Skalmierzyce

Skalmierzyce (pot. Stare Skalmierzyce, niem. Alt Skalmirschütz) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nowe Skalmierzyce, nad strugą Ciemna, na Wysoczyźnie Kaliskiej, w Kaliskiem, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, graniczy z miastem Nowe Skalmierzyce, ok. 13 km na wschód od Ostrowa Wielkopolskiego.

Skalmierzyce

wieś
Diecezjalne Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Skalmierzyckiej
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	ostrowski
Gmina	Nowe Skalmierzyce
Liczba ludności (2021)	2212[1]
Strefa numeracyjna	62
Kod pocztowy	63-460[2]
Tablice rejestracyjne	POS
SIMC	0204748
Położenie na mapie gminy Nowe Skalmierzyce Skalmierzyce
Położenie na mapie Polski Skalmierzyce
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Skalmierzyce
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego Skalmierzyce
51°42′09″N 17°58′39″E[3]

Siedziba władz Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce. Od 1 stycznia 2010 do 31 grudnia 2022 jedyna wieś w Polsce, na terenie której mieściła się siedziba gminy miejsko-wiejskiej, na obszarze której znajdowało się miasto (Nowe Skalmierzyce).

Położenie

Skalmierzyce usytuowane są w centralnej części gminy Nowe Skalmierzyce. Przez wieś przebiega DK25 na odcinku Kalisz – Ostrów Wielkopolski oraz linia kolejowa nr 14. Około 1,5 km od stacji Nowe Skalmierzyce, ok. 3 km od przystanku kolejowego Ociąż.

Granica administracyjna wsi Skalmierzyce z miastem Nowe Skalmierzyce przebiega wzdłuż ulicy Boczkowskiej i Podkockiej.

Podział administracyjny

Pod koniec XVI w. leżały w powiecie kaliskim województwa kaliskiego^[4]. Miejscowość przynależała administracyjnie przed rokiem 1887 do powiatu odolanowskiego. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Skalmierzyce, od 1973 gminy Nowe Skalmierzyce. W latach 1975–1998 do województwa kaliskiego, a w latach 1887–1975 i od 1999 do powiatu ostrowskiego.

Historia

Znane od 1343 jako wieś kościelna kapituły gnieźnieńskiej, wymieniane jako Scarbimirzyce, Skarmyerzyce, Skarbimierzyce i in^[5][6]. W przywileju z 1357 król Kazimierz III Wielki potwierdził własność kapituły proboszczów katedralnych^[5].

Pod koniec XVI w. liczyły około 10 gospodarstw, w tym rzemieślnika oraz karczmę^[6]. W 1618 były w posiadaniu Stanisława Łubieńskiego, późniejszego biskupa płockiego^[5].

W latach 1510–1723 dochodziło kilkakrotnie do sporów o rozgraniczanie wsi Skalmierzyce z osadą Oswaldowo pod Ociążem^[5].

W XIX w. na terenie wsi założono osadę z komorą celną przy granicy Królestwa Polskiego, która w 1908 została wyodrębniona przez ówczesne władze pruskie jako nowa miejscowość – Skalmierzyce Nowe^[7]. Komora celna w Skalmierzycach odgrywała istotną rolę w handlu na terenie powiatu odolanowskiego^[8]. Pod koniec wieku miejscowość zajmowała obszar 718 ha i liczyła 955 mieszkańców^[5].

Na początku XX w. w Skalmierzycach funkcjonował targ, dla kupców i nabywców z okolicznych wsi^[8].

Sanktuarium w Skalmierzycach

Kościół

Budynek kościoła z widokiem na kaplicę

Początki kultu maryjnego w Skalmierzycach sięgają XV w^[9]. Pierwszy drewniany kościół parafii pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej istniał już przed 1343^[9]. Około 1600 Piotr Tylicki wybudował, w miejsce starego, nowy drewniany kościół, konsekrowany w 1643 przez biskupa sufragana Jana Madalińskiego^[5].

W 1791 kościół drewniany zastąpiono murowanym oraz dobudowano kaplicę pw. św. Józefa^[5].

Krzyż na wieży kościoła w Skalmierzycach

W kościele w Skalmierzycach zachowały się trzy prace dłuta ludowego rzeźbiarza Józefa Wawrzyńczaka: rzeźba św. Katarzyny (1886), rzeźba św. Antoniego oraz antypendium ołtarza Ostatnia Wieczerza, według malowidła Leonarda da Vinci^[8][10].

Przy kościele w 1909 powstał budynek Domu Katolickiego, przed którym rośnie dąb posadzony w pierwszą rocznicę odzyskania niepodległości (11 listopada 1919)^[11].

Obraz

Murowana kaplica Matki Boskiej powstała w 1621 w stylu późnorenesansowym – zbudowana na rzucie kwadratu, nakryta kopułą z dekoracją stiukową^[8]. Wewnątrz kaplicy umieszczono pochodzący z ok. XV/XVI w. obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus (Matka Boska Skalmierzycka), otoczony licznymi darami wotywnymi pielgrzymów za udzielone cuda i łaski^[8][9].

Jednym z najcenniejszych darów jest srebrny ryngraf z 1634, podarowany przez króla Władysława IV Wazę w podziękowaniu za zwycięstwo nad Turkami osmańskimi^[9].

4 września 1966 prymas Polski Stefan Wyszyński, dokonał koronacji obrazu^[8].

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego^[12]:

• kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1791–1792, przebudowany w 1873 i na początku XX w.
  • kaplica Matki Boskiej Skalmierzyckiej z 1621 roku, późnorenesansowa
  • kaplica św. Józefa z 1791 roku, nakryta sklepieniem krzyżowym
  • cmentarz kościelny
  • fragment murowanego ogrodzenia z kapliczką, bramą główną z końca XVIII w.

Pozostałe:

• park przykościelny^[13]

Edukacja

• Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza

Ludzie związani ze Skalmierzycami

• Gunther von Hagens – niemiecki lekarz, wynalazca plastynacji
• Piotr Łyszczak – działacz społeczny, powstaniec śląski, poseł na Sejm II RP
• Zygmunt Pawlaczyk – pilot wojskowy i cywilny
• Saturnina Wadecka – pisarka, autorka utworów dla dzieci i młodzieży

Zobacz też

• Śliwniki
• Ociąż