Marek Jan Chodakiewicz

Marek Jan Chodakiewicz (ur. 15 lipca 1962 w Warszawie) – polsko-amerykański historyk, profesor w The Institute of World Politics w Waszyngtonie, specjalizujący się w badaniu stosunków polsko-żydowskich, tematyki Holokaustu oraz historii Europy Środkowej i Wschodniej XIX wieku i XX wieku.

Marek Jan Chodakiewicz

Data i miejsce urodzenia	15 lipca 1962 Warszawa
Specjalność: historia Europy Środkowej i Wschodniej XIX-XX w.
Alma Mater	Columbia University
Doktorat	2001 – historia Columbia University
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	University of Virginia
Stanowisko	adiunkt
Okres zatrudn.	2001–2003
Uczelnia	The Institute of World Politics
Stanowisko	profesor
Okres zatrudn.	od 2003
Odznaczenia

Życiorys

Syn Witolda oraz krewny Chrisa Cieszewskiego^[1][2]. Do USA wyjechał w 1982 na studia^[3]. Bakalaureat uzyskał na San Francisco State University w 1988, tytuł zawodowy magistra zdobył na Columbia University. Stopień doktora uzyskał broniąc na Columbia University w 2001 dysertacji: Accommodation and Resistance: A Polish County Krasnik during the Second World War and its Aftermath, 1939–1947. W latach 2001–2003 był adiunktem (assistant professor of history) na University of Virginia w Charlottesville. Był także profesorem wizytującym na Loyola Marymount University. Od 2003 jest profesorem historii w The Institute of World Politics w Waszyngtonie. W kwietniu 2005 został przez prezydenta G.W. Busha powołany do amerykańskiej Rady Pamięci Holokaustu, a od 2008 jest kierownikiem Katedry Studiów Polskich im. Tadeusza Kościuszki (The Kosciuszko Chair of Polish Studies). Od 2018 do 2022 członek Rady przy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku^[4].

W Polsce jest w radzie programowej naukowego czasopisma społeczno-historycznego „Glaukopis”, publikuje w Przeglądzie Historyczno-Wojskowym, „Zeszytach Historycznych WiN-u” i „Arcanach”, współpracuje z wydawnictwem „Fronda”, tygodnikiem „W sieci”, „Tygodnikiem Solidarność” oraz tygodnikiem „Najwyższy CZAS!”. Publikuje też w dzienniku „Rzeczpospolita”, na blogu Salon24.pl.

Specjalizuje się w historii Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, w tym w historii Polski, Austro-Węgier (Historia Austro-Węgier) i Imperium Rosyjskiego (Historia Rosji), stosunkach polsko-żydowskich, myśli konserwatywnej i w problematyce nazizmu, faszyzmu oraz komunizmu.

Wystąpił w filmach dokumentalnych Towarzysz generał (2009), New Poland (2010), w trzeciej części serii Transformacja (2012) oraz Jedwabne. Historia prawdziwa (2022).

Zasiada w radzie historycznej Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych^[5].

Poglądy i kontrowersje

Poglądy polityczne: prawica i lewica

Naukowiec o poglądach prawicowych i konserwatywnych.

Zdaniem Chodakiewicza pierwsze elementy struktur określanych z czasem jako lewicowe można dostrzec w gnozie^[6]. Ich podstawą jest więc przekonanie o możliwości posiadania tajemnej (a więc niedostępnej ogółowi społeczeństwa) wiedzy o rzeczywistości, dzięki której staje się możliwa radykalna przemiana świata^[7]. Stąd, jak twierdzi Chodakiewicz, obecne w rozmaitych ruchach lewicowych dążenia rewolucyjne oraz utopijność^[7]. W cywilizacji chrześcijańskiej przejawiały się one w wierze w dokonanie przewrotu społecznego ustanawiającego Królestwo Boże na ziemi, a więc w wymiarze doczesnym^[7]. W ramach laicyzacji świata zachodniego ta sama wiara utraciła religijną nomenklaturę, przyjmując postać oczekiwania idealnego, pozbawionego przemocy i niesprawiedliwości społeczeństwa oraz powszechnego dobrobytu^[7]. Koncepcję tę niejednokrotnie wspiera przekonanie o tym, że człowiek, pozostając w stanie natury, jest istotą wolną i równą, a nabywa niewłaściwych przekonań w wyniku niekorzystnych i opresyjnych warunków społecznych^[8]. Ich zmiana może dokonywać się drogą rewolucji lub wdrażania stopniowych zmian struktury społeczeństwa^[6].

Innymi, obok gnozy i utopijności, wyznacznikami myśli lewicowej są według Chodakiewicza:

• relatywizm i nominalizm polegające na przekonaniu o względności wszelkich ludzkich pojęć konstytuujących religię, tradycję i wartości^[9].
• idealizm i dualizm, które wyrażają się w przekonaniu o wyższości idei nad rzeczywistością, a także o możliwości dopasowania natury ludzkiej do teoretycznego modelu społeczeństwa postępowego^[10].
• progresywizm.

Należy do zdecydowanych krytyków Jana Tomasza Grossa^[11].

Stosunek do teorii gender

Kontrowersje wzbudził wykład dotyczący cywilizacji śmierci, który Marek Chodakiewicz wygłosił 29 lipca 2019 w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki^{[12][13][14][15]}. Został on uznany przez część mediów za homofobiczny^[13][14][15].

Chodakiewicz wyprowadza zasadnicze punkty teorii gender z idei gnostyckich, które powracały w historii kultury zachodniej pod postacią kolejnych ruchów progresywnych, anarchicznych czy radykalnie emancypacyjnych^[16]. „Podczas gdy w chrześcijaństwie ciało i dusza to jedno”, pisał, „w gnozie są one traktowane oddzielnie. Ta starożytna herezja jest właśnie źródłem ideologii gender, szczególnie twierdzenia o rzekomej płynności płci (...). Sekty oparte na takich propozycjach pojawiają się w dziejach cyklicznie (...). Po XVII w. nastąpiła sekularyzacja gnostycyzmu. Tzw. oświecenie zdetronizowało Boga na rzecz nauki, która stała się bogiem. I zdeifikowała człowieka. W tym kontekście w XVIII w. miała miejsce nowa rewolucja seksualna”^[17].

Wyróżnienia i nagrody

• Stypendium „Richard Hofstadter Fellowship” (1989–1994)
• Grant Prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej (2001)
• Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza (2003)^[18]
• Grant „The Earhart Foundation Fellowship” (2004)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2007)^[19]
• Grant „Smith Richardson Fellowship” (2009–2010)
• Weteran honoris causa polskiej Korporacji Akademickiej Respublica^[20]

Publikacje

W języku polskim

• Ciemnogród? O Prawicy i Lewicy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Fulmen-Poland, 1996, ISBN 83-86445-00-9.
• Zagrabiona pamięć: Wojna w Hiszpanii, 1936-39. Warszawa: Fronda, 1997. ISBN 83-907120-2-4.
• Tajne Oblicze: Dokumenty GL-AL i PPR, 1942-1945. Tomy 1-3, Warszawa: Burchard Edition, 1997-1999. ISBN 83-87654-03-5 (współredaktorzy: Leszek Żebrowski, Piotr Gontarczyk)
• Narodowe Siły Zbrojne: „Ząb” przeciw dwu wrogom. 3 wyd.: 1994, 1999, 2004
• Żydzi i Polacy 1918-1955: Współistnienie, Zagłada, Komunizm. Warszawa, wyd. Fronda, 2000 (wyd. 2 2011). ISBN 83-912541-8-6.
• Ejszyszki. Kulisy zajść w Ejszyszkach: Epilog stosunków polsko-żydowskich na Kresach, 1944-45: Wspomnienia-dokumenty-publicystyka. Tomy 1-2. Warszawa, wyd. Fronda, 2002 (2 wyd. 2010). ISBN 83-911063-3-0.
• Ronald Reagan: „Moja wizja Ameryki”. Warszawa: Arwil, 2004. ISBN 83-919221-5-4 (współredaktorzy: Paweł Toboła-Pertkiewicz, Paweł Włodarskii)
• Po Zagładzie. Stosunki polsko-żydowskie 1944–1947. Warszawa: IPN, 2008, seria „Monografie”. ISBN 978-83-60464-64-9.
• Żeby Polska była polska. Antologia publicystyki konspiracyjnej podziemia narodowego 1939–1950. Warszawa: IPN, 2010. ISBN 978-83-7629-212-0 (współredaktor: Wojciech Muszyński)
• Złote serca, czy złote żniwa? Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów, The Facto, 2011. ISBN 978-83-61808-05-3.
• Między Wisłą a Potomakiem, wyd. Patria Media, 2012. ISBN 978-83-932209-2-2.
• Mord w Jedwabnem 10 lipca 1941: prolog, przebieg, pokłosie. Międzyzdroje, Kraków: Wyd: Arkadiusz Wingert, 2012. ISBN 978-83-60682-39-5.
• O prawicy i lewicy. Biblioteka Glaukopis-u. t. 3. Gdańsk: Patria Media, 2013. ISBN 978-83-933980-3-4.
• Transformacja czy niepodległość? Gdańsk: Patria Media, 2014. ISBN 978-83-93220-98-4.
• Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty 1942-1944, t. 1. Lublin: Fundacja Kazimierza Wielkiego, 2014. ISBN 978-83-93767-41-0 (współredaktorzy: Wojciech Muszyński, Leszek Żebrowski)^[21]
• O cywilizacji śmierci. Jak zatrzymać antykulturę totalitarnych mniejszości, Warszawa: 3S Media Sp. z o.o., 2019, ISBN 978-83-61935-99-5.

W języku angielskim

• Spanish Carlism and Polish Nationalism: The Borderlands of Europe in the 19th and 20th Centuries. Charlottesville, VA: Leopolis Press, 2003. ISBN 0-9679960-5-8 (współredaktor: John Radziłowski)
• After the Holocaust: Polish-Jewish Relations in the Wake of World War II, East European Monographs, 2003. ISBN 0-88033-511-4.
• Poland’s Transformation: a Work in Progress. Charlottesville, VA: Leopolis Press, 2003. ISBN 978-0-9679960-2-8 (współredaktorzy: John Radziłowski, Dariusz Tołczyk)
• Accommodation, collaboration, and resistance in Poland, 1939–1947: a theory of choices and the methodology of a case study. Detroit, Michigan: Piast Foundation, 2003
• Between Nazis and Soviets: Occupation Politics in Poland, 1939–1947, Lexington Books, 2004. ISBN 0-7391-0484-5.
• The Massacre in Jedwabne, July 10, 1941: Before, During, After. Columbia University Press and East European Monographs, 2005. ISBN 0-88033-554-8.
• Golden Harvest or Hearts of Gold? Studies on the Fate of Wartime Poles and Jews. Washington, DC: Leopolis Press 2012, ISBN 0-9824888-1-5 (współredaktorzy: Wojciech Muszyński, Paweł Styrna)
• Intermarium: the land between the Black and Baltic Seas. New Brunswick: Transaction Publishers, 2012. ISBN 978-1-4128-4774-2.
• Poland’s transformation: a work in progress: studies in honor of Kenneth W. Thompson. Londyn: Transaction Publishers, 2013. ISBN 978-1-4128-0592-6 (współredaktorzy: John Radziłowski, Dariusz Tołczyk)