Коморлар

Комор Утраулары (рәсми рәвештә: Комор Берлеге) - ул Һинд океанында, Мозамбик Бугазының төньяк очында, Мадагаскарның төньягы һәм төньяк-көнчыгыш Мозамбик арасында Африканың көнчыгыш яры янында урнашкан дәүләт. Гарәп дәүләтләре рәтенә кертелергә мөмкин. Комор Утрауларының мәйданы 1862 км² (яки 863 квадрат миль). Дәүләтнең исеме гарәп телендәге "камәр" яки "ай" сүзеннән алынган. Комор Берлегенең рәсми телләре өчәү: комор теле, гарәп теле һәм француз теле. Ил башкаласы Морони(ингл.)

Солтан Сәид Гали бин Сәид Гомәр Гранд Коморныкы (1897).

Коморлылар

Коморлар
фр. Union des Comores гарәп. الاتحاد القمري‎
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	6 июль 1975
Рәсми исем	Comores[1], l’Union des Comores[2] һәм Union of the Comoros[3]
ХФӘ билгесе	kuˈmuːɾn̩ə
Гомер озынлыгы	63,701 ел[4]
Демоним	Comorian, Comore-szigeteki, comorer, Komoriano, قمري, قمرية, قمريون, коморцы, קומורואי, קומורואית, কমোরীয়, comoriano, comoriana, comoriani, comoriane, comori, comoranu, comorana, Komorano, Comorien[2], Comorienne, Comoran[5], Comorans[5], Comorians[6], comorez, comoreză, comorezi, comoriana, comoriane, comoriani, comorian, قوموري, قومورية, قوموريين, قوموريات һәм Comórach[7]
Рәсми тел	комор теле[d][5], гарәп теле[5] һәм француз теле[5]
Гимн	Коморлар гимны[d]
Мәдәният	Коморлар мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	Unité – Solidarité – Développement
Дөнья кисәге	Африка[8]
Дәүләт	Комор утраулары
Башкала	Морони[d]
Сәгать поясы	UTC+03:00 һәм Indian/Comoro[d][9]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Көнчыгыш Африка утраулары[d]
Иң көнчыгыш ноктасы	12°15′38″ к. к. 44°32′26″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы	11°22′ к. к. 43°21′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы	12°23′05″ к. к. 44°30′58″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы	11°44′11″ к. к. 43°13′43″ кч. о.
Геомәгълүматлар	Data:Comoros.map
Иң югары ноктасы	Картала[d]
Иң түбән ноктасы	Һинд океаны
Идарә итү формасы	федератив республика[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Комор утраулары берлеге президенты[d]
Ил башлыгы	Газали Гассумани[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Комор утраулары берлеге президенты[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Газали Гассумани[d]
Канунбирү органы	Коморлар парламенты[d]
Үзәк банкы	Коморлар үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[10], Кытай һәм Гөрҗистан
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Гарәп Лигасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[11], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d][12], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Кече утрау-дәүләтләре бердәмлеге[d], Гарәп валюта фонды[d], Африка илләре сәүдә хокукын гармонизация оешмасы[d], Интерпол[13][14], ХКТО[d][15][16], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АФРИСТАТ[d], Һинд океаны комиссиясе[d], Бөтендөнья почта берлеге[17][18], OIPC[d][19], Бөтендөнья метеорология оешмасы[20], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[21], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][22], Франкофония[d], Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][23] һәм African Continental Free Trade Area[d][24]
Халык саны	902 348 (1 гыйнвар 2022)[25]
Ир-ат халкы	397 126[26], 404 903[26], 412 703[26] һәм 420 357[26]
Хатын-кыз халкы	393 860[26], 401 263[26], 408 923[26] һәм 416 416[26]
Административ бүленеше	Нгазиджа[d], Анжуан[d] һәм Мвали[d]
Акча берәмлеге	Комор франкы[d]
Номиналь тулаем эчке продукт	1 296 089 479 $[27] һәм 1 242 519 407 $[27]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,558[28]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,31[29]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	6,8[30]
Эшсезлек дәрәҗәсе	6 ± 1 процент[31]
Нәрсә белән чиктәш	Мадагаскар[32], Франция[32], Мозамбик[32], Сейшел утраулары[32] һәм Танзания[32]
Мәктәптә укымаган балалар саны	61 523[33]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][34]
Челтәр көчәнеше	220 вольт[35]
Электр аергычы төре	Europlug[d][35] һәм CEE 7/5[d][35]
Әүвәлгесе	Француз Мадагаскары[d]
Алыштырган	Federal Islamic Republic of the Comoros[d]
Кулланылган тел	заманча әдәби гарәп теле[d], француз теле, Mwali Comorian[d], Ngazidja Comorian[d] һәм Ndzwani Comorian[d]
Мәйдан	2034 км²
Рәсми веб-сайт	beit-salam.km
Һәштәге	Comoros
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.km
Тематик география	Коморлар географиясе[d]
Рәсми дине	ислам[36]
Феноменның икътисады	Коморлар икътисады[d]
Феноменның демографиясе	демография Комор[d]
Джини коэффициенты	45,3[37]
Тулаем туулар коэффициенты	4,49[38]
Шәһәр халкы	230 683[26], 236 852[26], 243 308[26] һәм 249 894[26]
Авыл халкы	560 303[26], 569 314[26], 578 317[26] һәм 586 880[26]
Демократия индексы	3,09[39]
Туым күрсәткече	30,4[26], 29,896[26], 29,398[26] һәм 28,887[26]
Үлем күрсәткече	8,203[26], 8,274[26], 8,718[26] һәм 8,528[26]
Happy Planet Index score	42,4[40]
Илнең мобиль коды	654
Илнең телефон коды	+269
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	17[d], 18[d] һәм 772-03-73[d]
Диңгездәге идентификацияләү номеры	616 һәм 620
Коморлар Викиҗыентыкта

Дин

Төп мәкалә: Коморларда ислам

Ил башкаласы Морони(ингл.) шәһәренең Яңа Җәмигъ мәчете. 1998 елда Шарҗә әмиренең финас ярдәме белән төзелгән

Дин тоту иреге Комор утраулары Конституциясендә беркетелгән булса да, чынбарлыкта кайбер чикләүләр бар. Ислам диненнән башка диннәрне пропагандалау тыела. Ислам диненнән тыш, теләсә кайсы дингә күчүгә дәгъвәтләү законсыз санала, һәм Ислам диненнән башка дингә күчүчеләр закон нигезендә җаваплылыкка тартылырга мөмкин^[41].

Ислам ― Комор утрауларында күпчелек дине (дәүләт дине). Ил халкының (850 мең кеше, 2019 елга) 98 % ы ― Ислам дине тарафдары^[42], 2 % ы ― христианнар (католиклар, протестантлар) ^[43].

Коморлар мөселманнары ― Шәфигый мәзһәбе сөнниләре. Ислам динен гарәпләр һәм суахили халкы, шулай ук Һиндстаннан (күпчелеге Гуҗараттан) чыккан мөһаҗирләр тота. Комор утраулары ― Көньяк Африкада мөселман күпчелеге булган бердәнбер ил.

Дәүләт һәм милләт гимны

Комор утраулары атамасын, җирле телдә "Komoriya" дип язылса һәм әйтелсә дә, татарча "Камәр утраулары" яки "Камәрия" дип атау да ялгыш булмас иде. Чөнки ул — гарәп алынмасы, "Ай" дигән мәгънәдәге сүздән килеп чыккан.
Udzima wa ya Masiwa (Бөек утраулар бердәмлеге) — Камәрия Берлегенең дәүләт һәм милләт гимны. Аның француз һәм гарәп телләренә тәрҗемәсе бар, Ләкин алар Википедиягә тулысы белән кертелмәгән. Биредә — гимнның хор башкаруындагы камил тексты тәрҗемәсе (сылтамасы — аста). Гимнның җыйнак варианты югарырак темпта уйнала һәм аңарда калын хәрефләр белән бирелгән юллар башкарыла:

Beramu isi pepeza, I nadi ukombozi piya; Ye daula ivenuha, Tasibabu yahe dini voya tsangaya hunu Komoriya. Narikeni yamahaba ya huvendza ya masiwa. Yatru... Wasiwa Komori damu ndzima, Wasiwa Komori dini ndzima. Ya masiwa razaliwa, Ya masiwa yarileya, Mola nde yari sayidiya; Narike niya ndzima, Rivendze uwatwaniya, Mahaba ya dini na duniya. Beramu isi pepeza, Rangu mwezi sita wa Zuiye, Ye daula ivenuha, Zisiwa zatru zi katruha: Maoré na Ndzuani, Mwali na Ngazidja. Tasibabu yahe dini voya Tsangaya hunu Komoriya. Narikeni yamahaba ya, Ya huvendza, ya masiwa.

Җилферди ил байрагыбыз, Тулы бәйсезлек белгертеп; Күтәрелә Ватаныбыз, Динебезне терәк, көч-куәт итеп, Камәр илен бердәм дәүләт итеп. Яшик шушы ямьле урында Туганлык, сөю хозурында. Яшик... Камәрлеләр, уртактыр каныбыз, Камәрлеләр, камил иманыбыз. Бу утрауларда туганбыз, Монда тәрбия алганбыз, Ярдәм насыйп итә Аллабыз; Кыю, тәвәккәл булыйк, Ватан диеп җан атыйк, Динне, дөньяны без яратыйк! Җилферди ил байрагыбыз Алтынчы Июльдән башлап, Күтәрелә Ватаныбыз, Утраулары баскан тигез сафка: Маоре һәм Ндзуани, Мвали һәм Ңазидҗа. Динебезне терәк, көч-куәт итеп, Камәр илен бердәм дәүләт итеп, — Яшик шушы ямьле урында, Сөю, туганлык хозурында.

Cilferdi il bayrağıbız, Tulı bäysezlek belgertep; Kütärelä Watanıbız, Dinebezne teräk, köç-quät itep, Qämär ilen berdäm däwlät itep. Yäşik şuşı yämle urında Tuğanlıq, söyü xozurında. Yäşik... Qämärlelär, urtaqtır qanıbız, Qämärlelär, kamil imanıbız. Bu utrawlarda tuğanbız, Monda tärbiä alğanbız, Yärdäm nasıyp itä Allabız; Qıyu, täwäkkäl bulıyq, Watan diep can atıyq, Dinne, dönyanı bez yaratıyq! Cilferdi il bayrağıbız Altınçı İüldän başlap, Kütärelä Watanıbız, Utrawları basqan tigez safqa: Maore häm Ndzwani, Mvali häm Ñazidca. Dinebezne teräk, köç-quät itep, Qämär ilen berdäm däwlät itep, — Yäşik şuşı yämle urında, Söyü, tuğanlıq xozurında.

Хор башкаруында:
[]