Wiąz szypułkowy

Wiąz szypułkowy, limak (Ulmus laevis)^[4] – gatunek drzewa należący do rodziny wiązowatych. Inne nazwy: wiąz gładki, wiąz rozpierzchły^[5].

Wiąz szypułkowy

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	wiązowate
Rodzaj	wiąz
Gatunek	wiąz szypułkowy
Nazwa systematyczna
Ulmus laevis Pall.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
brak danych

Korzenie szkarpowe wiązu szypułkowego

Stary wiąz szypułkowy w Komorowie koło Gubina

Rozmieszczenie geograficzne

Europa środkowa, wschodnia i południowo-wschodnia aż po Kaukaz, na wschód od Uralu. Nie występuje w Anglii i nie przekracza granicy Bałtyku i Morza Północnego. W Europie Zachodniej jest dość rzadki, w południowo-wschodniej zaś jest bardziej pospolity od wiązu polnego. W całej Polsce jest dość pospolity.

Morfologia

Pokrój

Drzewo o szerokiej, kopulastej lub pucharowato rozszerzonej ku górze koronie i o wysokości do 35–40 m. Obwodowe, drobne gałęzie często zwisają. Pień o średnicy do 1,5 m jest prosty, u drzew wolno stojących często bywa nisko rozdzielony na kilka odnóg o dość sporych rozmiarach. Korowina na pniu młodych drzew u podstawy łuszczy się cienkimi płatami. Bardzo charakterystyczne dla tego gatunku są deskowato rozszerzone nasady głównych korzeni. Natomiast u drzew starszych nasada pnia jest przez to rozszerzona i wzmocniona poprzez potężne wsporniki.

Pędy

Pędy, nawet starsze gałązki, szczeciniasto owłosione. Pączki jednakowej wielkości i kształtu. Łuski dwubarwne – jasnobrunatne z ciemniejszymi brzegami. Pączki ostre. Pęd bruzdowany, bardzo gęsto się rozgałęzia.

Liście

Liście o kształcie eliptycznym lub odwrotnie jajowatym, najszersze powyżej środka, długości 6–14 cm, podwójnie piłkowane, na szczycie nagle zaostrzone. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest silna asymetryczność liści u nasady. Z wierzchu liście są gładkie lub nieco szorstkie, od spodu miękko omszone. Ogonek liściowy krótki (4–6 mm).

Kwiaty

Na długich, zwisających szypułkach. Okwiat 6-dzielny o orzęsionych brzegach. Pręciki (6–8) o fioletowych pylnikach. Znamiona białe. Kwitnie od marca do kwietnia.

Owoce

Owocem jest spłaszczony orzeszek otoczony dokoła pergaminowym skrzydełkiem. Owoce niewielkie, gęsto i drobno orzęsione, z orzeszkiem pośrodku, zwisające na długich i cienkich szypułkach. Dojrzewają w maju–czerwcu, szybko opadają z drzewa i wkrótce kiełkują.

Korzeń

Ma głęboki system korzeniowy. Oprócz głębokiego korzenia palowego wytwarza silne i również dość głębokie korzenie boczne, a także korzenie szkarpowe. Dzięki temu jest odporny na silne wiatry.

• 
  Liście
• 
  Kwiaty
• 
  Kwiaty
• 
  Owoce

Biologia i ekologia

Drewno

Dość twarde i ciężkie, wodoodporne. Jest pierścieniowonaczyniowe i ma jasnożółtawą i brunatną twardziel. Promienie drzewne są bardzo wąskie i widoczne jedynie na przekroju promieniowym jako krótkie i połyskujące odcinki wstęg. Na pozostałych przekrojach są niewidoczne. Słoje roczne na przekroju poprzecznym są dobrze widoczne, gdyż wytwarza pierścień dużych naczyń we wczesnej strefie słoja^[6].

Siedlisko i wymagania

Rośnie w lasach łęgowych wraz z topolami i wierzbami oraz w wilgotnych lasach na żyznych, głębokich glebach. W górach dochodzi do wysokości 1200 m n.p.m. i rośnie głównie nad potokami. Jest wymagający w stosunku do gleby – przeważnie rośnie na żyznych glebach. Dobrze znosi długotrwałe (do 20 dni) zalewy. Jest odporny na mrozy i dobrze znosi zacienienie (gatunek cienioznośny).

Zbiorowiska roślinne

Nie tworzy czystych drzewostanów, lecz występuje jako domieszka w lasach liściastych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla SAll. Ulmenion minoris^[7].

Gatunki powiązane

Drzewo to jest rośliną żywicielską (podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju wiąz) gąsienic motyla ogończyka wiązowca^[8].

Zmienność

Opisano szereg odmian uprawnych, m.in.:

• Ulmus laevis 'Aureovariegata' – kultywar opisany w książce Handbuch der Laubholzkunde w 1903 jako U. effusa f. aureo-variegata Hort. z informacją, że drzewo ma liście z żółtymi plamkami^[9].
• Ulmus laevis 'Colorans' – odmiana opisana w 1864 jako drzewo o liściach jesienią czerwieniejących (u roślin typowych liście żółkną)^[9].
• Ulmus laevis 'Folia Variegata' – odmiana z liśćmi marmurkowato pstrobarwnymi opisana w 1892 jako U. pedunculata var. foliis variegatis Hort^[9].

Zastosowania

• Roślina ozdobna. Sadzony w parkach. Odporny na naczyniową chorobę wiązów.
• Drewno jest mniej cenne, niż u wiązu polnego i górskiego. Znajduje zastosowanie w budownictwie wodnym i meblarstwie (m.in. do wyrobu sklejek).

Okazy pomnikowe

Najgrubszy i prawdopodobnie najstarszy wiąz szypułkowy, zarówno w Polsce, jak i w Europie rośnie w Komorowie, w gminie Gubin – to Wiąz Wiedźmin, o obwodzie 930 cm (w 2011 r.)^[10]. Warto zaznaczyć, że w tej samej gminie, w Węglinach rośnie drugi najgrubszy wiąz szypułkowy w kraju, okaz o obwodzie 840 cm (w 2015)^[10].