Galmudug
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Galmudug ( Carabi : جلمدج ; Af-Taliyaani : Galmudugh ), si rasmi ah Galmudug State of Somalia ( Somali : Maamul-Goboleedka Galmudug ee Soomaaliya ), waa maamul-goboleed federaal ah oo ku yaalla bartamaha Soomaaliya , xarunteeduna tahay Dhuusamareeb Dhanka waqooyi waxaa xad la leh maamul goboleedka Puntland ee Soomaaliya , galbeedna waxaa ka xiga gobolka Soomaalida Itoobiya , bari waxaa ka xiga badweynta Hindiya iyo koofurta dowlad goboleedka Hirshabeelle ee Soomaaliya . Magaca Galmudug oo ka kooban gobolka Galguduud iyo gobolka Mudug ayaa ka dhashay isku-dhafka magacyada labada gobol. Galmudug waa maamul goboleed ka tirsan jamhuuriyadda federaalka Soomaaliya ,sida uu qeexayo dastuurka KMG ah ee Soomaaliya
.svg)
Remove ads
Goobta
Galmudug waa meesha ugu bartamaha Soomaaliya . Waxay qiyaastii 750 km u jirtaa Muqdisho , Boosaaso iyo Harar ee dalka Itoobiya . Gobolka waxaa bari ka xiga badweynta Hindiya ,galbeed waxaa ka xiga Itoobiya , waqooyina waxaa ka xiga Puntland , koonfurtana waxaa xad la leh Hirshabeelle .
Taariikhda
Waxaa la dhisay maamulka Galmudug. Maxamed Warsame Cali ‘Kiimiko’ ayaa loo doortay madaxweynaha cusub ee maamulka, waxaana magaalada Gaalkacyo looga dhawaaqay inay tahay caasimadda cusub ee siyaasadda. Maamulka Galmudug ayaa ka hadlay dagaalka ka socda gobolada Galgaduud , Mudug iyo Galguduud . Xiriirka u dhaxeeya Galmudug iyo Puntland ee ka xiga waqooyigeeda ayaa taariikh ahaan ahaa mid kacsan. Si kastaba ha ahaatee, labada gobol waxay si tartiib tartiib ah u qaadeen tallaabooyin lagu xoojinayo xiriirka ka dhexeeya gobollada. Si taas loo gaaro, wakiilo ka socda labada maamul ayaa heshiis ku kala saxiixday February 2011 magaalada Garoowe ee caasimadda Puntland, heshiiskaas oo labada dowladood ay si rasmi ah ugu heshiiyeen iskaashiga dhinacyada amniga, dhaqaalaha iyo arrimaha bulshada.
Doorashada madaxweynaha
1-dii Agoosto 2012, Baarlamaanka Galmudug oo ka kooban 25 Kursi ayaa Madaxweyne cusub u doortay General Cabdi Xasan Cawaale (Qaybdiid). Waxa uu bedelay Madaxweynihii hore Maxamed Axmed Caalin oo dalka dibadiisa lagu daweynayay. [ 12 ] Qaybdiid ayaa helay 22 cod iyo 1 cod oo uu helay musharraxa kale ee Cabdisamad Nuur Guuleed. Qaybdiid ayaa intaas kadib loo dhaariyay xilka Madaxweynaha Galmudug, kaddib munaasabad ka dhacday magaalada Gaalkacyo oo lagu xusayay sannad-guuradii 6-aad ee kasoo wareegtay markii la dhisay maamulka Galmudug. Qaybdiid ayaa khudbadiisii caleema saarka ka hor ku celceliyay balan qaadkiisii ahaa in uu adkayn doono amniga gobolka, in uu maamulkiisa ku fidin doono meelo aysan ka hadlin maamul goboleedyada, iyo in uu xiriir la yeelan doono dowlad goboleedyada deriska ah iyo hay’adaha qaranka.
Heerka rasmiga ah
Laga bilaabo 2013-ka, waxaa si rasmi ah loo dhameystirayaa maqaamka rasmiga ah ee Galmudug oo ah maamul goboleed. Maamulka Qaybdiid ayaa sheegay in Galmudug ay buuxisay shuruudihii looga baahnaa maamul goboleed, sida ku cad dastuurka federaalka. Laga bilaabo Abriil 2013 , maamulka federaalku ma aqbaleen sheegashadan. Qodobka 49-aad ee Dastuurka Federaalka Ku-meel-gaarka ah , kaasoo ilaalinaya dhisidda maamul-goboleedyada Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, wuxuu dhigayaa "in iyadoo lagu salaynayo go'aan iskaa wax u qabso ah, laba gobol iyo in ka badan ay isku biiri karaan si ay u sameystaan dowlad xubin ka ah federaalka". Maadaama Galmudug ay ku jirto qayb ka mid ah gobolka Mudug ee rasmiga ah, wasiirka arrimaha gudaha ee dowladda federaalka C/kariin Guuleed ayaa ku booriyay maamullada deegaannada Galmudug inay ku biiraan maamul-goboleedyada kale ee ay ka mid yihiin Ximin iyo Xeeb , si loo sameeyo hal maamul oo mideysan oo ka kooban laba gobol iyo wixii ka badan, si waafaqsan dastuurka. 30kii Luulyo 2014, Dowladda Federaalka Soomaaliya waxay si rasmi ah u ansixisay Maamul Goboleedka cusub ee Gobollada Dhexe , ka dib heshiis ay Muqdisho ku kala saxiixdeen wakiillo ka kala socday Galmudug, Ximan iyo Xeeb iyo Ahlu Sunna Waljamaaca . Munaasabadda lagu soo dhisay maamul cusub oo federaal ah oo lagu qabtay xarunta madaxtooyada Villa Soomaaliya ayaa waxaa shir guddoominayay Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud iyo Ra’iisul Wasaare Cabdiweli Sheekh Axmed , iyadoo ay goob joog ka ahaayeen wakiillo ka socday Qaramada Midoobay, Midowga Yurub, AU, IGAD iyo AMISOM. Sida laga soo xigtay Xafiiska Ra’iisul Wasaaraha, Dowladda Federaalka ayaa magacawday guddi heer wasiir ah oo hagi doona dhismaha maamul goboleedka cusub. Waxaa kale oo ay soo qaban qaabisay kulamo wadatashi ah oo ay la yeelanayeen wakiilada gobolka, iyadoo qolo walba ay ugu dambeyntii isku raacday in maamul cusub loo sameeyo gobollada Mudug iyo Galguduud. Sidoo kale, Maamul-goboleedka Gobollada Dhexe waxa uu hoos imanayaa Dastuurka Federaalka Ku-meel-gaarka ah. 31-July-2014, Maamul-goboleedka Puntland ee Waqooyi Bari Soomaaliya ayaa soo saaray War-saxaafadeed ay ku diiddan yihiin Heshiiskii Maamul-goboleedka Gobollada Dhexe, iyagoo ku sababeeyey inuu ka hor-imanayo Qodobbo iyo Qodobbo ka mid ah Dastuurka Federaalka Ku-meel-gaarka ah, isla markaana ka hor-imanaya Awoodda Puntland ee Waqooyiga Gobolka Mudug. Golaha Wasiirada Puntland oo uu hogaaminayo Madaxweynaha Puntland Cabdiweli Maxamed Cali Gaas ayaa sidoo kale wax laga xumaado ku tilmaamay ka qaybgalka iyo ka qaybgalka heshiiska wakiillada dawladda dhexe iyo beesha caalamka, siday u kala horreeyaan. Sidoo kale waxay hakisay xiriirkii ay la lahayd maamulka Muqdisho, waxayna dib ugu yeertay wakiillada Puntland u metelaya Baarlamaanka Federaalka, Golaha Xukuumadda Federaalka iyo Guddiga dib u eegista Dastuurka Federaalka oo wadatashiyo u tagay magaalo madaxda Puntland ee Garoowe . 9-kii August 2014-ka, Ergayga QM, EU iyo IGAD ee Somalia ayaa si wadajir ah u soo saaray War-murtiyeed ay si wadajir ah u soo saareen Maamulka Puntland, kaasi oo ku aadan in Maamulka cusub ee Gobolada Dhexe ee Somalia uusan ku darin wax dhul ah oo hoos yimaada Puntland. Sida ay mas’uuliyiintu sheegeen, wakiillada iyo saxiixayaasha dowladda federaalka ayaa ka hor inta aan la saxiixin heshiiska maamulka gobollada dhexe tilmaamay in heshiiskan uu quseeyo oo kaliya Galguduud iyo Galmudug, halka Waqooyiga Mudugna ay ahaanayaan qeyb ka mid ah maamulka Puntland. August 24, 2014, Guddoomiyaha Baarlamaanka Federaalka Maxamed Cismaan Jawaari ayaa ku dhawaaqay in Xildhibaanada Federaalka ee ka soo jeeda Puntland ay bilaabeen wada-xaajood dhexmara dowladda federaalka iyo maamul-goboleedka Puntland. 14-October-2014, Shir saddex maalmood ka socday magaalada Garoowe ayaa lagu soo gebagebeeyey heshiis ka kooban 12 qodob oo ay wada gaareen Dowladda Federaalka iyo Maamulka Puntland, kaasi oo dhigaya in heshiiskii hore ee Maamulka Gobollada Dhexe ee Galmudug iyo Ximin iyo Xeeb uu quseeyo oo kaliya Gobollada Galguduud iyo Koonfurta Mudug. 25-kii December 2014, ka hor shirka maamul u sameynta ee ka furmaya Cadaado, dowladda Federaalka ayaa magacawday lix guddi oo kormeeri doona dhismaha maamulka la filayo in uu ka dhaco gobollada dhexe ee Soomaaliya. Guddiyada qaban qaabada waxaa ka mid ah guddi farsamo oo fududeynaya maamul u sameynta Gobollada Dhexe, waxaana guddoomiye u ah Xaliimo Ismaaciil Ibraahim; guddiga dastuurka, oo uu guddoomiye u yahay Cabdinuur Macallin Maxamuud; Guddi dib u heshiisiin ah oo loo xilsaaray xallinta khilaafaadka iyo soo xulidda ergada, guddigaas oo uu guddoomiye u yahay Sheekh Cumar Maxamuud Mahad; guddiga amniga, hab-maamuuska iyo kormeerka, kaasoo uu guddoomiye u yahay Cuuke Xaaji Cabdiraxmaan; guddiga abaabulka, oo uu guddoomiye u yahay Cabdullaahi Cabdi Cabdille; iyo gudida qaabaynta ergooyinka iyo marti sharafta oo uu gudoomiye u yahay Daahir Xasan Guutaale. Dabayaaqadii bishii March ee sanadkii 2015-ka ayay aheyd markii Madaxweyne Maxamuud iyo Odayaasha Dhaqanka Dhuusamareeb ay bilaabeen wada hadalo ku aadan suurta galnimada in shirka Cadaado loo wareejiyo Magaalada Dhuusa Mareeb. Maxamuud ayaa door biday in shir madaxeedka lagu qabto Cadaado, halka odayaasha dhaqanka ay u door bideen Dhuusamareeb arrimo la xiriira amniga iyo maadaama magaalada ay dhawaanahan martigelisay shirar yar yar oo dib u heshiisiin ah. Bishii Abriil 2015, wadahadallo wadatashi ah oo uu la yeeshay siyaasiyiinta deegaanka iyo odayaasha dhaqanka, ayuu Madaxweyne Maxamuud ku dhawaaqay in Dhuusamareeb la doonayo inay noqoto caasimadda maamulka Gobollada Dhexe. 16kii Abriil, Madaxweyne Maxamuud ayaa si rasmi ah Cadaado uga furay shirka maamul u sameynta gobollada dhexe. Shir madaxeedka ayaa waxaa ka soo qeyb galay Wasiiro iyo Xildhibaano ka tirsan Dowladda Federaalka, Guddoomiyaha Guddiga Farsamada Maamul u sameynta, Xaliimo Ismaaciil, Ergeyga Gaarka ah ee Qaramada Midoobay u qaabilsan Soomaaliya Danjire Nicholas Kay, Safiirka IGAD Maxamed Cabdi Afey, Safiirka Turkiga Olgen Bakar iyo Ergeyga Gaarka ah ee Uganda Nathan Mugisha. Sida uu sheegay Maxamuud, Madax-dhaqameedka ayaa hadda loo xilsaaray in ay soo xulaan 510 ergo, kuwaas oo muddo laba toddobaad gudahood ah ku soo dooran doona Madaxweyne cusub oo maamul goboleed.
Remove ads
Tirakoobka dadweynaha
Dhulka Galmudug ee bartamaha Soomaaliya waxaa dega qabiil weynta Hawiye ee Habar Gidir , Sheekhaal , Duduble , Abgaal , Murusade . Gobolka waxaa ku nool dad aad u badan oo ka soo jeeda beesha Daarood ,iyadoo beesha Mareexaan ay si gaar ah uga dhex muuqato. Mareexaan ayaa si weyn ugu sugan guud ahaan dowlad goboleedka Galmudug, gaar ahaan gobolka Galgaduud . Waxay yihiin aqlabiyadda degmada Caabudwaaq waxayna si weyn u joogaan Balanballe , Cadaado , Ceel Dheer , iyo Dhuusa Mareeb . Qaar ka mid ah beelaha Mareexaan ayaa ku lug yeeshay khilaafyada soo noqnoqda ee beelaha deriska ah, gaar ahaan degmooyinka Caabudwaaq iyo Xeraale. Degmooyinka Caabudwaaq iyo Xeraale . Sidoo kale qoyska Dir ayaa ku sugan gobolka, gaar ahaan beesha Surre . Surre waxa ay degan yihiin meelo kala duwan oo Galgaduud ah , oo ay ku jiraan deegaano ku xeeran Xeraale iyo Ceel Buur , waxayna taariikh ahaan ku leeyihiin miyi iyo magaalaba. Beelahooda waxay si joogta ah ula falgalaan dadka deriska ah ee Mareexaan iyo Hawiye iyaga oo adeegsanaya isbahaysi iyo hab-qaybsi dhul.
Maamulka
Madaxweynaha Galmudug waa madaxa fulinta; Madaxweynuhu waa madaxa dawladda iyo madaxa dawladda labadaba. Madaxweynuhu wuxuu magacaabi karaa oo xilka ka qaadi karaa xubnaha Golaha Wasiirada. Bishii Ogosto 2017, Madaxweyne Geelle waxa uu magacaabay laba iyo labaatan xubnood oo cusub. Laga bilaabo 6 December 2017, Madaxa Xukuumadda Galmudug waxaa loo magacaabay Maxamed Cali Xasan . Doorashadii lagu eedeeyay dowladda Federaalka Soomaaliya inay faragelin ku heyso, Axmed Cabdi Kaariye (Qoor Qoor) ayaa noqday madaxweynihii lixaad ee maamulka Galmudug bishii Febraayo 2020. Sidoo kale, maamulka Galmudug ayaa soo magacaabaya guddoomiyeyaal gobol kasta oo uu ka kooban yahay. Gudoomiyaha gobolka Mudug Cawes Cali Siciid. Bishii Nofeembar 2014, maamul goboleedka Galmudug oo kaashanaya wasaaradda arrimaha gudaha dowladda federaalka iyo hay’adda Tess-ka Mareykanka ayaa dhagax dhigay xarun cusub oo dowladda laga dhisayo Gaalkacyo. Mashruucii afraad ee maxali ah, hindisahani waxa uu daba socday samaynta xafiiska cusub ee madaxtooyada, xarunta adeega bulshada iyo garoon kubada cagta ah. Bishii April 2015, maamulka Galmudug ayaa olole lagu qodo bulaacadaha iyo dhuumaha qaada ka bilaabay xaafadaha magaalada Gaalkacyo . Saraakiisha ciidamada dowladda hoose iyo kuwa booliiska Galmudug ayaa sidoo kale bilaabay nadiifinta dhismayaasha iyo dhismooyinka sida la sheegay aan sharciga waafaqsanayn si loogu sameeyo nidaamka cusub ee aruurinta iyo qashin-qubka. 28-kii Sebtember 2016, Wasaaradda Difaaca Mareykanka ayaa u muuqata in Puntland oo sirdoon sirdoon ah ay ku marin habaabisay weerar dhinaca cirka ah oo ka dhacay agagaarka Gaalkacyo oo sababay dhimashada 10 ka tirsan ciidamada Galmudug.
Madaxweynayaal
Si aad u hesho liiska madaxweynayaasha dowlad goboleedka Galmudug, fiiri Liiska madaxweynayaasha Galmudug . Madaxweynaha Galmudug ayaa hadda ah Axmed Cabdi Kaariye
Remove ads
Waxbarashada
Goobaha waxbarashada ee deegaanada Galmudug ayaa u badan kuwa sida gaarka ah loo leeyahay. Bishii Maarso 2015, maamulka Galmudug ayaa ku dhawaaqay inuu qorsheynayo inuu iskuulo lacag la'aan ah ka furo dowlad goboleedka. Sida uu sheegay wasiirka waxbarashada Galmudug Maxamed Xaashi Dhalo-dhalo, dowladda hoose ayaa dhaqaalaha ku bixinaysa magacaabista macaliminta xarumaha cusub. Wasaaradda waxbarashada dowladda federaalka ayaa sidoo kale lagu wadaa in ay bilowdo tiro mashaariic waxbarasho oo dheeraad ah oo laga fulinayo gobolka. Jaamacadaha iyo kulliyadaha Galmudug waxaa ka mid ah Jaamacadda SIMAD ee Cadaado, Jaamacadda Gobollada Dhexe ee Cadaado, Jaamacadda Horn Africa ee Cadaado, Jaamacadda Mudug ee Gaalkacyo, Jaamacadda Savannah ee Guriceel. Jaamacadda Galgaduud ee Caabudwaaq, Guriceel iyo Dhuusomareeb
Remove ads
Ciidamada Galmudug
September 24, 2017, waxaa la sheegay in Taliyaha Ciidamada Daraawiishta Galmudug uu ku eedeeyay Ciidamada Puntland weerar ay ku qaadeen deegaanka Cali Waal, isagoo sheegay in weerarkaas ay iska caabiyeen. Ciidanka Badda Galmudug waa ciidamo badda ah oo ka ilaaliya kheyraadka badda ee gobolka burcad-badeedda, kalluumeysiga sharci darrada ah iyo falalka kale ee sharci darrada ah ee xeebaha. Hay’adda Sirdoonka iyo Nabadsugidda Qaranka ee fadhigeedu yahay magaalada Muqdisho ayaa waxaa ay ku leedahay Galmudug shaqaale ka tirsan kuwa ka barbar shaqeeya sirdoonka Galmudug.
Remove ads
Gaadiidka
Gaadiidka Hawada Galmudug waxaa u kala safan Garoonka Diyaaradaha Cadaado , Garoonka Oshaka Gaalkacyo , Garoonka Ugaas Nuur ee Dhuusamareeb , Garoonka Guriceel, Garoonka Caabudwaaq , Garoonka Diyaaradaha ee Bandiiradleey, Garoonka Afbawaaqo, iyo Garoonka Diyaaradaha ee Obbia (Hobyo Airport) ee Hobyo . Intaa waxaa dheer, Hobyo waxay leedahay deked yar laakiin koraysa .
Calanka gobolka
Calanka Galmudug ayaa maanta oo taariikhdu tahay 17-June-2015 laga taagay magaalada Cadaado. Galmudug waxay isticmaashay calanka Soomaaliya 2006 ilaa 2010, markaasoo ay qaadatay calankii ugu horeeyay ee dowlad goboleedka. Naqshadeynta calanka dowlad goboleedka Galmudug waa Chevron cad oo ay ku xardhan yihiin laba xiddigood oo cagaar ah oo si toos ah u wajahan bannaanka buluuga ah ee khafiifka ah oo dhanka midigna ay ku taal xiddig cad.
Remove ads
Koodhka hubka(Astaanta)
Jaakada Galmudug ayaa ku dhow inay la mid tahay shaadhka Qaranka Soomaaliyeed, iyadoo lagu daray Dabqaad Soomaali ah oo fooxa lagu shido, farshaxan dhaqameed oo lagu sameeyay Ceel Buur , iyo sawir-sharaf ah oo ah geed Tortilis ah oo Vachelia ah oo u taagan nabadda gaashaanka dhexdiisa.
Maamulka
Tixraacyo
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads