• 1930 – w osadzie Koluszki zamieszkiwało 3557 osób
• 1936 – na posiedzeniu Sejmiku Powiatowego w Brzezinach podjęto decyzję wystąpienia do władz wojewódzkich o powołanie miasta Koluszki

Pomnik pamięci poległych i pomordowanych w II wojnie światowej

• wrzesień 1939 – II wojna światowa: początek okupacji niemieckiej
• wiosna 1941 – utworzenie w Koluszkach przez Niemców getta dla ok. 2000 Żydów^[8]. Przebywali w nim Żydzi z Koluszek, okolicznych wsi oraz ok. 200 osób z Tomaszowa Mazowieckiego^[9]
• październik 1942 – wywiezienie Żydów do obozu zagłady w Treblince, gdzie zostali wymordowani^[8]
• 18 stycznia 1945 – Armia Czerwona wkroczyła do miasta co zakończyło okres okupacji niemieckiej
• 28 kwietnia 1949 – nadanie gromadzie Koluszki-Kolonia praw miejskich, zmiana nazwy na Koluszki (najstarsza część Koluszek nie weszła w skład nowo powstałego miasta ani gminy)^[10]
• 1968 – rozpoczęcie eksploatacji rurociągów produktów naftowych Płock – Koluszki
• 1975 – wybudowanie wiaduktu nad torami kolejowymi
• 1975 – na podstawie zmienionego podziału administracyjnego Koluszki włączono do nowo powstałego województwa piotrkowskiego
• 1976 – amerykańska firma Swindell-Dressler wybudowała odlewnię żeliwa; zakładowi nadano nazwę „Koluszki”
• 14 grudnia 1981 – w odpowiedzi na wprowadzenie w kraju stanu wojennego w Odlewni Żeliwa „Koluszki” wybucha 12 godzinny strajk okupacyjny
• 1999 – Koluszki w województwie łódzkim i powiecie łódzkim wschodnim

Demografia

Dane z 31 grudnia 2023^[2]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	12 046	100	6396	53,10	5650	46,90

Piramida wieku mieszkańców Koluszek w 2014 roku^[11]

Park miejski z widokiem na przejście podziemne i budynek poczty

Osiedla w Koluszkach

Osiedle Głowackiego

• Osiedle Czarneckiego
• Osiedle Głowackiego
• Osiedle 11 Listopada
• Osiedle Łódzkie
• Osiedle Łódzkie II
• Osiedle Natolin
• Osiedle Staromiejskie
• Osiedle Warszawskie
• Osiedle Zieleń Południe
• Osiedle Sikorskiego
• Osiedle Andersa

Wjazd do Koluszek (DW 716)

Gospodarka

• Baza paliw płynnych, połączona rurociągiem z rafinerią w Płocku.
• Zakłady norweskiej firmy Kongsberg Automotive, produkcja podzespołów dla motoryzacji (od 2016)^[12].
• Centrum Logistyczne LogiQ o powierzchni ponad 15 tys. m/kw i pojemności ok. 30 tys. miejsc paletowych^[13].

Transport

Transport drogowy

Przez miasto przebiegają dwie drogi wojewódzkie

• droga wojewódzka nr 715: Brzeziny – Koluszki – Budziszewice – Ujazd
• droga wojewódzka nr 716: Koluszki – Rokiciny – Piotrków Trybunalski

Transport kolejowy

Dawny dworzec w Koluszkach, wyburzony w 2025 roku

Nowy dworzec kolejowy w Koluszkach

Miasto posiada stację węzłową:

• linia kolejowa nr 1: Warszawa – Katowice
• linia kolejowa nr 17: Koluszki – Łódź Fabryczna
• linia kolejowa nr 534: Koluszki – Mikołajów
• linia kolejowa nr 535: Zieleń – Koluszki

Oświata

W mieście działają żłobek, 4 przedszkola, 2 szkoły podstawowe, 2 gimnazja (zlikwidowane), oraz 3 szkoły ponadpodstawowe: 1 liceum ogólnokształcące i 2 zespoły szkół ponadpodstawowych, a także Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy:

• I Liceum Ogólnokształcące ul. T. Kościuszki 16
• Zespół Szkół Nr 1^[14] ul. Wigury 2
  • Technikum Nr 1 (profile: elektryczny, mechaniczny i handlowy)
  • Szkoła Branżowa
• Zespół Szkół Nr 2^[15] ul. Budowlanych 8
  • II Liceum Ogólnokształcące (klasa policyjno-prawna oraz psychologiczno-socjalna)
  • Technikum nr 2 (technik logistyk, mechatronik i elektronik)
• Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Tadeusza Kościuszki ul. Zagajnikowa 12
• Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Marii Konopnickiej ul. Kościuszki 16
• Przedszkole Nr 1 ul. Budowlanych 10
• Przedszkole Nr 2 ul. M. Reja 5
• Przedszkole Nr 3 im. Czesława Janczarskiego ul. Staszica 36
• Niepubliczne Przedszkole "Mądra Głowa" ul. Kolejowa 1
• Żłobek Miejski ul. Staszica 36
• Filia Żłobka Miejskiego ul. Mickiewicza 8
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy (Szkoła Podstawowa Nr 3 i Szkoła Przysposabiająca do Pracy) ul. Budowlanych 8^[16]

W ramach Reformy systemu oświaty z 2017 roku zostały zlikwidowane:

• Gimnazjum Nr 1 im. Jana Kochanowskiego
• Gimnazjum Nr 2 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Mickiewicza 8

Inne instytucje w mieście

• Miejski Ośrodek Kultury w Koluszkach
• Zakład Usług Komunalnych
• Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej
• Miejska Biblioteka Publiczna im. Władysława Strzemińskiego
• Biuro Powiatowe Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
• Komenda Powiatowa Policji powiatu łódzkiego wschodniego z/s w Koluszkach
• Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej powiatu łódzkiego wschodniego z/s w Koluszkach z Jednostką Ratowniczo-Gaśniczą
• Ochotnicza Straż Pożarna w Koluszkach

W Koluszkach znajduje się, jedyny w Polsce, Wydział Niedoręczalnych Przesyłek Poczty Polskiej. Gromadzone są tu przesyłki, których z różnych powodów nie można doręczyć adresatowi ani też zwrócić nadawcy.

Sport

W mieście działa klub sportowy KKS Koluszki (piłka nożna, klasa okręgowa, gr. piotrkowska) oraz Klub Żeglarski Horyzont.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny – ul. 11 Listopada 17
  • parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej – ul. Mickiewicza 40/44
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Koluszki (Sala Królestwa ul. Kasprowicza 7)^[17]
• Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP:
  • miejscowość zamieszkuje niewielka diaspora należąca do parafii Matki Boskiej Szkaplerznej i św. Wojciecha w Lipce

Ludzie związani z Koluszkami

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Koluszkami.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Koluszkach.

W Koluszkach w latach 1927–1931 mieszkał Władysław Strzemiński z Katarzyną Kobro. Strzemiński uczył rysunku w tutejszych szkołach, a pamiątką po jego pobycie jest pomnik ku czci odzyskania niepodległości przedstawiający orła projektu artysty z początku lat 30. XX w. Pomnik został zniszczony przez Niemców w 1939 r. i obecnie zrekonstruowany^[18]. Strzemiński ma także swoją ławeczkę koło Biblioteki Miejskiej^[19].

Poczta Polska widziana z peronu koluszkowskiego dworca

Zobacz też

Park w Koluszkach

• Stare Koluszki
• Bal na dworcu w Koluszkach