Güney Afrika Cumhuriyeti
Güney Afrika'da bir ülke Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Güney Afrika Cumhuriyeti ya da daha yaygın kullanımı ile Güney Afrika, Afrika kıtasının güneyinde yer alan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşularını (kuzeyden saat yönünde ilerlendiğinde) Namibya, Botsvana, Zimbabve, Mozambik ve Esvatini oluştururken ülkenin güneydoğusunda Hint Okyanusu, güney ve güneybatısında Atlas Okyanusu bulunmaktadır. Bu ülkelerin haricinde Lesotho'da da tamamen Güney Afrika Cumhuriyeti toprakları içinde yer alan bir ülke olarak Güney Afrika ile tüm sınırlarını paylaşmaktadır. Güney Afrika'da yürütme başkenti Pretoria, yasama başkenti Cape Town, yargı başkenti Bloemfontein[6] olmak üzere üç başkent bulunmaktadır.
Güney Afrika Cumhuriyeti Ulusal dillerdeki ismi
| |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||
| Başkent | Pretoria (yürütme) Bloemfontein (yargı) Cape Town (yasama) | ||||||||||||||||||||||
| En büyük | Johannesburg | ||||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Afrikaanca Güney Ndebele dili Güney Sotho dili İngilizce Kuzey Sotho dili Swati dili Tsonga dili Tswana dili Venda dili Xhosa dili Zuluca | ||||||||||||||||||||||
| Etnik gruplar | %79,3 Siyahi %9,1 Beyaz %9,0 Melez %2,6 Asyalı | ||||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Federatif Cumhuriyet | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||||||
• Toplam | 1.219.912 km2 | ||||||||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||||||||
• 2019 tahminî | 59.622.350[1] (24..) | ||||||||||||||||||||||
• 2011 sayımı | 51.770.560[2] | ||||||||||||||||||||||
• Yoğunluk | 42,4/km2 (169.) | ||||||||||||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||||||||||||||||||
• Toplam | 711 milyar $ [3] (32.) | ||||||||||||||||||||||
• Kişi başına | 11.911 $[3] (101..) | ||||||||||||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||||||||||||||||||
• Toplam | 283 milyar $[3] (35.) | ||||||||||||||||||||||
• Kişi başına | 6.001 $[3] (94.) | ||||||||||||||||||||||
| Gini (2014) | ▼ 63.0[4] çok yüksek | ||||||||||||||||||||||
| İGE (2019) |  0.709[5]yüksek · 114. | ||||||||||||||||||||||
| Para birimi | Rand (ZAR) | ||||||||||||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+2 (SAST) | ||||||||||||||||||||||
| Trafik akışı | sol | ||||||||||||||||||||||
| Telefon kodu | +27 | ||||||||||||||||||||||
| İnternet alan adı | .za | ||||||||||||||||||||||
.svg)
Ülke, Orta Afrika Cumhuriyeti ile birlikte ülke isminde kıta ismi Afrika'yı kullanan iki ülkeden biridir. Geçmişte Roma İmparatorluğu'na bağlı bir eyalet olan ve günümüzde Tunus'un kurulu olduğu bölgelerde bulunan Afrika eyaleti için kullanılan Afrika daha sonraları Araplar tarafından da aslına sadık kalınarak Ifriqiya olarak adlandırılmıştır. O dönemler Libya olarak adlandırılan kıta zamanla Afrika olarak adlandırılmıştır. Afrika kelimesinin köken olarak nereden geldiği ve nasıl oluşturulduğu tam olarak belli olmasa da yerel kabilelerin kullanımından ortaya çıkan bir kelime olduğu ya da Fenike dilinde toz anlamına gelen afar kelimesinden türetildiği tahmin edilmektedir. Ülkenin konumu ile birlikte kıta isminin de kullanılması ile birlikte ülke ismi oluşturulmuştur.[7]
Güney Afrika Cumhuriyeti sahip olduğu 1.219.912 km2 yüzölçümü ile dünyanın en büyük 24. ülkesi konumundadır. Ülkenin toplamda sahip olduğu 5.244 km'lik kara sınırından 1.005 km'si Namibya, 1.969 km'si Botsvana, 1.106 km'si Lesotho, 496 km'si Mozambik, 438 km'si Esvatini ve 230 km'si Zimbabve ile oluşurken, ülkenin ayrıca Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu'na 2.798 km'lik sahil şeridi bulunmaktadır.
Ülke konum itibarıyla Afrika kıtasının en güney ucunda yer almaktadır. Ülkenin veld olarak da adlandırılan ve 900 m ile 2.000 m deniz seviyesinden yukarıda yer alan orta kesimleri kumtaşı içeren yaylalardan oluşmaktadır. Ülkenin kıyı kesimlerine doğru ilerledikçe düşen rakım sonucu oluşan ve tabakaların basamak oluşturduğu yapıya Great Escarpment (Türkçe:büyük eğimli yüzey) ismi verilmektedir. Ülkenin sahip olduğu alanların büyük bir kısmı hem yüzey bilimi açısından hem de petrografi açısından Karoo Ana Havzası olarak adlandırılan yapıdan oluşmaktadır. Ülkenin kuzey bölgelerinde ise magmatik kayaçlar yanı sıra Barberton yakınlarında çok eskiye dayanan başkalaşım kayaçları görülmektedir. Drakensberg sıradağları ülkenin kuzeydoğu bölgesinden başlayarak enklave ülke konumunda olan Lesotho'yu geçerek güneydoğu bölgesine kadar uzanmaktadır. Sıradağların en yüksek noktası Lesotho sınırları içerisinde yer almakta olup, Thabana Ntlenyana Dağı olarak adlandırılan dağın zirvesi 3.482 m yüksekliktedir. Güney Afrika Cumhuriyeti'nin en yüksek dağını ise 3.450 m ile Lesotho sınırına yakın bir konumda bulunan ve zirvesi her iki ülke arasındaki sınırı belirleyen Mafadi Dağı oluşturmaktadır. Bloemfontein'nin kuzeybatısından başlayarak Botsvana ve Namibya'ya kadar uzanan Kalahari Çölü ülkenin kuzeybatı bölgesinde coğrafi koşulları belirlemektedir. Afrika kıtasının en güney uç noktasını belirleyen ve Atlas Okyanusu ile Hint Okyanusu arasındaki coğrafi sınırı belirleyen Agulhas Burnu'da Güney Afrika Cumhuriyeti'nin önemli coğrafi konumlarından birini oluşturmaktadır. Agulhas Burnu'nun batısında ise kıtanın bilinenin aksine en güney uç noktasını değil en güneybatıda yer alan noktasını belirleyen Ümit Burnu yer almaktadır.
Ülke genelinde yer alan akarsuların büyük çoğunluğunun kaynağı Drakensberg dağlarında yer almaktadır. Burada kaynağından çıkan akarsular doğu yönünde ilerleyerek Hint Okyanusu'na ulaşmaktadır. Ülkenin en uzun akarsuyu Drakensberg'deki kaynağından çıkarak birçok nehrin aksine batı yönünde akarak Atlas Okyanusu'na dökülen Turuncu nehri'dir. Ülkede Gariep olarak da adlandırılan Turuncu nehri ülke içerisinde toplamda 1.850 km'lik bir uzunluğa sahiptir. Turuncu nehrin en önemli noktalarından birini de Augrabies Şelalesi oluşturmaktadır. Güney Afrika Cumhuriyeti'nin bir diğer önemli nehri olan ve 1.600 km'lik bir uzunluğa sahip olan Limpopo Nehri Güney Afrika'nın Botsvana ve Zimbabve ile olan doğal sınırını belirlemekte ve Hint Okyanusu'na dökülmektedir.
Güney Afrika Cumhuriyeti'ne ait olan ve üzerinde yaşam olmayan iki küçük adadan oluşan Prens Edward Adaları'da Hint Okyanusu'nun güney kesiminde yer almakta ve anakarada Port Elizabeth'in 1.770 km güneydoğusunda yer almaktadır.
İklim
Güney Afrika Cumhuriyeti konumu gereği iklimsel ve orografik açıdan büyük farklılıklar arz etmektedir. Ülkenin Namibya sınırına yakın batı bölgelerinde Kalahari çölü bulunup bu doğrultuda çöl iklimi yaşanabilirken, ülkenin Mozambik sınırına yakın güneydoğu bölgelerinde tropikal ormanlar gözlemlenebilmektedir. Ülkenin batı kıyı kesimlerinde kurak iklim ile birlikte yoğun ılıman okyanusal iklim yaşanmakta olup güney kıyı kesimlerinde yarı kurak iklim yaşanmaktadır. Her iki iklimin sonucu ortaya çıkan sıcak su akıntısı Agulhas Akıntısı ile soğuk su akıntısı Benguela Akıntısı, Ümit Burnu kısmında birbiriyle buluşmasını sağlamaktadır. Ülkenin iç kesimlerinde kurak ile yarı kurak iklim arasında geçişler görülmekte olup bu iklime uygun bozkır alanlar gözlemlenebilmektedir. Cape Town ve civarında Akdeniz iklimi gözlemlenmekte olup yoğun kar yağışları sadece yüksek noktalarda yaşanmaktadır.[8]
Ülkenin güney yarım kürede yer alması nedeniyle kuzey yarım kürenin tam aksi mevsimler yaşanmaktadır. Ülkenin kış mevsimini yaşadığı Haziran ve Ağustos ayları arasında Drakensberg'in zirvesinde, yüksek yaylalarda ve Johannesburg ve civarında kar yağışı gözlemlenebilmektedir. Ülke genelinde gündüz sıcaklıkları 23 °C yer alırken, gece sıcaklık değerleri büyük oranda düşmektedir. Yazın gündüz sıcaklık değerleri 30 °C kadar çıkabilmektedir. Batı Kap bölgesi ile Cape Town civarında kışın serin bir iklim hakim olurken, yoğun olmayacak şekilde yağmur çiseleyebilmektedir. Bu bölgelerde yaz aylarının yaşandığı kasım ile mart ayları arasında sıcak ve kurak bir iklim gözlemlenmektedir. Kıyı kesiminde yer alan KwaZulu-Natal bölgesi boyunca nemli bir iklim hakim olup denizden esen serin rüzgarlar gerçekleşebilmektedir. Bu bölgelerde sıcaklık değerleri yıl boyu 25 °C ile 35 °C arasında gözlemlenebilmektedir.
Güney Afrika Cumhuriyeti'nin doğu kesimlerinde yer alan platolar genel olarak sıcak havanın etkisinde bulunmaktadır. Yarı çöl konumunda olan Karoo bölgesinde sıcaklıklar aşırı derecede artış göstermekte olup yıllık ortalama yağış miktarları 200 mm'nin altında gerçekleşmektedir. Kış aylarında gerçekleşen yağışlar ise düzensiz olarak yağmaktadır.[9]
Ülkede bu denli farklı iklimlerin oluşmasında farklı nedenler sayılabilmektedir. Sıcak ve soğuk akıntıları, coğrafi yükseklik gibi nedenler bu alanda belirleyici olabilmektedir. Ülkenin doğu kıyılarında Hint Okyanusu'nda oluşan sıcak su akıntısı sıcaklığın etkisi ile yükselen su dolu havanın bölgeye yağmur olarak geri dönüşünün mümkün kılarken, batı kıyılarında nemden arındırılmış soğuk su akıntısının etkili olması ile kurak ve çöl oluşumunu mümkün kılabilmektedir. Bu oluşumlar nedeniyle ülkenin iç kesimlerinde de yıllık yağış ortalamaları düşük seyredebilmektedir.
Yaban hayat ve bitki örtüsü
Güney Afrika Cumhuriyeti 20.000'den fazla bitkiye ev sahipliği yapmaktadır. Ülkenin güneybatı bölgesinde bulunan ve dünyadaki ekolojik çeşitlilik açısından önemli bir yer tutan Fynbos'ta söz konusu bitkilerin 9.000 adeti gözlemlenebilmektedir. Ülkede gözlemlenen bitkilerin birçoğu bu bölgeye özgü endemik türler olup birçok botanik uzmanı Capensis adını verdikleri bu bölgeyi dünyadaki bitki çeşitliliği açısından dünyadaki altı noktadan biri olarak kabul etmektedir.[10]
Ülkedeki bitkilerin çoğunluğunu her daim yeşil olan sert, ince ve iğne yapraklı bitkiler oluşturmaktadır. Bunların haricinde ülkede 130 farklı çeşidi bulunan iki çenekli, taçsız çiçekli bitkiler familyası olan Proteaceae'lar da sık bir şekilde görülmektedir.
Ülke genelinde birçok bitki türü bulunmasına rağmen ormanlık alanlar çok azdır. Güney Afrika Cumhuriyeti yüzölçümünün sadece %1'i ormanlarla kaplı olup bu ormanlar da ülkenin doğu kıyılarında Mozambik sınıra yakın bölgelerde bulunmaktadır. Bölgeye ilk Avrupalıların geldiği dönemlerde mevcut olan ağaçlar Avrupalı göçmenler tarafından ihtiyaçlar doğrultusunda kesilmiş, bu işlemler sonucunda da bölgeye özgü ağaçların soyu tükenmiştir. Avrupa'dan getirilerek dikilen okaliptüs ve çam ağaçları gibi bu bölgeye özgü olmayan ağaçlar kuraklığa, erozyona ve orman yangınlarına, yerel ağaç ve bitki türlerinin yok olmasına sebep olmuştur. Günümüzde bu tür sorunlara yol açan ağaç türleri kapsamlı çalışmalar doğrultusunda bölgeden uzaklaştırılmaktadır.[11]
Ülkenin batı kıyılarına yakın bölgede bulunan Namaqualand bölgesinde hakim olan kurak ve sıcak havanın etkisiyle succulent, sarısabır ve sütleğen gibi bünyesinde sıvı barındıran bitkilerin hakimiyeti gözlemlenmektedir. Ülkede iç kesimlere doğru ilerledikçe hakim olan ve özellikle yüksek veldlerde gözlemlenebilen bitki örtüsü bünyesinde çalılık alanları ile akasya ağaçlarını barındıran yeşil otlaklardır. Ülkenin kuzeybatı bölgesine ilerledikçe yıllık yağış ortalamasının da etkisi ile seyrekleşen bitki örtüsü, Kalahari çölünün doğusunda geniş çayırlık alanlar, kuzeydoğuya doğru ilerledikçe de daha sık bitki örtüsü olarak ortaya çıkmaktadır. Güney Afrika Cumhuriyeti'nin Mozambik sınırı boyunca kurulu olan Kruger Ulusal Parkı'nda da baobab ağaçları gözlemlenmektedir.
Ülke genelinde zengin de bir yaban hayat bulunmaktadır. Burada bulunan birçok ulusal parklar ile oluşturulan yaban hayatı koruma bölgeleri sayesinde birçok yaban hayvan gözlemlenebilmektedir. Güney Afrika Cumhuriyeti 300'den fazla memeli hayvan, 500'den fazla kuş türü, 100'den fazla sürüngen hayvan ile birçok böcek ailesine ait hayvana ev sahipliği yapmaktadır. Afrika kıtasının Beş Büyük hayvanı olarak adlandırılan Afrika mandası, Afrika leoparı, aslan, Afrika fili ve kara gergedanı ülkede yaşamaktadır. Bunların haricinde impala, büyük kudu, gnu ve nyala gibi birçok antilop çeşidi ile birlikte zürafa, su aygırı, düğmeli domuz, bayağı zebra, çita, sırtlan ve Afrika yaban köpeği yaşamaktadır. Ülke genelinde deve kuşu ve flamingo kuş türleri içerisinde önemli bir yer tutmakta olup kıyı kesimleri ile küçük adalarda koruma altında bulunan penguenler yaşamaktadır.
<1 nüfus/km2
1-3 nüfus/km2
3-10 nüfus/km2
10-30 nüfus/km2
30-100 nüfus/km2
100-300 nüfus/km2
300-1000 nüfus/km2
1000-3000 nüfus/km2
>3000 nüfus/km2
Güney Afrika Cumhuriyeti, Afrika kıtasında nüfus yoğunluğunun çok olduğu ülkelerden biri konumundadır. 2011 yılında gerçekleştirilen son resmi sayım sonuçlarına göre ülke kıtanın en çok nüfusuna sahip 5. ülkesidir. Ülke nüfusunun çoğunluğu şehirlerde yaşamaktadır. Ülkenin özellikle kıyı kesimleri ile kuzeydoğu kesimlerinde nüfus yoğunluğu yaşanırken ülkenin batı ve kuzeybatı bölgeleri neredeyse insansız bölge konumundadır. Ülke genelinde 2015 tahmini verilerine göre ortalama yıllık nüfus artışı %1,33 seviyesindedir.[12]
Güney Afrika Cumhuriyeti birçok Afrika ülkesinin aksine orta yaşlı bir nüfusa sahip olup 2020 tahmini verilerine göre %44,74'ü 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %6,09'u 65 yaş ve üzerindedir.
0-14 yaş: %27.94 (erkek 7,894,742/kadın 7,883,266)
15-24 yaş: %16.80 (erkek 4,680,587/kadın 4,804,337)
25-54 yaş: %42.37 (erkek 12,099,441/kadın 11,825,193)
55-64 yaş: %6.80 (erkek 1,782,902/kadın 2,056,988)
65 yaş ve üzeri: %6.09 (erkek 1,443,956/kadın 1,992,205)
Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %68,3 olan ülkede, nüfusun geri kalanı ülkenin geri kalan büyük bölümünde yaşamaktadır. Ülkede nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %0,93 düzeyindedir.[12]
Etnik gruplar
Güney Afrika çok kültürlü bir ülke konumundadır. Birçok kültüre sahip farklı topluluklar iç içe yaşıyor olsa dahi geçmişte uygulanan ancak günümüzde geçerli olmayan Apartheid politikalarının bir sonucu olarak ülkede yaşayan kişiler kendini belirli bir gruba üye hissetmekte ve bu farklı gruplar birbirinden ayrı alanlarda yaşamaktadır.
1991 yılına kadar Güney Afrika Cumhuriyeti anayasası toplumu dört büyük sınıfa ayırmaktaydı. Bu gruplar siyahlar, beyazlar, renkliler ve Asyalılar olarak adlandırılmaktaydı. Söz konusu olan yasa maddesi günümüzde anayasada yer almasa da birçok Güney Afrikalı kendini bu gruplardan birine üye olarak hissetmekte, devlet tarafından yapılan belli istatistiklerde de bu kategoriler hala kullanılmaktadır.[13]
Ülke nüfusunun %80,2'sini oluşturan siyahlar, Güney Afrika'da çoğunluğu oluşturmaktadır. Renkliler olarak adlandırılan grup %8,8 ile en kalabalık ikinci nüfusu oluştururken, beyazlar %8,4, Asyalılar ise %2,5 oranı ile diğer grupları oluşturmaktadır.[12] Ülkede çoğunluğu oluşturan siyahlar ise yine kendi içerisinde farklı etnik gruplara ayrılmaktadır. Ülke genelinde Zulular, Xhosalar, Basotholar, Vendalar, Batsvanalar, Tsongalar, Svaziler ve Ndebeleler başta olmak üzere farklı etnik gruplar yaşamaktadır.[13] Çoğu yasadışı bir şekilde Zimbabve'den ülkeye giren mülteciler de ülke genelinde yaşamaktadır.
Güney Afrika'da yaşayan beyazların çoğunluğunu özellikle 17. yüzyıldan itibaren bölgeye göç eden Hollandalı, Alman, Fransız ve İngiliz göçmenlerin neslinden gelen kişiler oluşturmaktadır. Güney Afrika Cumhuriyeti bu özelliği ile Afrika kıtasında en çok Avrupa kökenli kişiyi barındıran ülke konumundadır. Ancak son yıllarda ülkede yaşayan beyazların oranında düşüş yaşanmaya başlanmış, 1990'lı yıllardan itibaren bir milyona yakın beyaz Avrupalı ülkeyi terk etmiştir.[14]
Renkliler olarak adlandırılan grubun üyeleri genellikle beyaz Avrupalılar ile yerliler veya kölelerin neslinden gelen melez topluluklardır. Bu tanımlama sömürge döneminde Apartheid politikalarında belirtilen ten rengi ayrımından dolayı kullanılmış bir kelime olarak dile yerleşmiştir.
Asya kökenli nüfusun çoğunluğunu Hindistan'dan gelen topluluklar oluşturmaktadır. Bu kişiler özellikle 19. yüzyıl ortalarında sözleşmeli işçi olarak şeker kamışı tarlalarında çalıştırılmak üzere ülkeye getirilmiştir. Hintlerin haricinde de Çin kökenli nüfus da ülkede yaşamaktadır.
Dil
Baskın dil yok
Güney Afrika Cumhuriyeti'nde Apartheid döneminin sona ermesi ile birlikte resmi olarak on bir ulusal dil belirlenmiştir. Bunlar, İngilizce, Afrikaanca, Güney Ndebelece, Güney Sothoca, Kuzey Sothoca, Svatice, Tsongaca, Tswanaca, Vendaca, Xhosaca ve Zuluca olarak sıralanır. Bu kadar çok resmi dile sahip olma özelliği ile Güney Afrika Cumhuriyeti, dünya üzerinde Bolivya ve Hindistan'dan sonra en çok resmi dile sahip ülkelerden biri konumundadır. Ülke nüfusunun %60'a yakını Afrikaanca dilini ana dillerinden biri olarak kullanmaktadır. Özellikle beyazlar ve renkliler olarak sınıflanan gruplar arasında Afrikaanca önemli bir yer tutmaktadır. Bunun haricinde 2011 resmi verilerine göre nüfusun %22,7'si Zuluca, %16'sı Xhosaca dilini konuşurken nüfusun sadece %9,6'sı tarafından ana dil olarak İngilizce konuşulmaktadır.
Ülke, Afrika kıtasında Avrupa dili olmayan dillerin rahat bir şekilde konuşulduğu ve resmi dil olarak da kabul görülen ender ülkelerden biri konumundadır.
Din
Ülke genelinde nüfusun %79,7'si Hristiyan dinine mensuptur. Burada Protestan mezhebine göre inancını yaşayanların oranı %36,6 olarak ifade edilirken Katolik mezhebine inananların oranı %7,1 düzeyindedir. Diğer Hristiyan mezheplerine göre inancını yaşayanların oranı ise %36 seviyesindedir. 2001 verilerine göre ülkede İslamiyet dinine inananlar %1,5 ile düşük seviyede bulunmakta olup Müslümanlar Güney Afrika Cumhuriyeti'nde azınlıkta yer almaktadır. Güney Afrika'da nüfusun %2,3'ü diğer dinlere inandığını beyan ederken %15'i herhangi bir dine inanmadığını, %1,5'i ise dini ile ilgili bilgi vermek istemediğini ifade etmiştir.[12]
Sağlık
Ülkede temiz su kaynaklarına ulaşabilen nüfusun oranı genel Afrika ortalamasına göre yüksek düzeyde olup 2012 tahmini verilerine göre nüfusun neredeyse tamamı (%95,1'i) temiz kaynaklardan su temin edebilmektedir. Tam teçhizatlı sağlık hizmetlerinden yararlanma oranının yüksek olduğu ülkede, nüfusun %74,4'ü bu yönde bir hizmet alabilirken %25,6'sı ilkel şartlarda sağlık hizmeti alabilmektedir. Ülke içerisinde orta düzeyde ishal, hepatit, tifo hastalıkları görülebilmektedir. AIDS, Afrika kıtasının genelinde görülen yüksek düzeylerde görülmekte olup bu oran 2013 tahmini verilerine göre %19,05 seviyesindedir.[12]
Eğitim
Ülke genelinde 15 yaş ve üzerinde okuma yazma bilenlerin oranı 2015 tahmini verilerine göre %94,3 düzeyindedir. Bu oran erkeklerde %95,5 iken kadınlarda %93,1 seviyesindedir. Güney Afrika Cumhuriyeti genelinde dokuz yıl kesintisiz okula gitme zorunluluğu bulunmaktadır. Ülkede bulunan okulların çoğunluğu devlet okulu olup bu okulların yanı sıra özel okullarda da eğitim verilmektedir. Ülkede yedi yaşına girmiş bir çocuk yedi yıl boyunca primary school olarak adlandırılan ve herhangi bir ücrete tabi olmayan ilkokul eğitimi almaktadır. Bu eğitimden sonra başlayan ve iki yıl süren high school ücrete tabi bir konumdadır. 1996 yılından bu yana söz konusu iki yıllık high school eğitiminden sonra okula gitme zorunluluğu sona ermektedir.
Güney Afrika Cumhuriyeti'nde Afrika kıtasının en önemli üniversitelerinden bazıları bulunmaktadır. 2010/2011 eğitim yılında dünyanın en iyi üniversiteleri içerisinde 107. sıra ile Cape Town Üniversitesi, Afrika kıtasının en iyi üniversitesi konumunda yer almaktadır.[15][16]
Suç oranları
Ülke genelinde suç oranları yüksek düzeyde seyretmektedir. Emniyet verilerine göre Mayıs 2008 ile Mayıs 2009 arasında 2,1 milyon şiddet içerikli suç dosyası oluşturulmuştur.[17] Güney Afrika dünya genelinde suç oranlarının en yüksek olduğu ülkelerin başında gelmektedir. Dünya genelinde sadece Kolombiya'da daha yüksek suç oranları bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler'in verilerine göre ülke 1998 ile 2000 yılları arasında ateşli silahlar ile ölümde, tecavüzde ve yaralanmalarda en üst noktada yer almış; cinayetlerde ikinci ve hırsızlık olaylarında da dünya genelinde dördüncü sırada yer almıştır. 2001 yılında açıklanan verilere göre, Nisan 2000 ile Eylül 2001 döneminde her güne 59 cinayet, 149 tecavüz olayı düşecek şekilde şiddet olayları yaşandığı belirtilmiştir. Dönemin Güvenlik Bakanı ise yaptığı açıklamada bundan sonra bu tip verilerin uygun olduğu takdirde yılda bir kez açıklanacağını ifade etmiş, bu şekilde toplumun moralini bozacak verilerin gündeme getirilmemesinin hedeflendiğini açıklamıştır.[18] Toplum arasında oluşan sosyal farklılıklar, zengin ile fakir toplum arasında yaşam tezatlığı ve çelişkisi ile yüksek işsizlik oranları bu durumların yaşanmasında başlıca sebep olarak gösterilmektedir.[19] Günümüzde suç oranlarında aşağı yönde gelişmeler gözlemlense de, suç oranlarının hala yüksek düzeyde olduğu kabul edilmektedir.
Erken tarih
Güney Afrika Cumhuriyeti'nin kurulu olduğu bölgelerde paleoantropolojik olarak en eski fosillerinden bazıları ortaya çıkarılmıştır. Taung'un Çocuğu olarak adlandırılan ve Taung'da bulunan fosil ile birlikte Krugersdorf'ta bulunan Sterkfontein mağaralarında bulunan Australopithecus africanus'a ait kalıntılar 3,5 milyon yıl öncesine dayandırılmaktadır. Bu ön-insanların yaşamasından sonra bölgeye göç sonucu gelen Bantu grupları Limpopo nehrini geçerek günümüzde Güney Afrika'nın kurulu olduğu bölgelere yerleşerek çiftçi ve çoban olarak yerleşmişlerdir. Söz konusu dönemlerde bu bölgelerde yaşayan Buşmanlar ve Koikoinler bölgelerinden uzaklaştırılmıştır.
Hollanda sömürge dönemi
Güney Afrika'da modern tarih Hollandalı Jan van Riebeeck'in Hollanda Doğu Hindistan Şirketi adına Ümit Burnu'nda bu yolu kullanan gemilerin personelin için mola verebilecekleri bir tedarik istasyonu kurması sonrası başlamıştır. Bu bölgeye konum uygunluğu nedeniyle 6 Nisan 1652 tarihinde kurulan bu istasyon ile Avrupa ile Güneydoğu Asya arasında seferler düzenleyen gemilerin personelinin dinlenmesi planlanmıştır. 17. yüzyıl ile 18. yüzyıl arasında bölgede giderek artan yerleşim ilk olarak Khoisan topluluklarını boşalttığı batı bölgelerde başlamış, 1770 yılından itibaren de doğuya doğru ilerleme başlatılarak Bantu grupların yaşam sınırlarına dayanmıştır. Burada iki topluluğun karşılaşması neticesinde Avrupalı yerleşimciler ile Xhosa toplulukları arasında Sınır Savaşları adı verilen ve 1779 ile 1879 yılları arasında gerçekleşen toplamda dokuz adet savaş yaşanmıştır. Bölgeye yerleşen Hollandalılar kendi dönemlerinde bölgeye Endonezya, Madagaskar ve Hindistan'dan birçok köle getirmiş, bu süreç sonucunda 1743 yılında yerleşim yerinde Avrupalı göçmenlerden fazla kölenin yaşadığı bir durum ortaya çıkartılmıştır. Bu yıllarda bölgeye getirilen köleler ilerleyen yıllarda beyazlar ile evlenerek daha sonra ülke tarihinde Sanlar ile birlikte renkliler olarak sınıflandırılan grubun üyelerini oluşturmuşlardır.
19. yüzyıl dönemi
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi'nin iflasın eşiğine geldiği bir dönemde, 1797 yılında, bölgede Hollanda hakimiyetinin azalması ile birlikte Büyük Britanya Ümit Burnu civarındaki bölgeleri işgal etmeye başlamıştır. Koalisyon Savaşı neticesinde Napolyon Bonapart Hollanda'yı işgal etmiş, bu işgal neticesinde 1795 yılında kurulan Batavya Cumhuriyeti de Britanya ile bugüne kadar var olan işbirliğini sonlandırma kararı almıştır. Burun bölgesinin Britanya tarafından arka bahçeden girilerek elde edilmesi bölgenin Fransa'nın kontrolü altına girmesine karşı alınmış bir önlemin bir göstergesi konumundaydı. Britanya bölgeyi her ne kadar 1802 yılında Amiens Antlaşması kapsamında Hollanda'ya geri vermiş olsa da, 1806 yılında bölgenin yeniden hakimi olmuştur. Bu hakimeyi sağlamlaştırmak adına bölge tümden krallığa ait koloni bölgesi olarak ilan edilerek sürekli koloni bölgesi olarak Burun Kolonisi'nin kuruluşu gerçekleştirilmiştir. Bu yıllarda hala devam eden Sınır Savaşları kapsamında Britanya, Xhosalar'dan elde edilen bölgelere yerleşerek hakimiyetini Büyük Balık Nehri kıyılarına kadar genişletmiştir. Britanya elde ettiği bölgelerin sınırlarını sağlamlaştırarak içeride kalan kısımlara yeni yerleşim yeri kurulmasına olanak sağlamıştır. 1833 yılında Britanya parlamentosunda köleliğin tüm hakim olunan bölgelerde kaldırıldığını beyan eden yasayı onaylaması neticesinde Britanya bölgelerinde yaşayan birçok Afrikaner için geçim kaynağı ortadan kalkmıştı. Bu karardan etkilenmemek ve köleleri gündelik hayatlarında kullanabilmek için Büyük Göç adını verdikleri göçü başlatacak olan ve Voortrekker (Türkçe:Önden göç edenler) olarak adlandırılan grup Britanya hakimiyetinin dışında kalan bölgelere göç etmiştir. 1835 ile 1841 yılları arasında gerçekleştirilen Büyük Göç süresince 14.000 Afrikaner (Boer) Turuncu Nehir'in kuzey kıyılarına göç etmiş, burada da birçok Boer cumhuriyetleri kurarak yaşamaya devam etmişlerdir. Bu cumhuriyetler arasında en uzun soluklu olanlar ise Transvaal Cumhuriyeti ile Özgür Orange Devleti olmuştur.
1867'de elmasın, 1886 yılında da altının bölgede bulunması ile ticari açıdan önem kazanan bölgeye Avrupa kıtasından büyük bir göç dalgasının oluşmasına sebep olmuştur. Bu göç dalgası nedeniyle bölgede yaşayan yerliler daha da ayrımcılığı uğramasına ve sömürü altında yaşamasına sebebiyet vermiştir. Bölgede hakimiyetleri sürdürme amacında olan Boerler 1880 ile 1881 yılları arasında gerçekleşen I. Boer Savaşı ile Britanya'nın genişleme politikalarına karşı savaşmış, sayıca daha az olmalarına rağmen, coğrafi şartlara kendilerini ve kıyafetlerini daha uyumlu getirdikleri için Britanyalılar'a karşı üstünlük sağlamışlardır.
20. yüzyıl dönemi
1899 yılında itibaren başlayan II. Boer Savaşı'nda bir önceki sıkıntıları yaşamamak adına bölgeye daha fazla destek kuvvet sevk eden Britanya, 1902 yılına kadar süren savaş neticesinde önemli kazanımlar elde etmiş, son Boer cumhuriyetlerini de işgal ederek hakimiyet alanına dahil etmiştir. Bu savaşın önemli sebeplerinden birini de Witwatersrand'da bulunan zengin altın madenleri bölgesinin hakimiyeti oluşturmaktaydı. Bu süreç yaşanmadan önce Boer cumhuriyetlerinin Alman İmparatorluğu ve Alman Güneybatı Afrikası ile ittifak arayışına girmesi, bu bölgelerdeki hakimiyetini tehlike altında göre Britanya'nın bu adımları atmasında önemli bir etken olmuştur. Boerlerin sayısal olarak azınlıkta kalmasının yanında Britanya'nın sürekli destek kuvvet ile bölgedeki varlığını arttırması sonucunda Boerler savaştan yenilgi ile ayrılmışlardır. Vereeniging Antlaşması kapsamında işgal edilen iki Boer cumhuriyeti (Transvaal ve Özgür Orange Devleti) tamamen ilhak edilerek Büyük Britanya İmparatorluğu'nun bir parçasi haline getirilmiştir. Buralarda yaşanan Boerlerin mağduriyet yaşamaması ve hayatlarını kolaylaştırmak adına önemli kazanımlar sunulmuş ve Felemenkçe resmi dil olarak kabul edilmiştir. Bu antlaşmada beyazlar adına kolaylaştırıcı adımlar atılırken bu iki eski Boer cumhuriyetinde yaşayan beyaz olmayanların medeni haklarında kısıtlamalar yapılmıştır.
Dört yıl süren müzakereler sonucunda II. Boer savaşının bitiş gününün sekizinci yıl dönümünde bölgede bulunan dört Britanya kolonisi olan Burun Kolonisi, Natal Kolonisi, Transvaal Kolonisi ve Oranj Nehri Kolonisi'nin bir araya getirilerek kendi kendine yönetebilen Güney Afrika Birliği dominyonu oluşturulmuştur. 1934 yılında birlik içerisinde yaşayan Britanyalı ve Boerleri barıştırarak yeniden bir araya getirmek adına Britanya partisi olan South African Party (Türkçe: Güney Afrika Partisi) ile Boerlerin partisi olan Nasionale Party (Türkçe: Ulusal Parti) birleştirilerek United Party (Türkçe: Birleşik Parti) adı verilen parti oluşturulmuştur. Bu birliktelik 1939 yılında II. Dünya Savaşı'nda Büyük Britanya'nın saflarında savaşma konusunda yaşanan anlaşmazlık nedeniyle dağılmıştır. Adolf Hitler'in Almanya'sına özenen ve bu doğrultuda ırkların ayrımını savunan sağcı bir parti olan Nasionale Party, bu yönde bir adımın atılmasını kabul görmemiş ve birliktelik sonlandırılmıştır.
Apartheid
II. Dünya Savaşı'nın sona ermesi sonrasında ülkede azınlıkta olan beyazlar, hakimiyetlerini Nasionale Party önderliğinde genişletmiş, Apartheid politikalarını otoriter bir şekilde uygulamaya koymuşlardır. Bu politikalar doğrultusunda parlamentodan birçok yasa kabul edilerek geçirilmiş, bu nedenle ülkede sistematik olarak iki sınıflı, birçok kişinin haklarını kısıtlayan bir toplum yapısı oluşturulmuştur.
Bu uygulamaların en somut adımları yaşam alanlarında atılmış, yerleşim yerlerinde Avrupa kökenli beyazlar ile diğer ırklar arasında yapay sınırlar çizilerek birçok diğer grup üyesi beyazlardan ayrılmıştır. Çoğunluğu siyahiler olmak üzere diğer ırk üyeleri bu ayrıştırma adımlar neticesinde ekonomik açıdan zarara uğratılmış ve zararı karşılanmamıştır. Bu süreçte beyaz Avrupalılar dışında kalan siyahiler, renkliler ve Asya kökenliler birçok engele maruz bırakılmıştır. Uygulamaların tek amacı Afrika kökenli siyahilerin native reserves olarak adlandırılan (ileride Bantustan olarak adlandırılacak) bölgelere toplanmasını sağlamak ve ileride de bu bölgelerin adım adım bağımsızlığa yönlendirilerek bağımsızlıklarının tanınmasıydı. Bu süreçte beyazların siyasi hedefleri doğrultusunda adımlar atılmış, bu doğrultuda toprak kaybı söz konusu olsa da beyaz ırkın ülkenin tek ırkı olarak kalabilmesi için bu adımlardan geri dönülmemiştir. Bu uygulama dört bölgede başarılı olmuş ve Ciskei, Venda, Bophuthatswana ve Transkei bantustanları süreç içerisinde kendi kendilerini bağımsız bir şekilde yönetme başarısına ulaşmışlardır.
1960'lı yıllarda ciddi bir ekonomik kalkınma yaşayan ülke, bu süreçte Afrika kıtasının ilk ve tek ülkesi olarak gelişmiş ülke statüsüne kavuşmuştur. Bu süreçte ülke genelinde dış yatırımlar gerçekleştirilmiş, birçok yurt dışı menşeli firma ülkede fabrika kurmuş ya da var olan fabrikalara ortak olmuştur. Ancak bu süreçte gerçekleşen yatırımlardan elde edilen kazanımlar uygulanan politikalar nedeniyle sadece beyazların refahı için kullanılmış, toplum arasında eğitim, mesleki öğrenimler ve maaş dağılımları gibi konularda etkisini uzun yıllar içerisinde de gösterecek şekilde farklılıklar ortaya çıkmıştır.
Başta Afrika ve Asya üye ülkelerinin baskıları sonucu Güney Afrika üyesi olduğu İngiliz Milletler Cemiyeti'nden 1961 yılında ihraç edilmiş, tekrar birliğe alınması ise 33 yıl sonra 1994 yılında gerçekleştirilmiştir. 1960 yılında gerçekleştirilen ve ülkenin dominyon olarak kalması ile yeni bir yönetim şekli ile cumhuriyet olarak ilan edilip edilmemesini halka soran referandum sonucunun yanı sıra Republic of South Africa Constitution Act (Act No. 32 / 1961) ile birlikte Güney Afrika Birliği adını değiştirerek Güney Afrika Cumhuriyeti adını almıştır.[20][21] Bu gelişmelerin ışığında baskı altında olan siyah nüfusun umutsuzluğu artış göstermekteydi. 1976 yılında gerçekleşen ve Soveto Ayaklanması olarak da adlandırılan Soveto'daki öğrencilerin ayaklanmasına karşı sert önlemler alan emniyet güçleri gösterilerde 176 siyahi öğrencinin ölmesine neden olmuş, yaşanan bu olaylar sonucunda ülke genelinde ırkçı rejime ve uygulanan Apartheid politikalarına karşı geniş çaplı protesto gösterileri düzenlenmiştir.[22] 1980'li yıllardan itibaren ülke üzerinde artan uluslararası baskılar sonucu ülkeye karşı yaptırımlar uygulanmıştır.
Apartheid döneminin sonu
1990'lı yıllarda artan isyanlar, gösteriler, grevler ve zaman zaman Anti-Apartheid hareketleri tarafından gerçekleştirilen terör olayları sonucunda iktidardaki Nasionale Party kendi iktidarını yetkisizleştirilmesi konusunda ilk adımları atarak o güne kadar yasadışı olarak kabul edilen başta Afrika Ulusal Konseyi (ANC) olmak üzere birçok muhalif partilerin yasağını kaldırmış, Nelson Mandela gibi 27 yıldır cezaevinde bulunan direnişçi önderini serbest bırakma kararı almıştır. Apartheid politikalarını belirleyen yasa maddeleri zaman içerisinde yasadan kaldırılmış, tüm toplumun ilk defa özgürce oy kullanabileceği 1994 seçimleri gerçekleştirilmiştir. 27 Nisan 1994 tarihinde yapılan seçimler neticesinde ANC oyların %62 ile büyük çoğunluğunu elde etmiş, 400 sandalyeli mecliste 252 sandalye kazanmıştır.[23] Bu seçimler ile birlikte iktidarı ele alan ANC, bu iktidarını günümüzde de korumaktadır. Nelson Mandela, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin ilk siyahi başkanı olarak devlet başkanı makamına seçilmiş, bunun yanı sıra Nasionale Party'nin son devlet başkanı olan Frederik Willem de Klerk ile birlikte Apartheid politikalarının sona erdirilmesi konusunda attıkları adımlar nedeniyle Nobel Barış Ödülü'ne layık görülmüştür.
1999 yılına kadar bu görevde kalan Mandela, 1999 yılında görevi Thabo Mbeki'ye devretmiştir.
21. yüzyıl dönemi
2004 yılında gerçekleştirilen üçüncü bağımsız seçimlerde oylarını arttırma başarısı gösteren ANC, geçerli oyların %69,7'sini elde etmiş, aynı zamanda devlet başkanı Mbeki ikinci kez devlet başkanlığı görevine getirilmiştir.[24]
2008 yılının Mayıs ayında ülkenin belli bölgelerinde özellikle Zimbabve'den gelen göçmenlere karşı yabancı düşmanlığı kapsamında gerçekleştirilen saldırılar sonucu karışıklıklar yaşanmasına neden olmuş, bu kapsamda Malavi bu ülkede yaşayan tüm vatandaşlara geri dönmesi konusunda çağrıda bulunmuştur.[25]
2008 yılında devlet başkanı Mbeki kendi hakkında rakibi Jacob Zuma'nın davasını olumsuz şekilde etkilediği yönünde açıklamaların yapılması sonucunda görevinden istifa etmiş, yerine geçici olarak Kgalema Motlanthe devlet başkanı olarak atanmıştır. 2009 yılında gerçekleştirilen seçimlerde ANC bir önceki seçimlere göre 15 sandalye kaybetse de yine birinci parti olarak seçimleri kazanmış, Jacob Zuma'da yeni devlet başkanı olarak seçilmiştir.[26]
Ülke genelinde güncel olarak son seçimler olan 2014 seçimlerinde, ANC bir kez daha birinci parti olarak ayrılmış, oyların %62'sini elde ederek 249 sandalyenin sahibi olmuştur. ANC yine bir önceki seçimlere göre 15 sandalye daha az kazanmasına rağmen en yakın rakibinden 160 fazla sandalye elde etme başarısını göstermiştir.[27] Bu seçimler sonucunda da Zuma ikinci bir dönem için devlet başkanlığı koltuğuna oturmuştur.
_(cropped).jpg)
Güney Afrika Cumhuriyeti devlet başkanı
(2018 - ...)
Güney Afrika Cumhuriyeti anayasa ile yönetilen bir cumhuriyettir. Günümüzde yürürlükte olan anayasa dönemin devlet başkanı Nelson Mandela tarafından 10 Aralık 1996 yılında imzalanmış ve 3 Şubat 1997 tarihinde de yürürlüğe girmiştir. Bu anayasanın kabulünden önce ülke Apartheid döneminin sona erdiği 1994 ile 1996 yılları arasında geçici bir anayasa oluşturulmuş ve bu süreçte de yeni ve kalıcı bir anayasanın oluşturulması yönünde çalışmalar gerçekleştirilmiştir.
Güney Afrika Cumhuriyeti Apartheid yönetiminin uygulandığı 1983 yılında kabul edilen yasa çerçevesinde dünya üzerinden pek görülmeyen ve tercih edilmeyen bir siyasi yapıya geçmiş ve 1984 ile 1994 yılları arasında üç kanattan oluşan bir parlamento ile yönetilmiştir. Buna göre ülkede yasalarla dört ırka ayrılan topluluklardan üçü olan beyazlar House of Assembly'de, renkliler House of Representatives'de ve Asyalılar ise House of Delegates ismini verdikleri parlamentoda söz hakkına sahip olmuşlardır. Parlamentolar arası herhangi bir anlaşmazlık ya da uyuşmazlıkta beyazların parlamentosu olan House of Assembly'nin kararlı geçerli kabul edilmiştir.[28]
Günümüzde Güney Afrika Cumhuriyeti'nde iki kanatlı bir parlamento yapısı mevcuttur. Cape Town'da bulunan bu parlamentoların ilki 400 sandalyeden oluşan National Assembly olarak adlandırılan ulusal meclistir. Ulusal meclis üyeleri beş yılda bir gerçekleştirilen seçim ile belirlenmektedir. Ülkede ikinci parlamento kanadını oluşturan National Council of Provinces (Türkçe: İller Ulusal Konseyi) toplamda 90 sandalyeden oluşmakta olup üyeleri beş yılda bir seçilmektedir. Ülkenin idari yapısı gereği mevcut olan dokuz il bu meclise nüfus sayısı ve yüzölçümü büyüklüğüne bakılmaksızın dolaylı seçimler ile belirlenen on üye göndermektedir. Bu on üyenin altısı il meclisine seçilen kişilerden oluşurken, dört üye içerisinde ilin başbakanın da bulunduğu özel delegelerden oluşmaktadır. Söz konusu on kişilik gruba ilin başbakanı önderlik etmektedir.
Ülkede 1995 yılında bu yana var olan Parliamentary Monitoring Group (Türkçe: Parlamento Gözlem Grubu) parlamentodan bağımsız olarak burada atılan adımların doğruluğunu denetlemekte ve doğrulanabilir bilgilerin kamu ile paylaşılması yönünde faaliyetlerde bulunmaktadır.[29]
Güney Afrika Cumhuriyeti çok partili bir siyasi sisteme sahip olup başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. Ülkenin devlet başkanı beş yıllık bir süre için seçilmekte olup aynı kişi bu göreve ikinci bir beş yıl için yeniden seçilebilmektedir. Devlet başkanı olarak görev yapan kişi aynı zamanda hükûmetin de başkanı olarak da görevini gerçekleştirmektedir.
Ülkenin 1961 yılında cumhuriyeti kabul etmesi sonucu oluşturulan devlet başkanlığı makamından önce söz konusu makam Genel Vali adı ile Büyük Britanya tarafından atanan kişi tarafından yürütülmekteydi. Ülke 1961 yılında cumhuriyeti ilan etmiş olsa da ilk demokratik seçimler Apartheid döneminin sona ermesinden sonra Nisan 1994 tarihinde gerçekleştirilmiştir.[30] Bu seçimler ile birlikte Apartheid döneminin sona ermesi adına uzun süreçli faaliyetlerde bulunan ve 1960 ile 1990 yılları arasında faaliyetleri yasadışı olarak kabul edilen Afrika Ulusal Konseyi ülkede seçimlerden başarılı bir şekilde ayrılmaktadır.[31]
Dış siyaset
Güney Afrika Cumhuriyeti Milletler Cemiyetinin kurucu üyelerinden biri olmuş, söz konusu yapının son erdirilip oluşturulan Birleşmiş Milletlerin de kurucu üyeleri arasında yer almıştır. Birleşmiş Milletler'in kuruluşunda oluşturulan BM'nin yasası olarak kabul edilen Birleşmiş Milletler Bildirgesi'nin oluşumunda dönemin Güney Afrika Birliği başbakanı olan Jan Christiaan Smuts yoğun faaliyetlerde bulunmuştur. Ülkenin içerisine bulunduğu Apartheid dönemi boyunca uluslararası alanda dışlanan ve boykot edilen Güney Afrika Cumhuriyeti, bu süreçte 1977 yılında BM tarafından silah ambargosu ile birlikte birçok yaptırımına maruz kalmıştır. Ülkede bulunan birçok yatırımcı ülkeyi terk etmiş, yatırım yapmayı reddetmiş ya da bu ülke ile işbirliği yapılmasını engellemiştir. Sportif alanda da uluslararası organizasyonlardan men edilen Güney Afrika Cumhuriyeti, turizmde de söz konusu olumsuz etkileri yaşamış ve turist ziyaretlerinde büyük düşüşler yaşamıştır. Dönemin başbakanı olan Pieter Willem Botha yaşananları total onslaught (Türkçe: toplu saldırı) olarak adlandırmış ve bu uluslararası adımlara karşı maaşların dondurulması, deregülasyon ve özelleştirme gibi konuları içeren Bothanomics adını verdiği hükûmet programını açıklamıştır.[32]
Güney Afrika Cumhuriyeti birçok uluslararası organizasyonlarda üye olarak bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği, Uluslararası Para Fonu, Güney Afrika Kalkınma Topluluğu, Dünya Ticaret Örgütü ülkenin üyeliğinin bulunduğu organizasyonlardan birkaç tanesidir. Ülke ayrıca Afrika kıtasının tek temsilcisi olarak G20 ile BRICS organizasyonlarında yer almaktadır.
Üç başkent
Ülkenin önceli olan Güney Afrika Birliği'ni oluşturan dört farklı sömürge bölgesi olan Cape Kolonisi, Natal Kolonisi, Transvaal Kolonisi ve Oranj Nehri Kolonisi'nin adları yeni ülkede Burun, Natal, Transvaal ve Özgür Devlet olarak adlandırılmış, sömürge bölgesinde bulunan parlamentolar feshedilerek il meclisleri oluşturulmuştur. Geçmiş dönemlerde tek başına bağımsız olan ve ilerleyen süreçte Britanya sömürge bölgesi olan yeni ülkenin yeni illeri arasında ülkenin başkentinin belirlenmesi safhasında da rekabet yaşanmıştır. Ülkenin başkentinin belirlenmesi sürecinde illerden birinin mağduriyet yaşamaması için üç farklı başkent belirlenmiş, bu bağlamda Pretoria idari başkent, Cape Town yasama başkenti ve Bloemfontein'de adli başkent ilan edilmiş, Natalia Cumhuriyeti'nden sonra Natal Kolonisi'nin de başkenti konumunda olan Pietermaritzburg'da herhangi bir başkent görevi verilemediği için maddi tazminat elde etmiştir.
.jpg)
.jpg)
Güney Afrika yapımı Rooivalk saldırı helikopteri
.JPG)
SAS Spioenkop (F147), Güney Afrika Donanması'nın Valour sınıfı dört gizli güdümlü füze fırkateyninden biridir.
Ülkenin silahlı gücü olan South African National Defence Force (SANDF) ülkenin ordusunu oluşturmaktadır. Apartheid döneminin sona ermesi ile 1994 yılında oluşturulan bu yapının günümüzde 60.000 aktif mensubu bulunmaktadır. SANDF, South African Army adı ile kara kuvvetleri, South African Air Force ile hava kuvvetleri, South African Navy ile deniz kuvvetleri ve South African Military Health Service adı ile de sağlık hizmetleri veren birlikleri bulunmaktadır. 1994 yılına kadar zorunlu olan askerlik eğitimi söz konusu yılda kaldırılmış ve gönüllü profesyonel bir ordu oluşturulmuştur.
Güney Afrika Cumhuriyeti 1996 anayasasında belirlendiği haliyle üç idari düzeye ayrılmış konumdadır. Ülke yönetiminin en tepe noktasında devlet başkanı yer alırken, ikinci sırada devlet başkanının önderliğinde kurulan ulusal hükûmet ile bu hükûmete bağlı idari yapılar.
Hükûmete bağlı idari yapıları oluşturan dokuz adet il, bu ili yöneten başbakan ve başbakana bağlı yürütme kurulu bu idari yapının temelini oluşturmaktadır. Söz konusu dokuz il toplamda 8 büyükşehir belediyesi ve 44 ilçe belediyesi olmak üzere toplam 52 ilçeden oluşmaktadır. İllerde bulunan 44 ilçe belediyesi de 226 yerel belediyeden oluşmaktadır.
Apartheid döneminin sona erdiği 1994 yılında o güne kadar bağımsız ya da yarı bağımsız konumda olan Bantustan (diğer bir adı ile Homelands) bölgelerinin Güney Afrika'nın yeni siyasi yapısına entegre edilmesi gerekmekteydi. Bu sebepten dolayı o güne kadar var olan dört adet il ortadan kaldırılmış, tüm Güney Afrika Cumhuriyeti topraklarını kapsayacak şekilde yeni dokuz il oluşturulmuş, bu illerde toplamda 52 adet ilçeye ayrılmıştır. Güney Afrika Cumhuriyeti'nin illeri şu şekildedir:
| Nr. | İl | Eski Bantustan ve il adları | Merkez şehir | Yüzölçümü (km2) | Nüfus(2011)[33] |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Batı Kap (Western Cape) | Burun | Cape Town | 129.462 | 5.822.734 |
| 2 | Kuzey Kap (Northern Cape) | Burun | Kimberley | 372.889 | 1.145.861 |
| 3 | Doğu Kap (Eastern Cape) | Burun, Transkei, Ciskei | Bhisho | 168.966 | 6.562.053 |
| 4 | KwaZulu-Natal | Natal, KwaZulu, Transkei | Pietermaritzburg | 94.361 | 10.267.300 |
| 5 | Özgür Devlet (Free State) | Özgür Orange Devleti, Bophuthatswana, QwaQwa | Bloemfontein | 129.825 | 2.745.590 |
| 6 | Kuzeybatı (North West) | Transvaal, Kap, Bophuthatswana | Mahikeng | 104.882 | 3.509.953 |
| 7 | Gauteng | Transvaal | Johannesburg | 18.178 | 12.272.263 |
| 8 | Mpumalanga | Transvaal, KwaNdebele, KaNgwane, Bophuthatswana, Lebowa | Nelspruit | 76.495 | 4.039.939 |
| 9 | Limpopo | Transvaal, Venda, Lebowa, Gazankulu | Polokwane | 125.754 | 5.404.868 |
Şehir
2000 yılında kabul edilen yeni belediye reform yasasına göre birçok Güney Afrika Cumhuriyeti şehri civarında yer alan mahalle ve nahiyelerle birleştirilmiştir. Bu birleşim ile ortaya çıkan büyükşehir belediyelerinin ismi değiştirilmiş, bu değişiklikte de yeni Güney Afrika Cumhuriyeti'nin bir yansıması olarak Bantu dilinden türeyen isimlerin konulmasına özen gösterilmiştir. Ülkede yer alan sekiz büyükşehir belediyeyi oluşturan şehirler şu şekildedir:
| Sıra | Belediye | En büyük şehir | Yüzölçümü (km2) | Nüfus (2011)[34] | İl |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Büyükşehir Johannesburg | Johannesburg | 1644 | 4.434.827 | Gauteng |
| 2 | Büyükşehir Cape Town | Cape Town | 2499 | 3.740.026 | Batı Kap |
| 3 | Büyükşehir eThekwini | Durban | 2292 | 3.442.361 | KwaZulu-Natal |
| 4 | Büyükşehir Ekurhuleni | Germiston | 1924 | 3.178.470 | Gauteng |
| 5 | Büyükşehir Tshwane | Pretoria | 2198 | 2.921.488 | Gauteng |
| 6 | Büyükşehir Nelson Mandela Bay | Port Elizabeth | 1952 | 1.152.115 | Doğu Kap |
| 7 | Büyükşehir Buffalo City | East London | 2528 | 755.200 | Doğu Kap |
| 8 | Büyükşehir Mangaung | Bloemfontein | 6284 | 747.431 | Özgür Devlet |
Ekonomi tarihi
Güney Afrika Cumhuriyeti'nin kurulu olduğu bölgelerde uzun süre geçim ekonomisi uygulanmış ve bu doğrultuda tarımsal faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Bu alanda gerçekleştirilen faaliyetlerin büyük bölümü kişisel tüketimi karşılamak için gerçekleştirilmiştir. Bölgeye gelen ilk beyaz göçmenler 1652 yılında Cape Town'da kurdukları tedarik istasyonu ile buraya yanaşan gemilerin personeline gıda dağıtımında bulunmuştur. Bu istasyonda dağıtılmak üzere gıda ürünleri ekilmiş ve yetiştirilmiştir. Bölgede tarıma dayalı ekonomi 1867 yılına kadar hakim olmuş, söz konusu yılda Turuncu nehrin kıyılarında elmasın bulunması ile tarım geri plana düşmüştür. Ülkede Transvaal'ın doğu kesimlerinde altın madenin de bulunması ile bölge birçok altın bulma ümidiyle bölgeye gelen kişilerle dolmuştur. 1886 yılında Witwatersrand'ta ilk altının ortaya çıkarılması ile bölgede altına hücum olarak tanımlanan hareket başlatılmış, bu hücum Johannesburg şehrinin kurulmasına yol açmıştır. II. Boer Savaşı neticesinde bölgenin hakimiyetinin Büyük Britanya'ya geçmesi ile birçok yeraltı madeni gün yüzüne çıkarılmıştır. Apartheid döneminde madenlerden elde edilen gelirlerin büyük bölümü beyazlar arasında dağıtılmış, buna karşılık daha tehlikeli ve zor işlerde çalışan siyahi maden işçileri çok daha kötü maddi şartlarda çalışmak durumunda bırakılmıştır. Bu işlerde çalışanların çoğu da işçi olarak farklı ülkelerden gelen kişilerdi. Buna göre 1977 yılında 128.000 Lesotho vatandaşı madenlerde çalışmak üzere ülkeye gelmiştir.[36]
Afrika kıtasının en büyük ekonomilerinden birine sahip olan ülke, Uluslararası Para Fonu'nun Ağustos 2016'da açıkladığı verilere göre Afrika kıtasının en büyük ekonomisi özelliğini Nijerya'dan alarak yeniden elde ettiği ifade edilmiştir.[37]
Yeraltı madenleri
Yeraltı madenleri açısında zengin bir ülke konumunda olan Güney Afrika Cumhuriyeti'nde ihracat gelirlerinin %40'ı ile %50'si arasındaki kazancı madenler oluşturmaktadır.[38] Ülke gerçekleştirdiği krom ihracatı ile dünya genelinde gerçekleştirilen krom ihracatının %44'ünü tek başına sağlamaktadır. Bunun haricinde platin, vanadyum ve mangan ihracatı da ülke ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Ülkede yeraltı madeni olarak bulunan diğer madenler ise altın, elmas, kömür, demir cevheri, nikel, titanyum, antimon ve paladyum olarak listelenmektedir.[38]
Öte yandan bugüne kadar bulunan dünyanın en büyük elması 1905 yılında Güney Afrika Cumhuriyeti'nde keşfedilmiş olup, 3.106 karatlık Cullinan elması 105 parçaya kesilmiştir. Söz konusu elmasın parçalarının bir bölümü İngiliz Kraliyet ailesine ait mücevherlerde kullanılmıştır.[39]
Tarım
Güney Afrika Cumhuriyeti'nde Gayri safi yurt içi hasılanın sadece %2,4'ü tarım faaliyetleri oluşturuyor olsa da, ülke dünyanın en büyük üçüncü tarım ürünleri ihracatçısı konumundadır. Ülke genelinde başta mısır ve buğday olmak üzere hububat ürünleri ile birlikte şeker kamışı, meyve ve sebze ekilip yetiştirilmektedir.
Turizm
.jpg)
Turizm ülke için özellikle 20. yüzyıldan sonra önemli bir yer tutmaktadır. Ülkede Apartheid döneminin sona ermesi sonrası kalkan ambargoların da etkisi ile yurt dışından gelen turistler ülke için önemli bir gelir kaynağı haline gelmiştir. 2002 verilerin göre ülkeye söz konusu yılda altı milyon turist geldiği açıklanmış, 2005 yılında ise turizmin gayri safi yurt içi hasılasında oranı %7'ye çıkarak önemli bir artış gerçekleşmiştir. Ülkede çalışan toplumun %3 turizm sektöründe istihdam edilmiş konumdadır. Güney Afrika Cumhuriyeti'nde önemli turistik şehirlerden ve yerlerden bazıları şu şekildedir:
- Amathole Dağları
- Drakensberg
- Durban
- Kruger Ulusal Parkı
- Namaqualand
- Sun City
- Vahşi Sahil
- Witwatersrand
İhracat
Ülke ekonomisinin en önemli ihracat ürünlerini altın, elmas, platin başta olmak üzere diğer metaller ve mineraller, makina ve ekipmanları oluşturmaktadır. Ülkenin 2013 verilerine göre ihracat yaptığı ilk dört ülke şu şekildedir:[12]
İthalat
Ülke ekonomisinin en önemli ithalat ürünlerini makine ve ekipmanları, petrol ürünleri, kimyasallar, gıda ürünleri ve bilimsel aletler oluşturmaktadır. Ülkenin 2013 verilerine göre ithalat yaptığı ilk beş ülke şu şekildedir:[12]
Çin %16.2
Almanya %9.5
Suudi Arabistan %8
A.B.D. %7
Hindistan %4.8
Havayolu
Merkezi Kempton Park'ta bulunan ve 1934 yılında kurulan South African Airways Güney Afrika Cumhuriyeti'nin havayolları şirketi konumundadır. Havayolu şirketi hem uluslararası hem de ulusal anlamda ülkenin en büyük havayolu şirketi olup, bünyesinde 65 uçak filosu barındırmaktadır.[40] Ülke genelinde 2013 verilerine göre bulunan toplam 566 havalimanından en büyük iki tanesi Johannesburg'da bulunan OR Tambo International Airport ile Cape Town'da bulunan Cape Town International Airport havalimanlarıdır. Bu havaalanlarından yurt içi uçuşların yanı sıra kıta Afrika'sında yer alan Maputo, Nairobi, Lagos, Libreville, Entebbe, Cotonou, Lilongwe, Windhoek, Libreville gibi diğer ülke şehirleri ile diğer kıta şehirleri olan Perth, Peking, Washington, Mumbai, Londra ve Münih gibi şehirlere uçuşlar düzenlenmektedir.
Ülke genelinde mevcut olan söz konusu 566 havaalanından 144 tanesi asfalt piste sahip olup, geri kalan 422 havaalanı toprak pistlere sahiptir.[12]
Demiryolu
Ülke genelinde bulunan demiryolu hatları öncelikle Transnet Freight Rail tarafından işletilmektedir. Ülke genelinde var olan toplam 20.986 km demiryolu hattında genel itibarıyla mal taşımacılığı gerçekleştirilmektedir. Bunun haricinde aynı hatlar üzerinden gerçekleştirilen insan taşımacılığı ise Passenger Rail Agency of South Africa idaresinde gerçekleştirilmektedir.
Ülke genelinde bulunan demiryolu hatların çoğunluğu kuzey ve kuzeydoğu bölgelerinden geçmekte olup, ülkenin batı ve kuzeybatı bölgelerinde demiryolu hatları neredeyse bulunmamaktadır. Ülke demiryolu hatları üzerinden komşu ülkeler olan Mozambik, Esvatini, Zimbabve, Botsvana, Lesotho ve Namibya'ya da bağlanmış konumda olup, bu ülkelere de mal ve insan taşımacılığı yapılmaktadır.
Karayolu
Güney Afrika Cumhuriyeti'nde trafik soldan akar. Ülke genelinde 2014 verilerine göre toplamda bulunan 747.014 km karayolundan 158.952 km'si asfaltlanmış konumdadır. Bu alanda özellikle büyük şehirler arasındaki karayolları iyi bir konumda olup, en uzun karayolu Cape Town ile Ermelo arasında bulunan ve National Route 2 olarak adlandırılan 2.190 km uzunluğundaki karayoludur. Ülkede bulunan otoyollar ücretli olup, söz konusu ücret aracın sınıfına göre alınmaktadır.[12]
Ülkede özel araçların dışında toplu taşıma araçları da şehir içi taşımacılığında yer almakta olup, toplu taşımanın yetersiz kaldığı yerlerde de dolmuş ya da motorsuz araçlarla taşıma seçenekleri de bulunmaktadır. Motorsuz araç kullanımında da bisiklet Güney Afrikalılar'ın gündelik hayatında önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle kırsal alanda yaşayanlar arasında bisiklet kullanımı yaygın bir konumdadır. Ülkede bisiklet ile karayollarında seyahat edenlerde artış yaşanması nedeniyle gerçekleşen kazalarda da birçok bisiklet sürücüsü hayatını kaybetmektedir.[41]
Güney Afrika Cumhuriyeti'nde birçok toplumsal alanda olduğu gibi sportif faaliyetlerde de etnik gruplar arasında ayrım bulunmaktadır. Ülkedeki siyahi topluluklar arasında en sevilen spor dalı futboldur. Futbol beyaz topluluklar tarafından da sevilen ve gerçekleştirilen bir spor türü olup, futbol Apartheid döneminde ragbi kadar etnik ayrımdan fazla etkilenmemiştir. Ülke futbolu 1991 yılında kurulan Güney Afrika Futbol Federasyonu (South African Football Association) tarafından yönetilmektedir. Futbol Federasyonu ülkenin millî takımları ile birlikte ulusal alanda 3. Lig ile 5.lig arasındaki organizasyonları gerçekleştirmektedir. Güney Afrika futbolunun 1. ve 2. Lig organizasyonları National Soccer League adı verilen bir organizasyon tarafından gerçektirilmektedir. Ülkenin en üst profesyonel futbol ligini Premier Division adı verilen yapı oluşturmakta olup, 1996/1997 yılından itibaren organize edilen ülkenin en üst liginde on altı takım mücadele etmektedir. Ülkenin en başarılı futbol takımı ise elde ettiği altı şampiyonluk ile Mamelodi Sundowns takımıdır. Taraftarlar tarafından Bafana Bafana (Türkçe:bizim çocuklar) olarak adlandırılan Güney Afrika Cumhuriyeti millî futbol takımı Ağustos 2015'te açıklanan FIFA sıralamasında 72. sırada yer almakta olup, en yüksek sıralamasını 1996 yılında 19. olarak elde etmiştir.[42] Ülke millî takımı 1998 FIFA Dünya Kupası ile 2002 FIFA Dünya Kupası'na katılma başarısını göstermiş, Afrika kıtasında ilk ülke olarak da bir dünya kupası organizasyonu yapmak ile görevlendirilmiş ve bunun sonucunda da 2010 FIFA Dünya Kupası'na ev sahipliği yapmıştır.
Özellikle beyaz topluluk arasında popüler olan spor dalları ragbi ve kriket olmuş, bu spor dalları futbolun aksine neredeyse tamamen beyaz topluluklar tarafından oynanmıştır. Günümüzde de ragbi daha çok Afrikaanca konuşan topluluklar arasında yaygın bir şekilde oynanırken, kriket geleneksel olarak İngilizce konuşan beyazlar arasında oynanmaktadır. Ülkede Springboks (Türkçe:Antiloplar) takma adıyla anılan Güney Afrika Millî Ragbi Birliği (South African Rugby Union) 1995 yılında kendi ülkelerinde ve 2007 yılında Fransa'da gerçekleştirilen Ragbi Dünya Kupası'nda şampiyon olmuştur.
Güney Afrika Cumhuriyeti tarihsel gelişimi ve etnik çokluk nedeniyle ortak bir kültüre sahip bir topluluğa sahip değildir. Ülkede yaşayan topluluklar yaşanılan bölgeye ve topluma göre farklı gelenek ve kültürler gösterebilmektedir. Burada yaşanan ve dünya üzerinde çok az ülkede gözlemlenebilen bu çok kültürlülük nedeniyle ülke çoğu kez gökkuşağı ulusu olarak da adlandırılmaktadır.[43]
Günümüzde hala yoksulluk ile yaşamlarını sürdüren siyahi ülke vatandaşları geleneksel müzik ve dans figürlerini devam ettirmektedirler. Şehirleşmenin ve Avrupai yaşamın sonucu olarak kaybolmaya yüz tutan gelenek ve göreneklerini ayakta tutmaya çalışan siyahi topluluklar içerisinde, resmi dil olarak kabul edilmeyen Khoisan dili hala kullanan belli bir grupta bulunmaktadır. Kültürleri olarak gördükleri anadillerinin kaybolmaması ve yok olmaması adına bu dili konuşan topluluklar 21. yüzyılda de mevcudiyetlerini devam ettirmektedirler.
Ülkede Avrupa kökenli olan beyazlar göç ettikleri bölgelerin ve ülkelerin kültürlerine göre yaşamlarını sürdürmektedir. Batı Avrupa, Kuzey Amerika ya da Okyanusya'da geçerli olan yaşam koşulları ve şekilleri burada yaşayan beyaz nüfus tarafından aynı şekilde uygulanmaktadır.
Apartheid döneminde renkliler olarak gruplandırılan topluluklar günümüzde beyaz topluluklar ile aynı şartlarda yaşamaya çabalamaktadır. Burada hakim olan ortak dil Afrikaancanın da etkisi ile renkliler siyahi topluluklardan ziyade beyaz topluluklar ile yakınlık kurmaktadırlar.
Ülkenin, çoğu Hindistan'dan olmak üzere, Asya kökenli toplulukları ise kendi gelmiş olduğu Asya bölgesindeki kültürlerini yaşamaya çaba göstermektedirler. Bu topluluklar kendi dillerini, dinlerini ve diğer kültürel miraslarını Güney Afrika Cumhuriyeti'nde devam ettirmektedirler.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
