Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Lędziny
miasto i gmina w województwie śląskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Lędziny (niem. Lendzin[4]) – miasto w południowej Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim, w powiecie bieruńsko-lędzińskim.
Według danych z 31 grudnia 2021 miasto miało 16 489 mieszkańców[2].
Remove ads
Położenie
Lędziny leżą w południowej Polsce, w środkowo-wschodniej części województwa śląskiego. Centrum miasta wyznaczają współrzędne geograficzne: 19º 07' długości geograficznej wschodniej i 50º 08' szerokości geograficznej północnej[5].
Miasto oddalone jest w linii prostej: 16 km od centrum Katowic, 8 km od centrum Tychów, 13 km od centrum Oświęcimia, 59 km od centrum Krakowa oraz 267 km od centrum Warszawy. Lędziny graniczą od północy z Katowicami i Mysłowicami, od wschodu z Imielinem i Chełmem Śląskim, od południa z Bieruniem, natomiast od zachodu z Tychami[5].
Teren Lędzin wchodzi w skład dwóch jednostek fizycznogeograficznych: Wyżyny Śląskiej i Kotliny Oświęcimskiej[5]. Części północno-zachodnia i północna miasta leżą na pograniczu Wyżyny Śląskiej, natomiast południowo-wschodnia część stanowi fragment Kotliny Oświęcimskiej[5]. Fizjograficznie Lędziny położone są na obszarze Pagórów Jaworznickich[6]. Historycznie Lędziny leżą na Górnym Śląsku.
Według danych z 1 stycznia 2013 powierzchnia miasta wynosiła 31,65 km²[7], co stanowi 20,01% powierzchni powiatu. Stawia to miasto na 166. pozycji w Polsce pod względem powierzchni[7].
Remove ads
Środowisko naturalne
Podsumowanie
Perspektywa
Budowa geologiczna
W budowie geologicznej fragmentu Lędzin leżącego w obrębie Wyżyny Śląskiej biorą udział głównie utwory triasowe i karbońskie oraz czwartorzędowe[6]. Fragment miasta jest częściowo wyścielony osadami mioceńskimi oraz plejstoceńskimi[6]. Fragment wchodzący w skład Kotliny Oświęcimskiej jest zbudowany z mioceńskich iłów, piaskowców i łupków, nakrytych piaskami i iłami o genezie czwartorzędowej, a także glinami zwałowymi i piaskami, stanowiącymi rezultat działalności lodowców[6].
Rzeźba terenu
Lędziny leżą na obszarze Pagórów Jaworznickich, na terenie urozmaiconym wzgórzami[6]:
Wody
Przez obszar Lędzin przebiegają dwa działy wodne drugiego rzędu pomiędzy Mleczną a Przemszą oraz Przemszą a Potokiem Goławieckim[9]. Najważniejszymi ciekami z sieci hydrograficznej są: Przyrwa i Potok Goławiecki, należące do zlewiska Wisły[6][9].
Lędziny są odwadniane również systemem małych potoków i rowów, do których zalicza się: Potok Stawowy (lewobrzeżny dopływ Mlecznej), Rów Hołdunowski (lewobrzeżny dopływ Przyrwy), Rów „E” (prawobrzeżny dopływ Potoku Goławieckiego), Rów Lędziński (lewobrzeżny dopływ Przyrwy) oraz Rów Wschodni (lewobrzeżny dopływ Rowu Hołdunowskiego)[9].
Gleby
Na terenie Lędzin występują przeważnie gleby bielicowe, powstałe z utworów pochodzenia lodowcowego, gleby brunatne, czarne ziemie, rędziny oraz gleby bagienne[6]. Wszystkie gleby występujące na terenie Lędzin są zaliczone do klasy „A”, czyli najmniej skażonych[6].
Klimat
Remove ads
Części miasta
Lędziny składają się z następujących części[5][11]:
Państwowy rejestr nazw geograficznych oprócz powyższych[b], wymienia także Kolonię Piast[12].
Lędziny nie posiadają formalnie wyznaczonych dzielnic (jednostek pomocnicznych)[11].
Demografia
Lędziny liczą ponad 16 tys. mieszkańców[2] i plasują się pod tym względem na 276. miejscu wśród miast Polski[7] oraz na 42. miejscu wśród miast województwa śląskiego.
Wykres liczby ludności miasta Lędziny na przestrzeni lat[14]:
 |
Według danych z 2015 w Lędzinach na 100 mężczyzn przypadało 101 kobiet[14].
Struktura płci i wieku mieszkańców Lędzin według danych z 31 grudnia 2015[14]:
 |
Remove ads
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Istnieją świadectwa penetracji przez człowieka terenu obecnych Lędzin już w epoce brązu[1]. Archeolodzy wykopali na terenie miasta fragmenty naczyń z okresu kultury łużyckiej[1]. W okresie przedchrześcijańskim w granicach obecnego miasta miejsce kultu słowiańskiego na wzgórzu Klimont, zwanym niegdyś „Piorunową Górką”[1] (obecnie w tym miejscu stoi katolicki kościół św. Klemensa). Miejscowość wspomniana przez Jana Długosza, w 1160 stanowiła własność rycerza Jaksy z Miechowa, który przekazał ją Benedyktynom[1]. W 1327 Lędziny przeszły pod panowanie Czech. W 1742 Lędziny znalazły się w granicach państwa pruskiego[1].
Teren walk z Niemcami w okresie powstań śląskich, szczególnie zaciętych podczas II powstania śląskiego w 1920[1]. Od 1922 ponownie w granicach Polski[1]. W czasie okupacji hitlerowskiej na terenie Lędzin istniały podobozy obozu koncentracyjnego Auschwitz: w latach 1943–1945 Fürstengrube (w Ławkach, obecnie dzielnicy Mysłowic) oraz w latach 1944–1945 Günthergrube[1].
Po wojnie nastąpił rozwój górnictwa i wzrost liczby mieszkańców. W latach 1945–1951 siedziba gminy Lędziny, a 1951–1954 gminy Hołdunów[1]. W latach 1954–1956 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lędziny, przekształconej w 1957 na osiedle. 31 grudnia 1961 do osiedla Lędziny włączono osiedle Hołdunów[1][15]. 1 stycznia 1966 osiedle Lędziny otrzymało prawa miejskie[1][16], a 27 maja 1975 miasto włączono do Tychów[1][17]. 2 kwietnia 1991 Lędziny odzyskały samodzielność jako odrębne miasto[1][18]. W 1999 Lędziny trafiły do powiatu tyskiego w województwie śląskim, a od 2002 należą do powiatu bieruńsko-lędzińskiego tamże[1][19].
W 1972 Lędziny zostały odznaczone Krzyżem Partyzanckim.
Nazwa
Nazwa Lędziny prawdopodobnie pochodzi od starosłowiańskich słów lędo lub lędzina, które oznaczały ziemię ugorną, nieporośniętą lasem[1]. Niegdyś lędzinami zwano wzgórza bez drzew albo polany pośród lasów[1].
Dnia 28 maja 1260 w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako wieś villa Lenzini[20].
Miejscowość została wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 pod nazwą Lensin[21][22].
Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Lyendzini oraz Landzyny wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[23].
W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 miejscowość została wymieniona jako Lendiny[24].
Remove ads
Zabytki
Podsumowanie
Perspektywa
W mieście znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków:
- kościół św. Klemensa z lat 1769–1772 (nr rej.: 574/59 z 10.12.1958, 677/66 z 28.05.1966[25] oraz A/691/2020 z 10.09.2020[26])
- budynek plebanii z 1788 – obecnie siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej (nr rej.: 678/66 z 28.05.1966[25] oraz A/859/2021 z 28.07.2021[27])
- kostnica na cmentarzu ewangelickim z 1797 (nr rej.: 717/66 z 15.06.1966[25] oraz A/688/2020 z 20.08.2020[28])
- budynek domu gminy protestanckiej z XIX wieku (nr rej.: 718/66 z 15.06.1966[25])
- klasztor sióstr Boromeuszek z 1905 (nr rej.: A/1253/23 z 31.08.2023[29])
- dom przy ulicy Gwarków 6 z XIX wieku – nie istnieje (nr rej.: 719/66 z 15.06.1966[25])
- dom przy ulicy Gwarków 8 z XIX wieku – nie istnieje (nr rej.: 720/66 z 15.06.1966[25])
W Lędzinach znajdują się też inne obiekty – które, mimo że nie widnieją w rejestrze zabytków – pełnią funkcję historyczną. Są to m.in.:
- dzwon z około 1540 znajdujący się na placu Farskim[30]
- budynek „owczarni” datowany na 1629[31][32]
- kaplica z końca XVIII wieku znajdująca się pod wzgórzem Klimont[32]
- kaplica z końca XVIII wieku znajdująca się przy ulicy Sobieskiego[32]
- budynek ewangelickiego domu parafialnego z 1778 lub 1779 – obecnie siedziba Miejskiego Ośrodka Kultury
- figura św. Jana Nepomucena z 1885 znajdująca się przy ulicy Lędzińskiej
Remove ads
Kultura
Instytucjami kultury w mieście są: Miejski Ośrodek Kultury oraz Miejska Biblioteka Publiczna[33]. W Lędzinach działa także Powiatowa Biblioteka Publiczna[34].
Edukacja
W mieście funkcjonuje żłobek[35], trzy publiczne przedszkola[36], cztery szkoły podstawowe[37] oraz Powiatowy Zespół Szkół (w skład którego wchodzą: branżowa szkoła I stopnia, technikum młodzieżowe i szkoła policealna)[38].
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie Lędzin działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki (dekanat Lędziny):
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
- Świadkowie Jehowy (Sala Królestwa Tychy)[39][40]:
- zbór Lędziny-Hołdunów
- zbór Lędziny-Ziemowit
Gospodarka
Bezrobocie
W 2015 stopa bezrobocia zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w mieście wynosiła 2,9%[41].
Przemysł
W Lędzinach znajduje się kilkadziesiąt zakładów przemysłowych[42]. Wśród nich najważniejszą rolę odgrywa KWK Ziemowit[42] (obecnie działająca jako ruch KWK Piast-Ziemowit). W wyniku restrukturyzacji górnictwa liczba zatrudnionych w kopalni stale maleje, mimo to jest to zakład zatrudniający nadal największą liczbę osób z miasta i nie tylko[42].
Handel
Lędziny posiadają targowisko miejskie[43]. Na terenie miasta działa kilka sklepów sieciowych.
Rolnictwo
W 2005 na terenie Lędzin powierzchnia użytków rolnych wynosiła 1855 ha – w tym 1139 ha gruntów ornych, 17 ha sadów, 557 ha łąk i 142 ha pastwisk[44].
Remove ads
Transport
Transport drogowy
Przez północną część miasta przebiega droga krajowa nr 1, umożliwiająca połączenia w kierunkach: Bielsko-Biała – Cieszyn oraz Kraków – Warszawa – Gdańsk[5]. Istnieją także połączenia drogowe z pozostałymi miastami konurbacji górnośląskiej – głównie Katowicami, Tychami, czy Mysłowicami[5].
Transport autobusowy
Na terenie Lędzin autobusowym przewozem zajmuje się Zarząd Transportu Metropolitalnego[45].
Transport kolejowy
Przez Lędziny przechodzi linia kolejowa nr 179 biegnąca do Tychów i Mysłowic[5].
Transport lotniczy
Remove ads
Polityka
Burmistrz
Obecnym burmistrzem miasta jest Marcin Majer, który otrzymał 67,85% głosów w II turze wyborów samorządowych w 2024[46].
Rada Miasta
Rada Miasta jest organem stanowiącym i kontrolnym w mieście[51]. Aktualnie liczy piętnastu radnych, którzy wybierani są w wyborach bezpośrednich[51]. Rada Miasta działa na sesjach, poprzez swoje komisje oraz poprzez burmistrza wykonującego jej uchwały[51].
Miasta partnerskie
Prasa lokalna
W Lędzinach wydawana jest przez Urząd Miasta gazeta lokalna[53].
Sport i rekreacja
Obiekty sportowe
Kluby i organizacje sportowe
- MKS Lędziny – piłka nożna[62]
- Akademia Sportu KSB Lędziny – piłka nożna[63]
- Miejski Klub Tenisa Stołowego Lędziny – tenis stołowy[64]
- Uczniowski Klub Sportowy „Orka” – pływanie[65]
- Klub Szachowy Górnik Lędziny – szachy[66]
- Klub Skatowy OSP Lędziny – skat[67]
- Polski Związek Wędkarski – Koło Nr 32 – wędkarstwo[68]
Turystyka
_(trails_in_Holdunow).jpg)
Szlaki turystyczne
- Szlaki piesze
Szlak Krawędziowy GOP: Gliwice – Przyszowice – Chudów – Paniówki – Borowa Wieś – Ruda Śląska – Mikołów – Tychy – Lędziny – Chełm Śląski – Chełmek (78 km, w tym 11 km na terenie Lędzin)[69]
Szlak im. ks. Jana Kudery: Mysłowice – Imielin – Chełm Śląski – Lędziny – Bieruń (21,5 km, w tym 9 km na terenie Lędzin)[69]
Szlak Hołdunowski: Katowice – Mysłowice – Lędziny – Imielin – Mysłowice – Jaworzno (24,1 km, w tym 6 km na terenie Lędzin)[69]
- Szlaki rowerowe
Baza noclegowa
W Lędzinach znajduje się jeden hotel dwugwiazdkowy (2015)[73].
Honorowi obywatele oraz zasłużeni dla miasta
Podsumowanie
Perspektywa
Miasto posiada dwunastu honorowych obywateli[74]:
- Andrzej Naczyński (od 22 marca 2001) – były dyrektor KWK Ziemowit
- płk. Jerzy Szewełło (od 22 marca 2001) – żołnierz, który w okresie stanu wojennego stanął po stronie strajkujących górników w KWK Ziemowit
- Franciszek Serafin (od 22 marca 2001) – autor i redaktor wielu książek i opracowań poświęconych m.in. Tychom i okolicom
- Antoni Piszczek (od 22 listopada 2001) – były dyrektor KWK Ziemowit
- Wiktor Zin (od 27 kwietnia 2006) – architekt, który prowadził prace wykopaliskowe na wzgórzu Klimont
- ks. Tadeusz Orszulik (od 27 kwietnia 2006) – były proboszcz parafii św. Klemensa
- ks. Józef Przybyła (od 3 czerwca 2008) – były proboszcz parafii Chrystusa Króla
- Rafał Bula (od 28 kwietnia 2011[75]) – autor wielu publikacji i książek historycznych na temat Lędzin
- Irena Gajer (od 28 kwietnia 2011[75]) – była skarbnik miasta
- Jan Raszka (od 28 kwietnia 2011[75]) – były przewodniczący Rady Miasta
- Władysław Trzciński (od 15 kwietnia 2016[76]) – były burmistrz miasta
- Jan Górski (od 15 kwietnia 2016[76]) – były dyrektor Szkoły Podstawowej nr 3
Miasto nadawało od marca 2001 do października 2006 tytuł „Zasłużony dla miasta Lędziny”, którym zostali uhonorowani[77]:
- Sylwester Łakota
- ks. Józef Przybyła
- Klemens Ścierski
- Mariusz Żołna
- Helena Szabrańska
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads