Коми Республикасы

Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.

Ко́ми Җөмһүрияте́ (коми Коми Республика) — Россия Федерациясе составында булган җөмһүрият (дәүләт)^[4], Россия Федерациясе субъекты.

Коми Республикасы
комича Коми Республика
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	24 май 1991
Рәсми исем	Республика Коми
Рәсми тел	рус теле һәм коми теле
Гимн	Коми гимны
Дөнья кисәге	Европа
Дәүләт	Россия
Башкала	Сыктывкар
Административ-территориаль берәмлек	Россия[1]
Сәгать поясы	MSD, UTC+03:00 һәм Европа/Мәскәү[d][2]
Геомәгълүматлар	Data:Russia/Komi Republic.map
Башкарма хакимият башлыгы	Ростислав Гольдштейн
Канунбирү органы	Коми республикасы дәүләт советы[d]
Халык саны	714 785 (1 гыйнвар 2025)[3]
Нәрсә белән чиктәш	Архангельск өлкәсе, Ненец автономияле округы, Төмән өлкәсе, Ямал-Ненец автономияле округы, Хант-Манси — Югра автономияле округы, Свердловск өлкәсе, Пермь крае, Киров өлкәсе, Пермь өлкәсе[d], Гайнә районы һәм Чырдин районы
Алыштырган	Коми Автономияле Совет Социалистик Республикасы
Кулланылган тел	ненец теле, коми-пермь теле һәм коми-зырян теле[d]
Бүләкләр
Мәйдан	416 800 км²
Рәсми веб-сайт	rkomi.ru​(рус.)
Феноменның икътисады	Коми икътисады[d]
Номер тамгасы коды	11
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Комида җирләнгәннәр[d]
Коми Республикасы Викиҗыентыкта

Башкаласы – Сыктывкар шәһәре.

География

Чиктәшлек

Як	Россия субъекты
Төньяк	Архангельск өлкәсенең Ненец автономияле округы
Төньяк-көнбатыш Көнбатыш	Архангельск өлкәсе
Төньяк-көнчыгыш	Төмән өлкәсенең Ямал-Ненец автономияле округы
Көнчыгыш	Төмән өлкәсенең Хант-Манси автономияле округы
Көньяк-көнчыгыш	Свердловск өлкәсе, Пермь крае
Көньяк-көнбатыш	Киров өлкәсе

Коми территориясе көньяк-көнчыгыштан төньяк-көнбатышка күтәрелеп бара. Көнчыгышта Төньяк, Котби (Поляр), Котып алды Урал таулары бар. Коминың көнчыгыш чиге шул тауларның субүләре буйлап үтә. Коминың һәм Уралның иң биек ноктасы — Народная тавы (1895 м). Тиман тәбәнәк таулар тезмәсе белән Урал таулары арасында Печора түбәнлеге урнашкан.

Комидә ташкүмер, нефть, табигый газ, асфальтит, титан мәгъдәне, боксит, таш тоз, калий тозы, гипс, акшар, төзелеш материаллары күп. Ягулык-энергетика ресурсларының әһәмияте аеруча зур.

Климат җөмһүриятнең зур өлешендә уртача континенталь; кыз озын һәм суык; җәй кыска һәм җылы. Климатның салкынлыгы көньяк-көнбатыштан төньяк-көнчыгышка арта бара, гыйнварның уртачатемпературасы -17°…-20°, июльнеке +11°…+15°. Җөмһүрият территориясенең 13% мәңгелек туңлык зонасында урнашкан.

Җөһмһүриятнең зур өлешендә еллык явым 600–700 мм, Урал тауларында 1500 миллиметргача.

Эре елгалар: Печора, Вычегда, Мезень. Печораның 1500 километрлы өлешендә көймәләр йөрешле. Вычегда (Төньяк Двина кушылдыгы) — Коминың мөһим су юлы. Эре күлләр — Ямозеро һәм Синдор.

Туфраклар көлсу, төньякта исә тундра токымлы. Территориясенең 12— 15% сазлыклар, 2% тугайлар, шактый өлешен тайга алып тора. Коми территориясенең ~70% өлеше — урман, чыршы, нарат, эрбет агачы, акчыршы, карагач һ.б. үсә.

Кыйммәтле тиреле хайваннардан котып төлкесе, кеш, тиен, төлке, куян; кошлардан көртлек, суер, үрдәк, кыр тавыгы тотыла.

Югары Печора бассейнында Печора-Илыч тыюлыгы һәм "Югыд Ва" милли паркы бар.

Тарихы

1921 елның 22 августында Коми автономияле өлкәсе буларак оештырыла, 1936 елның 5 декабрендә Коми АССР итеп үзгәртелә; 1992 елның 26 маеннан хәзерге исемен йөртә. Коми Җөмһүриятендә Татар җәмгыяте 1930-елларда Печора күмер бассейны чыганагын эшкәртү белән бәйле рәвештә оеша башлый. Бөек Ватан сугышыннан соң Коми АССРда татарлар шактый күбәя. Урта Идел буе һәм Урал буе җөмһүриятләре һәм өлкәләреннән күчеп килүчеләр нефть, газ тармакларын үстерүдә актив катнаша. 1990-еллардан Коми Җөмһүриятелардан Коми Җөмһүриятеннән татарлар китә башлый, бу — күмер чыгару тармагындагы кризис һәм Төньякның халык өчен социаль җәлеп итү дәрәҗәсе кимү белән бәйле.

Административ-территориаль бүленеше

Төп мәкалә: Коми Республикасы административ-территориаль бүленеше

Районнар

6. Вуктыл районы
7. Ижма районы
8. Княжпогост районы
9. Койгородок районы
10. Корткерос районы
11. Печора районы
12. Луза буе районы
13. Сосногорск районы
14. Сыктывдин районы
15. Сысола районы
16. Троицко-Печорск районы
17. Удора районы
18. Усть-Вымь районы
19. Усть-Кулом районы
20. Усть-Цильма районы

Шәһәр округлары

1. Сыктывкар
2. Воркута
3. Инта
4. Усинск
5. Ухта

Халык

Эре шәһәрләр

Сыктывкар Воркута	Урын	Шәһәр	Коми исеме	Халык саны	Урын	Шәһәр	Коми исеме	Халык саны	Ухта Печора
	1	Сыктывкар	Сыктывкар	235 006	11	Микунь	Микунь	10 730
	2	Ухта	Уква	99 591	12	Выльгорт	Выльгорт	10 289
	3	Воркута	Вӧркута	70 548	13	Түбән Одес	Улыс Одес	9 680
	4	Печора	Печора	43 105	14	Северный	Севернӧй	9 023
	5	Усинск	Ускар	40 827	15	Краснозатонский	Гӧрд Затон	8 603
	6	Инта	Инта	32 080	16	Жешарт	Зӧвсьӧрт	8 561
	7	Сосногорск	Сӧснагорт	27 757	17	Ярега	Ярега	7 806
	8	Емва	Емва	14 570	18	Троицко-Печорск	Мылдін	7 276
	9	Вуктыл	Вуктыл	12 356	19	Визинга	Визин	6 810
	10	Воргашор	Вӧргашор	12 044	20	Водный	Воднӧй	6 382
		[5]

Татарлар

Татарлар саны: 1939 елда — 970, 1959 елда — 8459, 1970 елда — 11906, 1979 елда — 17836, 1989 елда — 25980, 2002 елда— 15680 кеше. Хәзерге вакытта татарлар Воркута (4795 кеше), Усинск (3860), Ухта (1644), Сыктывкар (1544), Инта (1096), Печора (681), Сосногорск (477), Вуктыл (359 кеше) шәһәрләрендә тупланып яшиләр; Княжпогост (212), Усть-Вымь (187), Удор (153), Сысола (130), Троицк-Печора (112), Сыктывдин (99), Корткерос (92), Луза буе (45), Усть-Цильма (21), Ижма (15 кеше) районнарында да татарлар бар.

Танылган шәхесләр

• Галина Бутырева (1944, Удора районы) — коми шагыйрәсе, Коми Республикасы башлыгы урынбасары (1995-1999).

Мәдәният

• Асъя кыа — Коми дәүләт җыр һәм бию ансамбле.