Rukiew wodna

Rukiew wodna (Nasturtium officinale W. T. Aiton) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Zasięg rodzimy obejmuje Europę i Azję, ale jako gatunek zawleczony szeroko rozprzestrzenił się na wszystkich kontynentach świata^[4]. Unika rejonów o klimacie kontynentalnym^[5]. W Polsce występuje rzadko, głównie w zachodniej części kraju^[5]. Brak go w północno-wschodniej i południowo-wschodniej części kraju. Dawniej był uprawiany.

Rukiew wodna

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	rukiew
Gatunek	rukiew wodna
Nazwa systematyczna
Nasturtium officinale W. T. Aiton Hortus kew. ed. 2, 4:110. 1812
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski

Morfologia

Łodyga

Pokładająca się lub wzniesiona, kanciasta, rozgałęziona, wewnątrz zwykle pusta. Osiąga 2–10 mm grubości^[6] (rzadko nawet więcej^[7]) i 10–300 cm długości (przy czym dorasta do 40^[5][7]–90^[6][8] cm wysokości). W węzłach starsze pędy zakorzeniają się. Pędy zachowują zieloną barwę przez cały sezon (nie nabiegają purpurowo jesienią)^[7].

Liście

Nieparzysto pierzastozłożone, przeważnie 3–9(13)-listkowe, długości 5–15 cm^[6] (wczesne liście często zredukowane, składają się tylko z osadki i listka szczytowego)^[7]. Listek szczytowy ogonkowy, łopatkowato-jajowaty, dużo większy od jajowatych listków bocznych, piłkowano-karbowany, lub klapowany. Pozostałe listki boczne są siedzące, eliptyczne lub lancetowate, mają faliste lub odlegle piłkowane brzegi i zwężającą się nasadę^[8]. U nasady rynienkowatych ogonków liści środkowych bywają wykształcone lancetowate uszka osiągające do 4 mm długości^[7].

Kwiaty

Drobne, białe, typowe dla kapustowatych, zebrane w grona na szczycie łodyg, na ich podnoszących się końcach^[7]. Ich szypułki wydłużają się podczas owocowania, w efekcie część kwitnąca jest gęsta i spłaszczona od góry, a owocująca wydłużona i luźna^[7]. Płatki korony jajowatolancetowate, o długości 4–5 mm, białe z ciemniejszymi żyłkami i często fioletowo zabarwionym paznokciem. Działki kielicha krótsze od płatków. Wewnątrz kwiatu 1 słupek górny i 6 czterosilnych pręcików^[8]. Nitki pręcików są białawe, a pylniki są żółte^[7].

Owoc

Obła łuszczyna z wypukłymi klapami. Osiąga długość 10–18 mm i szerokość 2–2,5 mm i wyrasta na szypułce o długości 8–12 (16) mm. Okrągławoeliptyczne i wąsko oskrzydlone z jednej strony są ustawione dwurzędowo. Mają sieciowatą skulpturę na powierzchni; na każdej stronie ok. 25–50 pól^[9].

Rośliny podobne

Rukiew drobnolistna osiągająca mniejsze rozmiary (łodygi o średnicy do 5 mm osiągają do 80 cm długości i wznoszą się do 40 cm) różni się cieńszymi (ok. 1–1,5 mm średnicy) i nieco dłuższymi łuszczynami (ok. 16–25 mm) osadzonymi na cienkich szypułkach^[9][7]. Nasiona w łuszczynie u tego gatunku ułożone są w jednym rzędzie. Na powierzchni łupiny nasiennej na jednej stronie znajduje się około 100 okienek/pól skulptury (tj. co najmniej dwa razy więcej niżeli u rukwi wodnej)^[7].

Roślina może być też mylona z rzeżuchą gorzką Cardamine amara, która ma jednak listki na brzegu orzęsione (rukiew ma brzegi listków nagie), łodygę pełną, dłuższe płatki (do 9 mm), pylniki fioletowe^[7].

• 
  Liść
• 
  Kwiaty i liście
• 
  Łuszczyna
• 
  Dwurzędowe nasiona

Biologia i ekologia

Stanowisko rukwi wodnej, Stinsford, Anglia

Uprawa rukwi wodnej w Warnford, Anglia

Zupa z rukwi wodnej

Bylina, hydrofit. Kwitnie w Europie Środkowej od czerwca do września^[6], ale na obszarach o łagodniejszym klimacie od marca do października^[10]. Rukiew jest samopylna. Rozprzestrzenia się także wegetatywnie^[10].

Siedliskiem są płytkie, wolno płynące wody (na głębokości od kilkunastu do kilkudziesięciu cm^[6], z optimum między 10 a 20 cm^[10]), brzegi rzek, potoków, rowów, starorzeczy, źródliska oraz tereny okresowo zalewane^[6] lub mokre^[8]. Unika wód stojących, dobrze zaś znosi wody zasadowe. Preferuje podłoże gliniaste i żwirowe. Źle znosi silne zacienienie^[10]. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Nasturtietum officinalis^[11].

Liczba chromosomów 2n= 32^[12].

Zmienność

Tworzy mieszańca z rukwią drobnolistną – Nasturtium sterile (Airy Shaw) Oefelein^[12].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 r. roślina podlega w Polsce ochronie częściowej^[13]. W latach 2004–2014 była objęta ścisłą ochroną gatunkową^[14]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[15].

Nazewnictwo

Takson w randze gatunku pod nazwą Nasturtium officinale opublikowany został w 1812 r. przez Williama Townsenda Aitona w drugiej edycji Hortus Kewensis, tom 4, strona 110^[4].

• Inne nazwy zwyczajowe: rzeżucha wodna.
• Ma wiele synonimów nazwy łacińskiej^[4]: Nasturtium nasturtium-aquaticum (L.) H. Karst., Radicula nasturtium Cav., Radicula nasturtium-aquaticum (L.) Rendle & Britten, Rorippa nasturtium Beck, Rorippa nasturtium-aquaticum (L.) Hayek, Sisymbrium nasturtium Thunb., Sisymbrium nasturtium-aquaticum L.

Zastosowanie

Roślina jadalna

Liście i młode rośliny są jadalne, jest to jedna z najcenniejszych dla zdrowia roślin, o dużej gęstości odżywczej^[16]. Uprawiana jako warzywo, szczególnie popularne w Normandii. W czasach starożytnych spożywana w Rzymie^[5]. W średniowiecznej Anglii, Niemczech, Francji i Szwajcarii uprawiana w specjalnie w tym celu przygotowywanych basenach^[5]. Jedna z ulubionych potraw Napoleona. Wymieniono ją wśród składników przysmaków podanych w weselnym menu (miniaturowe tarty ze szparagami i rukwią wodną) z okazji zaślubin księcia Williama z Księżną Catherine w pałacu Buckingham (29 kwietnia 2011)^[17].

Roślina lecznicza

Ziele zawiera glikozyd (glukozynolan - glukonasturcynę), który nadaje roślinie ostrogorzki smak, jod i liczne witaminy^[5]. Jak inne glukozylany, glukonasturcyna ma działanie chemoprewencyjne^[18]. W 100 g ziela znajduje się 11 kcal i stosunkowo dużo witaminy K (250 µg), witaminy A (160 µg RAE), witaminy B2 (0,120 mg), witaminy B3 (0,200 mg), witaminy B6 (0,129 mg), witaminy C (43 mg), potasu (330 mg), wapnia (120 mg) i magnezu (21 mg)^[19].

Obecność w symbolice

Rukiew wodna jest elementem herbów miejscowości i gmin francuskich: Vernon, Vayres-sur-Essonne i D’Huison-Longueville.

• 
  Herb Vernon
• 
  Herb Vayres-sur-Essonne
• 
  Herb D’Huison-Longueville