Kyanit

Kyanit (cyjanit, dysten^[5]) – polimorficzna odmiana krzemianu glinu (Al
2O
3·SiO
2^[6]), minerał z grupy krzemianów wyspowych zaliczany do glinokrzemianów.

Kyanit

Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy	dysten, cyjanit
Skład chemiczny	Al 2O 3·SiO 2, Al2SiO5
Twardość w skali Mohsa	4-4,5 (zgodnie z wydłużeniem kryształów), 6-7 (prostopadle do wydłużenia)
Przełam	schodkowy[1], pręcikowy[2]
Łupliwość	dokładna według (100), mniej dokładna według (001)
Pokrój kryształu	listewkowy, słupkowy, tabliczkowy
Układ krystalograficzny	trójskośny
Właściwości mechaniczne	anizotropia twardości, kruchy
Gęstość	3,53 do 3,65 g/cm³[3]
Właściwości optyczne
Barwa	niebieska, biała, szarawa, zielonkawa, żółtawa, niebieskofioletowa[1], czerwonawa, nawet czarna[4]
Rysa	biała
Połysk	szklisty, perłowy na płaszczyznach łupliwości
Współczynnik załamania	𝑛𝛼=1,713−1,718, 𝑛𝛽=1,721−1,722 𝑛𝛾=1,728−1,734[2]
Inne	optycznie ujemny, dwuosiowy 2V=82-83°[2]
Dodatkowe dane
Postacie alotropowe	silimanit i andaluzyt
Szczególne własności	• dyspersja - 0,02; • dwójłomność 0,017; • pleochroizm o barwie fioletowo-niebieskiej; • posiada dwa charakterystyczne pasma absorbcji 710 i 600 nm; [2]

Nazwa cyjanit pochodzi od gr. kyanos = niebieski; nazwa dysten od gr. dis = dwukrotnie, podwójnie oraz sthenos = siła, moc^[5] i nawiązuje do zmiennej twardości tego minerału.

Właściwości

Tworzy spłaszczone, wydłużone kryształy tabliczkowe, listewkowe, zbliźniaczone, czasami słupkowe lub pręcikowe^[7][3]. Występuje w formie skupień ziarnistych, wiązkowych, zbitych, blaszkowych, płytkowych, igiełkowych, włóknistych, promienistych^[7][3][8]. Jest kruchy, od przezroczystego do przeświecającego^[3], cechą charakterystyczną jest duża anizotropia twardości (zmienia się w zależności od kierunku badania i ściany kryształu). Łatwo podatny na wietrzenie. Al
2SiO
5 tworzy oprócz kyanitu jeszcze dwie odmiany polimorficzne: silimanit i andaluzyt. Znane są jego zrosty ze staurolitem oraz pseudomorfozy po andaluzycie^[8]. Nierozpuszczalny w kwasach^[8]. Towarzyszą mu takie minerały jak sillimanit, staurolit, almandyn, talk, korund, grafit, kwarc, biotyt, muskowit, aktynolit, granat, andaluzyt, rutyl, zoisyt, paragonit czy skalenie^[7][3][9].

Odmiany

Niebieska odmiana kyanitu, najczęściej spotykana, zawiera domieszki tytanu oraz żelaza dwuwartościowego. Zielona barwa minerału wynika z obecności chromu lub wanadu, natomiast czerwonobrunatna zawdzięcza swój odcień trójwartościowemu manganowi. Z kolei żółtą odmianę kyanitu charakteryzuje obecność trójwartościowego żelaza, które częściowo zastępuje glin w jego strukturze. Czarną barwę minerału powodują drobne węgliste wrostki^[8].

Występowanie

Kryształy kyanitu

Powstaje w warunkach wysokiej temperatury i ciśnienia (metamorfizm wysokociśnieniowy), składnik wielu skał metamorficznych bogatych w glin, jako składnik łupków łyszczykowych, gnejsów, eklogitów czy granulitów. Spotykany także w pegmatytach^[8].

• Na świecie: występuje w Szwecji, Rosji, Brazylii, Finlandii, USA, Indiach, Kenii, Birmie, Australii, Szwajcarii, Austrii i Tanzanii^[8].

• W Polsce spotykany w skałach metamorficznych Sudetów, Zagórzu Śląskim, Bystrzycy Górnej (Góry Sowie), okolicach Śnieżnika i Złotoryi oraz w piaskach złotonośnych Bobru; Gilowie, Owiensnie, Międzygórzu, Głuchołazach (Góry Opawskie)^[3].

Zastosowanie

• w przemyśle – stosowany do:
  • wyrobu materiałów kwasoodpornych i ogniotrwałych
  • ceramiki szlachetnej
  • materiałów izolacyjnych
• ma znaczenie naukowe (wskaźnik określający charakter i warunki metamorfizmu)
• ma znaczenie kolekcjonerskie
• kamień ozdobny czasami jako jubilerski