Кальварыйскія могілкі

Кальвары́йскія мо́гілкі — могілкі ў Менску, самыя старыя з захаваных у горадзе. Налічваюць больш за 30 000 пахаваньняў.

могілкі
Кальварыйскія могілкі
Брама Кальварыйскіх могілак
Краіна	Беларусь
Горад	Менск
Каардынаты	53°54′28.72″ пн. ш. 27°30′15.34″ у. д.
Першае згадваньне	кан. XVIII стагодзьдзя
Дата заснаваньня	1808
Статус	Ахоўваецца дзяржавай
Кальварыйскія могілкі на мапе Беларусі Кальварыйскія могілкі
Кальварыйскія могілкі на Вікісховішчы

Гісторыя

Могілкі ўзьніклі ў XVIII ст. Спачатку тут хавалі больш багатых, потым усіх гараджанаў.

У часе сталінскіх рэспрэсіяў тут адбываліся адзіночныя расстрэлы, трупы закапвалі ў існуючыя магілы, ці паміж іх^[1].

У 1990 годзе рашэньнем Менскага гарадзкога выканаўчага камітэту комплекс усіх збудаваньняў разам з пахаваньнямі ўключаны ў дзяржаўны сьпіс помнікаў горадабудаўніцтва й архітэктуры Менску. У 2001 годзе Кальварыйскія могілкі атрымалі статус гісторыка-культурнай каштоўнасьці першай катэгорыі як аб’ект міжнароднага значэньня.

З 1967 году для пахаваньняў закрытыя. Аднак паводле заканадаўства пры наяўнасьці неабходных санітарна-тэхнічных умоваў магчымае пахаваньне побач з раней памерлымі блізкімі сваякамі й шлюбнікамі. З 1990-х гадоў на могілках адбываюцца камэрцыйныя захаваньні^[2], пры гэтым часам зносяцца старыя магілы.

Касьцёл

Асноўны артыкул: Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (Менск)

У цэнтры могілак разьмешчаны Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа. Пабудаваны ў 1839 годзе з бутавага каменю на месцы драўлянага касьцёлу, разабранага ў 1830 годзе. У 1899 годзе адрамантаваны. У 1930-я гады закрыты. Да 1984 году выкарыстоўваўся пад мастацкія майстэрні. Пасьля рамонту вернуты вернікам. Касьцёл — помнік архітэктуры рэтраспэктыўна-гатычнага стылю. Аднанефавы храм, накрыты двухсхільным дахам. Над нартэксам узвышаецца масіўная квадратная ў пляне вежа. Інтэр’ер быў упрыгожаны абразамі мастака Яна Дамеля (каля 1840 году). Пад усім будынкам скляпеністая крыпта, у якой пахаваныя мастак Ян Дамель і біскуп Матэвуш Ліпскі.

Брама

Арматура брамы з труной

Арматура брамы з урнай

Вароты Кальварыйскіх могілак, узьведзеныя ў першай палове XIX ст., зьяўляюцца ўзорам брамы ў стылі клясыцызму. Брама пабудаваная ў 1830 годзе на сродкі Юрыя Кабылінскага ў гонар сваёй памерлай жонкі.

Гэта манумэнтальны сьцяна з паўцыркульнымі праёмамі: вялікім, сярэднім і двума невялікімі, разьмешчанымі сымэтрычна. Плоскасьць брамы дзеліцца карнізам на два ярусы. Ніжні ярус упрыгожаны рустам, верхні — ляпной геральдыкай. Вянчае браму магутны карніз, які надае кампазыцыі пэўную статычнасьць.

Сярод пахаваных на могілках

Старыя магілы

На могілках знаходзяцца пахаваньні:

• салдат напалеонаўскай арміі,
• палонных аўстрыйскіх салдатаў, якія памерлі ў гады Першай сусьветнай вайны,
• польскіх салдатаў, якія загінулі падчас польска-савецкай вайны 1919—1920 гг.
• савецкіх салдат, якія загінулі ў гады Другой сусьветнай вайны (142 брацкія магілы),
• 3000 жыдоў зь менскага гета (пахаваньні часоў Другой сусьветнай вайны),
• ахвяраў рэвалюцыйнага тэрору,
• палітыкаў, паэтаў, мастакоў і многіх іншых.

Асобы

• Вячаслаў Адамчык (1933—2001) — беларускі празаік, драматург, кінасцэнарыст
• Алесь Асташонак (1954—2004) — беларускі літаратар, перакладчык
• Сяргей Астапчук (1990—2011) — беларускі й расейскі хакеіст — левы нападнік
• Гаўрыла Віер (1890—1964) — мастак
• Яўген Гарэлік (1938—2005) — беларускі журналіст, дасьледнік гістарычных падзеяў Другой сусьветнай вайны й сталінскіх рэпрэсіяў
• Ніна Гілевіч (1931—2003) — беларускі лінгвіст, выкладчыца БДУ. Жонка Ніла Гілевіча
• Ян Дамель (1780—1840) — маляр, прадстаўнік мастацкай школы Віленскага ўнівэрсытэту
• Пятро Драчоў (1937—2005) — беларускі мастак, графік
• Вацлаў Іваноўскі (1880—1943) — беларускі палітычны і грамадзкі дзеяч
• Юры Кабылінскі (1778(?)—1858) — сакратар Менскага дваранскага дэпутацкага сходу, літаратар, мастак, мэцэнат і калекцыянэр. Дакладнае месца пахаваньня на могілках невядомае
• Уладзіслаў Казлоўскі (1896—1943) — беларускі грамадзка-палітычны дзеяч, паэт. Адзін з арганізатараў Беларускай нацыянал-сацыялістычнай партыі й Беларускай народнай самапомачы
• Генадзь Кісялёў (1931—2008) — беларускі гісторык, літаратуразнавец, пісьменьнік і археограф
• Яўген Кулік (1937—2002) — беларускі мастак пасьляваеннага пэрыяду, аўтар эталёну гербу «Пагоня» ў якасьці дзяржаўнага гербу Рэспублікі Беларусь у 1991—1995 гг.
• Матэвуш Ліпскі (1769—1841) — грэка-, а пасьля рыма-каталіцкі дзяяч, біскуп
• Ян Баляслаў Луцкевіч (1831—1895) — штаб-капітан расейскае арміі, паўстанец 1863—1864 гг., бацька Яна і Антона Луцкевічаў
• Аляксандар Люцко (1941—1997) — заснавальнік і першы рэктар Міжнароднага інстытуту радыеэкалёгіі імя А. Сахарава
• Ян Матусевіч (1948—1998) — беларускі рэлігійны і грамадзкі дзяяч, сьвятар
• Ян Неслухоўскі (ён жа Янка Лучына; 1851—1897) — беларускі паэт-дэмакрат, мысьляр
• Іван Навуменка (1925—2006) — беларускі пісьменьнік, літаратуразнавец
• Канстантын Палікарповіч (1889—1963) — беларускі археоляг
• Алесь Пісьмянкоў (1957—2004) — беларускі паэт, эсэіст, перакладчык
• Аляксандар Сіпайла (1854—1886) — каталіцкі сьвятар
• Галіна Сяржаніна (1930—2008) — навуковец-біёляг
• Алесь Траяноўскі (1925—2005) — беларускі пісьменьнік, літаратуразнаўца, перакладчык