Sabiowate

Sabiowate (Sabiaceae) – rodzina roślin okrytonasiennych zaliczana do srebrnikowców (Proteales)^[2]. Obejmuje trzy rodzaje ze 140 gatunkami^[2]. Jej przedstawiciele to zimozielone (z wyjątkiem dwóch gatunków) drzewa, krzewy i pnącza występujące w Azji południowo-wschodniej (od Himalajów po Wyspy Salomona) oraz w tropikalnej strefie obu Ameryk^[4][5].

Sabiowate

Meliosma dilleniifolia
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	srebrnikopodobne
Rząd	srebrnikowce
Rodzina	sabiowate
Nazwa systematyczna
Sabiaceae Blume Mus. Bot. 1: 368. 1851[3]
Zasięg

Morfologia

Pokrój

Zimozielone (tylko dwa gatunki z rodzaju Meliosma zrzucają liście) drzewa, krzewy i pnącza. Sabia japonica wykształca na pędach krótkie ciernie^[6].

Liście

Skrętoległe, pojedyncze lub nieparzysto pierzasto złożone (czasem zredukowane do listka szczytowego i pozornie pojedyncze)^[5][6]. Blaszki liści skórzaste i całobrzegie, czasem piłkowane^[6], często z czerwonymi gruczołkami^[5], charakterystycznie użyłkowane – wiązki przewodzące przy brzegu blaszki liściowej biegną łukiem i łączą się wzajemnie.

Kwiaty

Promieniste w rodzaju Sabia, grzbieciste u dwóch pozostałych^[4]. Drobne, zebrane w wiechy, rzadziej w grona lub pojedyncze, wyrastające w kątach liści lub na szczytach pędów^[6]. Mają okwiat zróżnicowany na kielich (trzy lub pięć działek wolnych lub zrośniętych u nasady) i koronę (trzy do pięciu wolnych płatków)^[6]. Listki okwiatu i pręciki naprzeciwległe. Z 5 pręcików wszystkie płodne lub tylko dwa płodne, pozostałe wykształcone jako prątniczki^[5]. Zalążnia górna dwu- lub trójkomorowa^[5].

Owoce

Spłaszczone i wyraźnie skrzywione pestkowce, u Sabia czasem rozłupnia z dwoma pestkowcami^[6].

Systematyka i pochodzenie

Rośliny zaliczane współcześnie do sabiowatych zostały po raz pierwszy sklasyfikowane przez Stefana Endlichera w 1840. Wyodrębnił on rodzaj Meliosma w randze monotypowej rodziny Meliosmaceae. W 1849 Jules Planchon włączył do tej rodziny rodzaje Sabia i Ophiocaryon. W tym samym czasie Carl Blume zaliczył rodzaj Sabia do rodziny Sabiaceae, do której zaliczone zostały rodzaje Meliosma i Ophiocaryon w 1862. Mimo że nazwa Meliosmaceae miała pierwszeństwo, w kolejnych klasyfikacjach utrzymywała się diagnoza Sabiaceae i w końcu ona została zaakceptowana, podczas gdy odrzucono koncepcję Endlichera. Jedynie w systemach wyróżniających liczne rodziny (np. system Takhtajana z 1997 i Reveala z 2008) opisywane są odrębnie rodzina Meliosmaceae z Meliosma i Sabiaceae z pozostałymi dwoma rodzajami^[7][8].

Bardzo różnie sytuowano sabiowate w systemie roślin okrytonasiennych. W XIX wieku zaliczane były zwykle do mydleńcowców (Sapindales). W 1855 William Hooker i Thomas Thomson umieścili tę rodzinę wśród pierwotnych dwuliściennych w obrębie jaskrowców (Ranunculales)^[7]. Tam też zaliczana była w systemie Cronquista (1981). Armen Tachtadżian w swoim systemie jeszcze z 2009 umieszczał rodzinę w monotypowym rzędzie Sabiales w podklasie różowych Rosidae (aczkolwiek przyznając, że to rozwiązanie prowizoryczne)^[4]. Kolejne analizy, zwłaszcza z użyciem metod molekularnych, upewniły taksonomów o trafności włączania Sabiaceae do najstarszych linii rozwojowych dwuliściennych właściwych (eudicots)^[7]. W kolejnych systemach APG rodzina miała niejasną pozycję (incertae sedis) i była umieszczana obok rzędów srebrnikowców, trochodendronowców i bukszpanowców. W 2007 roku badania molekularne wykluczyły w zasadzie bezpośrednie związki filogenetyczne Sabiaceae z trochodendronowcami i bukszpanowcami. Ostatecznie rodzina sabiowatych została włączona do srebrnikowców (Proteales) w systemie APG IV z 2016^[2][9].

W obrębie rodziny rodzaj Sabia jest siostrzany względem Meliosma i Ophioocaryon^[10].

Na podstawie zegara molekularnego rodzina wyewoluowała ok. 120 milionów lat temu^[5]. Skamieniałości rodzajów Sabia i Meliosma znane są z mezozoiku z Europy Środkowej. Wymarłe rodzaje tu klasyfikowane datowane na mezozoik znajdowane są także w Japonii, a już na kenozoik z Europy i Ameryki Północnej^[6].

Pozycja systematyczna rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina wskazywana jest jako klad bazalny w obrębie srebrnikowców^[2][9]:

srebrnikowce	sabiowate Sabiaceae lotosowate Nelumbonaceae srebrnikowate Proteaceae platanowate Platanaceae

Wykaz rodzajów^[2][11]

• Sabia Colebr. – sabia
• Meliosma Blume
• Ophioocaryon Endl.