En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Bulgaristan
Güneydoğu Avrupa ülkesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Bulgaristan (Bulgarca: България, romanize: Bŭlgariya), resmî adıyla Bulgaristan Cumhuriyeti (Bulgarca: Република България, romanize: Republika Bŭlgariya), Güneydoğu Avrupa'da yer alan bir ülkedir. Balkanların doğu kısmında, Tuna nehrinin hemen güneyinde ve Karadeniz'in batısında yer almaktadır. Güneyde Yunanistan ve Türkiye, batıda Sırbistan ve Kuzey Makedonya, kuzeyde ise Romanya ile komşudur. Bulgaristan, 110.994 km2 (42.855 sq mi) bir alanı kapsamaktadır ve yüzölçümü bakımından Avrupa'nın en büyük 16. ülkesidir. Sofya, ülkenin başkenti ve en büyük şehridir; diğer büyük şehirler arasında Burgaz, Filibe ve Varna bulunmaktadır.
Modern Bulgaristan topraklarında bilinen en eski toplumlardan biri, MÖ 6500 yılına tarihlenen Karanovo kültürüdür. MÖ 6. ile 3. yüzyıllar arasında bu bölge, antik Traklar, Persler, Keltler ve Makedonlar arasında süregelen çatışmalara sahne oldu. Bölgeye istikrar, MS 45 yılında Roma İmparatorluğu'nun burayı fethetmesiyle geldi. Ancak Roma İmparatorluğu'nun parçalanmasının ardından yeniden başlayan kabile istilaları, 6. yüzyıl civarında bölgeye erken Slav topluluklarının yerleşmesine yol açtı. 7. yüzyılın sonlarına doğru, Eski Büyük Bulgaristan topraklarından Asparuh önderliğinde gelen Bulgarlar, Balkanlara kalıcı olarak girdiler ve 681 yılında Bizans İmparatorluğu tarafından bir antlaşmayla resmen tanınan Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu kurdular. Bu imparatorluk, Balkanların büyük kısmına hükmetti ve Slav kültürlerini derinden etkileyerek Kiril alfabesinin geliştirilmesinde önemli rol oynadı. Birinci Bulgar İmparatorluğu, 11. yüzyılın başlarında Bizans imparatoru II. Basileios'un fethiyle yıkıldı. Ancak 1185'te başarılı bir Bulgar isyanıyla kurulan İkinci Bulgar İmparatorluğu, özellikle II. İvan Asen döneminde (1218-1241) en parlak dönemini yaşadı. İmparatorluk, uzun süren savaşlar ve iç çekişmelerin ardından zayıfladı ve 1396'da Osmanlı egemenliğine girerek yaklaşık beş asır sürecek bir döneme girdi.
1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı, günümüzdeki üçüncü ve mevcut Bulgar devletinin oluşumuyla sonuçlandı; Bulgaristan 1908 yılında Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan etti. Ancak yeni devletin sınırları dışında kalan çok sayıda etnik Bulgar, irredantist eğilimlerin doğmasına neden oldu ve bu durum, komşularıyla yaşanan çeşitli çatışmalara ve her iki dünya savaşında Almanya ile ittifak kurmasına yol açtı. 1946'da Bulgaristan, Sovyetler Birliği liderliğindeki Doğu Bloku'na katıldı ve sosyalist bir devlet haline geldi. 1989 Devrimlerinin ardından, iktidardaki Komünist Parti siyasi tekelinden vazgeçti ve çok partili seçimlere izin verdi. Böylece Bulgaristan, demokratik bir yönetime geçiş yaptı.
1991 yılında demokratik anayasasını kabul eden Bulgaristan, 28 ili kapsayan bir parlamenter cumhuriyet haline geldi ve yüksek düzeyde siyasi, idari ve ekonomik merkeziyetçilikle yönetilmeye başlandı. Yüksek gelirli ekonomisi, büyük ölçüde hizmet sektörüne dayanmakta olup, onu imalat, madencilik ve tarım izlemektedir. Karadeniz kıyısındaki stratejik konumu ve doğalgaz ile petrol boru hatları için bir transit ülke olması, Bulgaristan'ın ekonomik ve jeopolitik önemini artırdı. Dış ilişkileri, coğrafi konumu ve Avrupa Birliği ve NATO'ya üyeliği tarafından şekillendirildi.
Remove ads
Etimoloji
Bulgaristan adı, Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu kuran Türk kökenli bir boy olan Ön Bulgarlardan gelmektedir. Ön Bulgarların isimleri günümüzde hâlâ tam olarak aydınlatılamamıştır ve MS 4. yüzyıldan daha erken bir tarihe kadar izini sürmek zordur ancak muhtemelen Proto-Türkçe bulģha ("karıştırmak", "sallamak", "yerini değiştirmek") kelimesinden ve onun türevi olan bulgak ("isyan", "düzensizlik") kelimesinden türetilmiştir. Anlamı, "isyan etmek", "kışkırtmak" veya "bir düzensizlik durumu yaratmak" ve dolayısıyla "karışıklık çıkarıcılar" olarak genişletilebilir.
4. yüzyılda hem "karma bir ırk" hem de "baş belası" olarak tasvir edilen ve Çinliler tarafından "Beş Barbarlar" (Wu Hu) olarak adlandırılan göçer grubunun bir parçası olan Jieler gibi İç Asya'daki fonolojik olarak yakın isimlere sahip boy grupları da sıklıkla benzer isimlerle adlandırılmıştır.
Remove ads
Tarihçe
Özetle
Bakış açısı
Bulgaristan'ın ilk sakinleri Hint-Avrupa kökenli bir kavim olan Traklardır. Milatla birlikte ülke önce Roma İmparatorluğu, sonra da Bizans İmparatorluğu egemenliğine girer.[kaynak belirtilmeli]
Bizans İmparatorluğu yıkılıncaya değin Bizans ile savaşıp hâkimiyet alanlarını genişleten Bulgarlar, 1018-1186 yılları arasında yeniden Bizans İmparatorluğu'nun egemenliğine girdi.
Osmanlı yönetimi
14. yüzyılda Türklerin Rumeli'ye çıkmasından sonra bağımsızlıklarını yitirerek Osmanlı Devleti'nin egemenliğine girmişlerdir.
Osmanlı Devleti'nin gerilemeye başlaması ve Çarlık Rusyası'nın da desteğiyle, Balkanların tümünde olduğu gibi Bulgaristan'da da ulusal kurtuluş hareketi alevlenmiş, 93 Harbi'nden yenilgiyle çıkan Osmanlı Devleti, Bulgaristan'ı 3 Mart 1878 tarihinde içişlerinde bağımsız bir Prenslik olarak, 5 Ekim 1908 tarihinde ise tam bağımsız Çarlık olarak tanımıştır.
I. Dünya Savaşı'nda Osmanlılarla aynı cephede savaşa katılan Bulgaristan, II. Dünya Savaşı'na da Almanya saflarında katılarak her iki savaştan da yenilgiyle çıktı.
II. Dünya Savaşı'nın ardından Balkanlar'da ilerleyen Sovyet ordusunun da yardımıyla Georgi Dimitrov önderliğinde sosyalist rejime geçen ülke, soğuk savaş yıllarında Varşova Paktı'nın üyesi olarak kaldı.
Doğu Bloku'nun çözülmesiyle 1990 yılında sosyalist rejimin yıkıldığı Bulgaristan, komşusu Türkiye ile olan ilişkilerini oldukça olumlu bir temele oturttu.
2004 itibarı ile NATO üyesi olan Bulgaristan 1 Ocak 2007'de de AB'nin tam üyesi oldu.
Ülke 1 Ocak 2007 tarihinde Avrupa Birliği'ne katılmıştır.
Remove ads
Politika
Özetle
Bakış açısı
Bulgaristan parlamenter demokrasi ile yönetilen bir cumhuriyettir. Seçimler Merkez Seçim Komisyonu tarafından denetlenir ve düzenlenir. Siyasi partiler doğrudan halk oylamasıyla meclisteki 240 sandalye için yarışırlar. Ulusal Meclis yasaları çıkarma, bütçeyi onaylama, cumhurbaşkanlığı seçimini düzenleme, hükûmeti oylama ve görevden alma, savaş ilan etme, askerî birliklerini yurt dışına gönderen tezkereyi çıkarabilme ve uluslararası sözleşmeleri onaylama yetkisine sahiptir.
13 Kasım 2016'da yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Bulgar Sosyalist Partisi ve koalisyon ortakları tarafından desteklenen Rumen Radev %59,37 oyla kazandı.
2017 Parlamento Seçimleri
24 Mart 2017'de Bulgaristan Ulusal Meclisinin 240 üyesini belirlemek için yapılan seçimde çok sayıda parti yarıştı. En az 4, en fazla 16 milletvekili çıkaran 31 seçim bölgesinde yarışan partiler %4 seçim barajını da aşmak zorundadırlar. %54,07 oranında katılımın olduğu seçimlerde 5 parti barajı geçerek meclise girmeyi başarabildi.
Coğrafya
Özetle
Bakış açısı
Koca Balkan Dağları (Stara Planina) Bulgaristan'ı kuzeyde Tuna platosu, güneyde ise Trakya platosu olarak kabaca iki coğrafi bölgeye ayırır.[8] Oldukça dağlık bir coğrafyaya sahip olan güney Bulgaristan'da Rodop ve Rila sıradağları vardır.[8] Ülkenin ve Balkanların en yüksek zirvesi olan 2.925 metre rakımlı Musala Dağı da buradadır.[8]
Ülkenin en önemli ırmağı olan Tuna Nehri, aynı zamanda Romanya-Bulgaristan sınırının çok büyük kısmını oluşturur.[8]
Bulgaristan sınırları içerisinde doğup, Yunanistan-Türkiye sınırını oluşturarak Ege Denizi'ne dökülen Meriç (Марица) ve Sofya yakınlarında doğup ülkenin güneybatısından geçerek Yunanistan'dan Ege Denizine dökülen Struma ırmakları, ülkenin başlıca ırmakları arasında gösterilir.[8]
İklim
Bulgaristan Akdeniz, Okyanus ve Kıta hava kütlelerinin buluşma noktasında yer alması ve dağlarının bariyer etkisinden kaynaklanan çeşitli ve değişken iklime sahiptir.[9]
Kuzey Bulgaristan, Balkan dağlarının güneyindeki bölgelere göre ortalama 1 °C daha soğuktur ve 200 mm daha fazla yağış kaydeder. Sıcaklık genlikleri farklı alanlarda önemli ölçüde değişir. Kaydedilen en düşük sıcaklık -38,3 °C, en yüksek sıcaklık ise 45,2'dir.[10] Yağış yılda ortalama 630 mm'dir. Dobruca yılda 500 mm yağış alırken, dağlarda yağış 2500 mm'yi aşar. Kıtasal hava kütleleri kış aylarında önemli miktarda kar yağışı getirir.[11]
Nispeten küçük yüzölçümü dikkate alındığında Bulgaristan'ın değişken ve karmaşık bir iklimi vardır. Ülke, kıtasal iklim bölgesinin en güney bölümünü kaplar ve güneydeki küçük alanlar Akdeniz iklim kuşağına girer.[12] Kıtasal bölge baskındır çünkü kıtasal hava kütleleri engelsiz Tuna Ovası'na kolayca akar. Kış aylarında daha güçlü olan karasal etki bol kar yağışına neden olur; Yazın ikinci yarısında Akdeniz etkisi artar ve sıcak ve kuru hava oluşur. Bulgaristan beş iklim bölgesine ayrılmıştır: kıtasal bölge (Tuna Ovası, Balkan Öncesi ve Geçiş jeomorfolojik bölgesinin yüksek vadileri); geçiş bölgesi (Yukarı Trakya Ovası, Struma ve Mesta vadilerinin çoğu, aşağı Balkan vadileri); kıta-Akdeniz bölgesi (Struma ve Mesta vadilerinin en güney bölgeleri, doğu Rodop Dağları, Sakar ve Istranca); Kıyı şeridi boyunca ortalama uzunluğu 30–40 km olan Karadeniz bölgesi; ve 1000 m'nin üzerindeki dağlarda alpin bölgesi (Orta Balkan Dağları, Rila, Pirin, Vitoşa, Batı Rodop Dağları, vb.).[13]
İdari bölümler
Bulgaristan üniter bir devlettir.[14] 1880'lerden beri bölgesel yönetim birimlerinin sayısı yediden 26'ya kadar değişmiştir.[15] 1987 ile 1999 yılları arasında idari yapı dokuz ilden (oblasti, tekil oblast) oluşuyordu. Ekonomik sistemin merkezileşmesine paralel olarak yeni bir idari yapıya geçildi.[16] 27 ili ve bir büyükşehir başkentini (Sofya-Grad) içerir. Tüm alanlar adlarını ilgili başkentlerinden alır. İller 265 belediyeye bölünmüştür. Belediyeler, dört yıllığına seçilen belediye başkanları ve doğrudan seçilen belediye meclisleri tarafından yönetilir. Bulgaristan, Bakanlar Kurulunun doğrudan bölge valilerini atadığı ve tüm illerin ve belediyelerin finansman açısından büyük ölçüde ona bağımlı olduğu oldukça merkezi bir devlettir.[9]
 |
•
Remove ads
Nüfus dağılımı
31.12.2022 itibarıyla 'Ulusal İstatistik Enstitüsü' tarafından yayınlanan verilere göre Bulgaristan nüfusu 6.447.710 kişi olarak belirtilmiş olup illere göre nüfus dağılımı aşağıdaki gibidir;
| Sofya | 1.572.186 | Ruscuk | 189.623 | Yambolu | 107.379 | ||
| Filibe | 631.516 | Sliven | 170.583 | Razgrad | 101.107 | ||
| Varna | 430.847 | Şumnu | 149.628 | Targovishte | 96.201 | ||
| Burgaz | 378.596 | Vratsa | 148.874 | Gabrova | 95.957 | ||
| Eski Zağra | 291.852 | Dobriç | 147.208 | Silistre | 95.614 | ||
| Blagoevgrad | 288.161 | Kırcaali | 142.508 | Smolyan | 93.354 | ||
| Pazarcık | 226.209 | Montana | 116.172 | Vidin | 72.754 | ||
| Plevne | 220.346 | Lofça | 113.356 | ||||
| Hasköy | 207.439 | Pernik | 111.746 | ||||
| Veliko Tırnovo | 204.033 | Köstendil | 108.703 |
Remove ads
Ekonomi
Özetle
Bakış açısı
Bulgaristan, özel sektörün GSYİH'nın %70'inden fazlasını oluşturduğu açık, üst-orta gelir aralığında bir piyasa ekonomisine sahiptir.[18][19] 1948'de ağırlıklı olarak kırsal nüfusa sahip, büyük oranda tarıma dayalı bir ülkeden, 1980'lere gelindiğinde Bulgaristan, bütçe harcama önceliklerinin başında bilimsel ve teknolojik araştırmaların olduğu bir sanayi ekonomisine dönüştü.[20]
1990'a değin devlet yönetiminde sosyalist ekonominin hâkim olduğu ülke, Doğu Bloğu'nun çözülmesi sonucu Sovyet pazarını kaybetmesi ve kapitalist ekonomiye eklemlenme sorunları nedeniyle 90'lı yıllar boyunca millî gelirin %70'e yakın küçüldüğü çok ağır bir ekonomik bunalım yaşadı.
1990 yılında COMECON pazarlarının kaybedilmesi ve ardından planlanan sistemin "şok terapisi", endüstriyel ve tarımsal üretimde keskin bir düşüşe neden oldu ve bunu 1997'de ekonomik bir çöküş izledi.[21][22] Çöken eski sistemin yerine, yeni sistemin yerleşmesinin sancılarını yaşayan Bulgaristan, Polonya ve Rusya gibi şok ekonomik paketler uygulamadı. Daha muhafazakâr bir ekonomik reform paketleri uyguladı.
Bulgar ekonomisi, 90'lı yılların sonundan itibaren toparlanma sürecinde ve Avrupa ülkeler arası en hızlı büyüyen ekonomileri arasında oldu. 2000-2001 yıllarında ekonomi ile ilgili bazı istatistik veriler şöyleydi: Millî gelir (2001): $16,5 milyar, kişi başına düşen millî gelir: $3.500, devlet borçları: $10 milyar, devlet gelirleri (2000): $6,4 milyar, devlet giderleri (2000): $4,4 milyar, enflasyon (2001): %3, ekonominin sektörlere göre dağılımı (2001): hizmet: %57, endüstri: %29, tarım: %14.
Birkaç yıl sonraki hızlı büyüme döneminde ekonomi büyük ölçüde toparlandı,[21] ancak ayda ortalama 2.072 leva (1.142 $) maaş, AB'deki en düşük maaş olmaya devam etmektedir.[23]
2003 yılında dengeli bir bütçe sağlandı ve ertesi yıl ülke fazla vermeye başladı.[24] 2017 yılında harcamalar 21,15 milyar dolar, gelirler ise 21,67 milyar dolar olarak gerçekleşti.[25] Devletin kurumlara yaptığı harcamaların çoğu güvenliğe ayrılır. Yıllık hükûmet bütçesinden en büyük pay savunma, içişleri ve adalet bakanlıklarına ayrılırken, çevre, turizm ve enerjiden sorumlu olanlar en az finansmanı almaktadır.[26]
Vergiler, GSYİH'nın %30'u ile hükûmet gelirinin[26] büyük kısmını oluşturur.[27] Bulgaristan, sabit %10 oranıyla AB'deki en düşük kurumsal gelir vergisi oranlarından bazılarına sahiptir.[28] Vergi sistemi iki kademelidir. Katma değer vergisi, özel tüketim vergisi, kurumlar ve kişisel gelir vergisi ulusal vergidir; emlak, veraset ve taşıt vergileri ise yerel makamlar tarafından alınır.[29]
2000'li yılların başındaki güçlü ekonomik performans, devlet borcunu 1998'deki %79,6'dan 2008'de %14,1'e düşürdü.[24] O zamandan bu yana 2022 yılına kadar GSYİH'nın %22,6'sına yükseldi, ancak AB'deki en düşük ikinci oran olmaya devam etmektedir.[30]
Yugozapaden planlama alanı, 2018'de kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılanın (SAGP) 29.816 dolar olduğu en gelişmiş bölgedir.[31] Nüfusun yalnızca %22'sini barındırmasına rağmen, tek başına ulusal gayri safi yurt içi hasılanın %42'sini oluşturan başkenti ve çevresindeki Sofya ilini kapsar.[32][33] Kişi başına düşen GSYİH (PPS cinsinden) ve yaşam maliyeti 2019'da AB ortalamasının sırasıyla %53 ve %52,8'i (%100) olarak gerçekleşti.[34][35] Ulusal SAGP GSYH'sinin 2016 yılında 143,1 milyar dolar, kişi başına düşen değerin ise 20.116 dolar olduğu tahmin edilmektedir.[36] Ekonomik büyüme istatistikleri, ekonomik çıktının yüzdesi olarak AB'nin en büyüğü olan kayıt dışı ekonomiden kaynaklanan yasa dışı işlemleri hesaba katar.[37][38] Bulgar Merkez Bankası, euro başına 1,95583 leva oranında euroya sabitlenen ulusal para birimi levasını basar.[39]
Art arda birkaç yıl süren yüksek büyümenin ardından, 2007-2008 mali krizinin yansımaları, 2009'da GSYİH'nın %3,6 oranında daralmasına ve işsizliğin artmasına neden oldu. 2010 yılında pozitif büyüme yeniden sağlandı ancak şirketler arası borç 59 milyar doları aştı. Bu ise tüm Bulgar şirketlerinin %60'ının karşılıklı borçlu olduğu anlamına geliyordu.[40][41]
2012 yılına gelindiğinde bu rakam 97 milyar dolara, yani GSYİH'nın %227'sine yükseldi.[42] Hükûmet, IMF ve AB'nin teşvikiyle sıkı kemer sıkma önlemleri uygulayarak bazı olumlu mali sonuçlar elde etti; ancak bu önlemlerin artan gelir eşitsizliği ve hızlanan dışa göç gibi sosyal sonuçları, Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu'na göre "felaket" oldu.[43]
Kamu fonlarının görevdeki partilerden politikacıların ailelerine ve akrabalarına akıtılması, toplumda mali ve refah kayıplarına yol açtı.[44][45] Bulgaristan, Yolsuzluk Algısı Endeksi'nde[46] 71. sıradadır ve Avrupa Birliği'nde en kötü yolsuzluk seviyelerini yaşamaktadır. Bu durum, kamuoyunda derin bir hoşnutsuzluk kaynağı olmaya devam etmektedir.[47][48] Organize suçun yanı sıra yolsuzluk, ülkenin Schengen Bölgesi başvurusunun reddedilmesine ve yabancı yatırımın geri çekilmesine neden oldu.[49][50][51] Hükûmet yetkililerinin zimmete para geçirme, nüfuz ticareti, hükûmet satın alma ihlalleri ve rüşvet gibi suçlara karıştığı ve cezasız kaldığı bildirilmektedir.[52] Özellikle kamu alımları yolsuzluk riski açısından kritik bir alandır.
İhracat ve İthalat
Bilim ve teknoloji
.jpg)
2018 yılında Araştırma ve geliştirmeye yapılan harcamalar GSYİH'nın %0,78'ini oluşturmakta[53] ve kamu Ar-Ge finansmanının büyük kısmı Bulgar Bilimler Akademisi'ne (BAS) gitti.[54]
Özel şirketler, Ar-Ge harcamalarının %73'ünden fazlasını oluşturuyordu ve 2015 yılında Bulgaristan'daki 22.000 araştırmacının %42'sini istihdam etti.[55] Aynı yıl Bulgaristan, Bloomberg İnovasyon Endeksi'nde 50 ülke arasında 39'uncu sırada yer aldı; en yüksek puan eğitimde (24'üncü), en düşük puan ise katma değerli imalatta (48'inci) oldu.[56]
Bulgaristan, 2023 Küresel İnovasyon Endeksi'nde 38. sırada yer aldı.[57]
1990'dan bu yana hükûmetin araştırmaya yönelik kronik yetersiz yatırımı, bilim ve mühendislik alanındaki birçok profesyonelin Bulgaristan'ı terk etmesine neden oldu.[58]
Finansman eksikliğine rağmen kimya, malzeme bilimi ve fizik alanındaki araştırmalar güçlü olmaya devam etmektedir.[54]
Antarktika araştırmaları, Batı Antarktika'daki Livingston Adası'ndaki Aziz Kliment Ohridski Üssü aracılığıyla aktif olarak yürütülmektedir.[59][60]
Bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) sektörü ekonomik çıktının yüzde üçünü oluşturmakta ve 40.000[61] ila 51.000 yazılım mühendisini istihdam etmektedir.[62]
Bulgaristan, COMECON bilgi işlem teknolojisi üretimindeki kilit rolü nedeniyle Sovyet döneminde "Komünist Silikon Vadisi" olarak biliniyordu.[63] Komünist hükûmetin okullarda bilgisayar ve BT becerilerini öğretmeye yönelik ortak çabası da dolaylı olarak Bulgaristan'ı 1980'lerde ve 90'larda bilgisayar virüslerinin önemli bir kaynağı yaptı.[64] Ülke, yüksek performanslı bilgi işlem alanında bölgesel bir liderdir: Güneydoğu Avrupa'nın en güçlü süper bilgisayarı olan Avitohol 'u işletmektedir ve sekiz petabayt ölçeğindeki EuroHPC süper bilgisayarından birine ev sahipliği yapacaktır.[65][66]
Remove ads
Demografi
Özetle
Bakış açısı
2021[67] verilerine göre Bulgaristan'ın nüfusu 6.898.947'dir
Sağlık
Yüksek ölüm oranları, yaşlanan nüfus, yoksulluk riski altında olan çok sayıda insan ve zayıf bir sağlık sistemi birleşiminden kaynaklanır.[68] Ölümlerin %80'inden fazlası kanser ve kalp damar hastalıkları nedeniyledir. Bu hastalıkların neredeyse beşte biri önlenebilir.[69]
Her ne kadar Bulgaristan'da sağlık hizmetleri nominal olarak evrensel olsa da,[70] cepten yapılan harcamalar tüm sağlık harcamalarının neredeyse yarısını oluşturur ve bu ise tıbbi bakıma erişimi önemli ölçüde sınırlar.[71]
Az ücret nedeniyle doktorların göçü, bölge hastanelerinin yetersiz personeli ve donanımlı olmaması, arz sıkıntısı ve sigortalılara yönelik temel hizmet paketinde sık sık yapılan değişiklikler, bakım hizmetini aksatan diğer sorunlardır.[72][73]
2018 Bloomberg Sağlık Hizmetleri Verimlilik Endeksi, Bulgaristan'ı 56 ülke arasında sonuncu olarak sıraladı.[74]
Ortalama yaşam beklentisi 74,8 yıldır; AB ortalaması 80,99 ve dünya ortalaması ise 72,38'dir.[75][76]
Din
Bulgaristan vatandaşlarının büyük oranı Ortodoks Hristiyan'dır. 2011 tarihindeki kişi sayımında Bulgar Ortodoks Kilisesi'ne bağlı 4.374.135 kişi (Nüfusun %59,4'ü), Katolik 48.945 kişi (Nüfusun %0,7'si), Protestan 64.476 kişi (Nüfusun %0,9'u), Müslüman 577.139 kişi (Nüfusun %7,9'u), diğer dinlere mensup 11.444 kişi (Nüfusun %0,1'i), dinsiz 682.162 kişi (Nüfusun %9,3'ü) ve soruya cevap vermeyen 1.606.269 kişi (Nüfusun %21,8'i) kaydedilmiştir.[77]
4 Aralık 1992'de yapılan kişi sayımında ilk kez Alevîler ayrı bir öbek olarak sayılmış ve 83.537 kişi kendini Alevî olarak tanıtmıştır.[78]
Etnik yapı
Nüfus, etnik açıdan 6.655.210 Bulgar (%83,9),: 747.000 Türk (%9,4), 370.908 Roman (%4,7), 15.595 Rus, 10.832 Ermeni, 10.566 Ulah, 5.071 Makedon, 3.408 Yunan, 2.489 Ukraynalı, 1.363 Yahudi ve 1.088 Rumen bireyden oluşur. Diğer gruplara ait 18.792 kişi mevcuttur.[79] 131.531 kişi kendilerini Müslüman Bulgar (Pomak) ilan etmiştir.[80]
Remove ads
Kültür
Özetle
Bakış açısı
.jpg)
Çağdaş Bulgar kültürü Trak, Slav ve Ön Bulgar kültürünün bir karışımı olsa da Yunan, Roma, Osmanlı ve Kelt kültüründen de etkilenmiştir.[81]
Trak eserleri pek çok lahit ve altın hazineyi içerir.
Ülkenin sınırları Roma İmparatorluğu'nun Moesia, Trakya ve Makedonya eyaletlerini içerir ve pek çok arkeolojik keşif Roma dönemine dayanır, buna rağmen Antik Bulgarlar da müzik ve erken dönem mimaride etki bırakmışlardır.
Birinci ve İkinci Bulgar İmparatorlukları Slav kültürü egemenliği altındaydı ve Preslav, Ohri Edebiyat okulları sayesinde Doğu Ortodoks Slav dünyasında edebi ve kültürel anlamda büyük bir iz bıraktılar. Doğu Avrupa ve Asya'da pek çok ülkede kullanılan Kiril alfabesi bu edebiyat okullarında şekillendi.[82]
Büyük öneme sahip bir tarihsel kalıntı, Varna Nekropolü'nden çıkarılmış ve MÖ 5. binyıldan kalmış olan, dünyanın en eki işlenmiş altın hazinesidir.[84][85]
Müzik
Küçüklüğüne karşın yüzyılı aşkın bir süredir yapılan on binlerce derlemesiyle bölgesel farkları, halk çalgılarının çeşitliliği ve çok sayıda dahi müzisyeni ile inanılmaz bir hazinedir.
Hristiyanlık öncesi Pagan geleneklerin ve arkaik şarkı formlarının hala capcanlı ayakta durduğu ülkede şarkı söylemede kadınlar açıkça öndedir.
Ülkenin Orta Çağ'a kadar uzanan bir müzik tarihi vardır. Joan Kukuzel (y. 1280-1360), Orta Çağ Avrupası'nın bilinen en eski bestecilerinden biridir.
Zengin dans geleneği pek çok otantik toplulukça korunup dünyanın pek çok ülkesine taşınmaktadır. Ulusal halk müziğinin fark edilebilen bir sesi vardır ve çeşitli geleneksel müzik aletleri kullanır. Bunların arasında gıdulka, gayda, kaval ve davul vardır.
Bulgar Devlet Televizyonu Kadın Ses Korosu, en başarılı halk müziği topluluklarındandır ve 1960'ta Grammy Ödülü almıştır.
Halk müziği icralarında genellikle erkekler çalar, kadınlar söyler. Bulgar folklorunda kadınların kendi aralarında söyledikleri "sedenka" şarkılarının ve çalışırken ya da çalışmanın ardından söylenen hasat şarkılarının büyük bir önemi vardır. Bunun dışında ağırlıklı olarak Osmanlı yönetim yıllarıyla bağlantılı çete şarkılarına da bol rastlanır.
Rodop ve Pirin dağlarında yaşayan Pomaklar bugün geleneklerini korumaya gayret etmektedirler. Orta Rodoplarda yaşayan Pomakların müziğinde gayda ve kaval ağırlıklı bir önem taşır.
Mesta ve Pirin bölgesi pomaklarının müziğine ise daha geniş bir enstrüman yelpazesi eşlik eder. Ancak her iki durumda da temel unsur gaydadır. Dağlık Rodop bölgesinin halk müziği geleneği diğer bölgelerden farklıdır. Şarkı ve dansların hemen hepsine Rodoplar'a özgü, Bulgaristan'daki en büyük boy gayda olan "kabagayda" eşlik eder. Yine şarkı ve danslarda Rodoplar dışında görülmeyen pentatonik gam görülür. Yiğitlik temasının en yaygın olduğu bölge burasıdır. Erkek şarkıcılarda heybetli ve davudi söyleme özelliği dikkat çeker. 100 Kabagayda Topluluğu her yaz hala Rodop dağlarını büyülü tınılarıyla doldurur. Şarkıcılar Georgi Čilingirov, Rumen Rodopski ve Valja Balkanska Bulgaristan dışında da iyi tanınır.
Mutfak
Bulgar mutfağı diğer Balkan ülkelerine benzer ve güçlü Türk ve Yunan etkileri gösterir.[86]
Yoğurt, lukanka, Baniçka, şopska salatası, Lütenitsa ve Kozunak en bilinen yöresel yiyecekler arasındadır. Kültürel olarak çok çeşitli salatalar tercih edildiğinden et tüketimi Avrupa ortalamasının altındadır.[86]
Bulgaristan 1989 yılına kadar dünyanın en büyük ikinci şarap ihracatçısıydı ancak o zamandan beri bu konumunu kaybetti.[87][88] 2016 hasadında 128 milyon litre şarap yapıldı ve bunun 62 milyonu ağırlıklı olarak Romanya, Polonya ve Rusya'ya ihraç edildi.[89] Mavrud, Rubin, Siroka Melniska, Dimiat ve Cherven Misketi, Bulgar şarabında kullanılan tipik üzümlerdir.[90]
Rakı, 14. yüzyıl kadar erken Bulgaristan'da tüketilen geleneksel bir meyve brendi'sidir.[91]
Remove ads
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads