Ostrokrzew paragwajski

Ostrokrzew paragwajski, herbata paragwajska, herba mate, yerba mate^[5] (Ilex paraguariensis A.St.-Hil.) – gatunek drzewa z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae). Występuje w stanie dzikim w Ameryce Południowej (Brazylia, Argentyna, Paragwaj, Urugwaj)^[6]. Nazwę naukową tej roślinie nadał francuski botanik Auguste de Saint Hilaire(inne języki) w 1822 roku^[3]. Hiszpańska nazwa zwyczajowa to yerba mate lub herba mate (= napój ziołowy)^[5], a portugalska erva-mate.

Ostrokrzew paragwajski

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	ostrokrzewowce
Rodzina	ostrokrzewowate
Rodzaj	ostrokrzew
Gatunek	ostrokrzew paragwajski
Nazwa systematyczna
Ilex paraguariensis A.St.-Hil. Mém. Mus. Hist. Nat. 9: 351 1822[3]
Synonimy
Ilex mate St. Hil.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
bliski zagrożenia

Plantacja ostrokrzewu paragwajskiego

Morfologia

Pokrój

Wiecznie zielone drzewo dorastające nawet do 15 metrów wysokości^[5], ale zwykle wysokość nie przekracza 6-8 metrów^[7].

Pień

Kora biaława i gładka, pień krótki, drewno nietrwałe, łatwo butwiejące^[5].

Liście

Zimozielone, odwrotnie podłużnie jajowate, z zewnątrz błyszczące, odlegle ząbkowane. Osiągają długość ponad 5 cm^[5].

Kwiaty

Rośliny zmienne, zarówno jedno- jak i dwupienne. Kwiaty zawsze rozdzielnopłciowe, zebrane w pęczki w kątach liści, drobne, białe lub kremowe. Mają mały, 4–5-działkowy kielich, 4-płatkową koronę zrośniętą do połowy, 1 czterokomorowy słupek o bardzo krótkiej szyjce i 4 pręciki przyrośnięte do korony^[5]. Kwitnie od października do grudnia.

Owoce

Ciemnoczerwone lub fioletowe, mięsiste jagody^[7].

Zastosowanie

• Sztuka kulinarna: w Ameryce Południowej ostrokrzew ma znaczenie podobne jak herbata w Europie. W celach spożywczych wykorzystywane są liście oraz gałązki w ustawowo określonych proporcjach do produkcji yerba mate. Dziko rosnący ostrokrzew ma aromatyczny, silny zapach i smak. Napar z tej rośliny przyrządza się z pokruszonych, suchych (rzadziej świeżych), specjalnie spreparowanych liści oraz gałązek^[5].
• Roślina uprawna: W ciągu roku z jednego drzewa można zebrać 30-38 kg suszonych liści. Plony z jednego drzewa są zbierane co trzy lata, aby zapobiec „utracie mocy” rośliny. W XVII wieku przybyli do Paragwaju Jezuici, którzy założyli pierwsze większe plantacje.
• Roślina lecznicza: Indianie Guarani piją napar z liści ostrokrzewu paragwajskiego od czasów prekolumbijskich, aby zmniejszyć uczucie głodu, zwalczyć zmęczenie i zredukować stres. Europejska Agencja Leków (EMA) w 2011 roku opublikowała raport na temat leczniczego zastosowania surowca farmaceutycznego jakim są liście ostrokrzewu paragwajskiego^[8]. Raport ten w 2021 roku został uaktualniony^[9].
  • Surowiec zielarski: liście, zawierają 0,9–1,8% kofeiny^[5], oraz witaminy A, B₁, B₂, C, sole mineralne, inozytol, cholinę, kwas nikotynowy, flawonoidy.
  • Działanie: napar działa pobudzająco, zmniejsza postęp miażdżycy, oczyszcza organizm z ciężkich metali i toksyn, rozszerza naczynia krwionośne, działa odchudzająco.^{[potrzebny przypis]}

Obecność w kulturze i symbolice

W różnych częściach świata ostrokrzew paragwajski służy ludziom do nawiązywania więzi o charakterze nieformalnym opartej na wspólnym rytualnym piciu yerba mate.