Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Паннай Марыяй Сьвятой Альжбеты (Фашчаўка)

Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Паннай Марыяй Сьвятой Альжбеты — колішні рыма-каталіцкі сакральны комплекс у вёсцы Фашчаўцы Шклоўскага раёна Магілёўскай вобласьці.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Паннай Марыяй Сьвятой Альжбеты Kościół Adviedzinaŭ Najśviaciejšaj Pannaj Maryjaj Śviatoj Alžbety
Напалеон Орда. Фашчаўскі Касьцёл.
Краіна	Беларусь
Вёска	Фашчаўка
Каардынаты	54°08′50.00″ пн. ш. 30°29′53.00″ у. д.
Канфэсія	Каталіцтва
Эпархія	Магілёўскі дэканат, Менска-Магілёўская архідыяцэзія
Ордэнская прыналежнасьць	Езуіты
Тып будынка	Трохнэфавая 2-вежавая базыліка з магутным 2-ярусным трансэптам.
Архітэктурны стыль	Віленскае барока
Заснавальнік	Антоні Быкоўскі
Будаваньне	1737—1754 гады
Дата скасаваньня	24 сьнежня 1967
Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Паннай Марыяй Сьвятой Альжбеты на мапе Беларусі Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Паннай Марыяй Сьвятой Альжбеты

1917.

1941—1944.

1960-е.

Да нядаўняга часу не было вядома, што спачатку вёска называлася Чарніца, а назоў Фашчаўка або Хвашчаўка замацавалася толькі ў другой палове XVII стагодзьдзя^[1]. Асабліва шанаваўся тутэйшымі вернікамі вядомы зь першай паловы XVII ст. Абраз Найсьвяцейшай Панны Марыі Фашчаўскай, які лічыўся цудадзейным. Фашчаўскі касьцёл адзін зь першых у Беларусі, дзе ў пачатку ХХ ст. пачалі прамаўляць казаньні на беларускай мове.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Вёска Чарніца над ручаём Чарніцай упершыню згадваецца ў 1604 годзе ў Плешчыцкім войтаўстве Магілёўскай эканоміі^[2]. Вялікі князь літоўскі Жыгімонт Ваза ў 1612 годзе перадаў ва ўласнасьць Аршанскаму калегіюму езуітаў, вылучаныя з Магілёўскай эканоміі, 5 вёсак (Чамаданы, Княжычка, Крывель, Чална^[3] і Чарніца), парафіяльны касьцёл з пляцам і адзінаццаць плябанскіх валок, што у пазьнейшыя часы былі вядомыя пад агульнаю назваю «маёнтак Фашчаўка», дзе яны ўчынілі місіянерскую станцыю й касьцёл. Усе гэты ўладаньні былі пацьверджаны папай Паўлам V і соймам у 1616 годзе^[4].

Вядома, што ўжо ў сярэдзіне XVII ст. у Чарніцы існавала каталіцкая капліца. Так ксёндз Альбэрт Віюк-Каяловіч у кнізе па гісторыі хрысьціянства ў ВКЛ, якая выйшла з друку ў 1650 годзе, зьмясьціў зьвесткі пра цудадзейны Абраз Панны Марыі, што месьціўся ў капліцы сяла Чарніца, якое належала аршанскаму калегіюму езуітаў^[5][6].

Пасьля спусташальнай вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадах езуіты знайшлі толькі папялішчы і руіны. Знакаміты Абраз Маці Божай, усталяваны ў новай капліцы ў Чарніцах, пабудаваным там пробашчам Комарам у 1668 годзе. І толькі ў 1692 годзе пробашчам Самуэлям Касьцюшкевічам быў пабудаваны ўжо ў Фашчаўцы новы вялікі драўляны касьцёл, пераліты звон, адрамантаваныя будынкі^[7].

Таксама пасьля Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) будаўніцтва новага мураванага касьцёла ў стылі віленскага барока пачалося толькі ў 1737 году рэктарам Антоніем Быкоўскім і 7 верасьня 1754 году новы храм быў асьвячоны^[8]. Фашчаўскі касьцёл пабудаваны з даходаў калегіі й ахвяраваньні пабожных пілігрымаў, якіх тысячы штогод прыходзілі туды, каб убачыць знакамітую выяву Панны Марыі Фашчаўскай. Адам Чартарыйскі, уладальнік Шклоўскага графства, таксама фундаваў будоўлю храма й ў 1776 годзе пабудаваў будынак для пражываньня і дзейнасьці манахаў-езуітаў. Пастановай Віленскага сынода пры біскупе Міхале Зянковічы Фашчаўскі касьцёл, адзін з найбуйнейшых у Беларусі, быў ў 1744 годзе прызнаны філіялам Аршанскага фарнага касьцёла^[9]. Кансэкраваў касьцёл біскуп-суфраган беларускі Фелікс Тавянскі ў 1768 году^[10].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Пасьля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772) у складзе Расейскай імпэрыі, у Магілёўскім павеце Магілёўскай правінцыі Магілёўскай губэрні, цэнтар маёнтка.

Біскуп Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч (1731—1826) у 1776 годзе зрабіў парафіяльным Фашчаўскі касьцёл, прызначыў куратам ксяндза Дамініка Бжэзінскага (1734—1808) і перадаў яму інвэнтар касьцёла, зацьверджаны сваёй пячаткаю. Такое прызначэньне не падабалася ордэну, таму правінцыял ксёндз Станіслаў Чарневіч, генэральны вікарый ордэна езуітаў (1782—1785), адклікаў ксяндза Бжэзінскага, а ў Фашчаўку прыслаў іншага ксяндза^[11]. Езуіты апекаваліся фашчаўскай парафіяй аж да выгнаньня прадстаўнікоў гэтага ордэна за межы Расейскай імпэрыі ў красавіку 1820 году^[12]. На могілках стаяла мураваная калёна з драўлянай скульптурай вайскоўца, пастаўленая езуітамі ў 1812 г. ў памяць аб рыцары Сымпліцыяне. Пастанова пра яго закрыцьцё ў 1876 г. не была зьдзейсьнена з-за ўпартага процістаяньня парафіян, але касьцёл стаў парафіяльным, набажэнствы адбываліся й на беларускай мове^[13].

Пётар Януковіч (1863-1937)

З 1861 году сяло Фашчаўка ў Нічыпаравіцкай воласьці Горацкага павету Магілёўскай губэрні^[14]. Пры Фашчоўскай Парафіі Адведзінаў Найсвяцейшай Паннай Марыяй Святой Альжбеты ў другой палове XIX стагодзьдзя было больш за 2000 парафіян. Гадавога даходу атрымлівалі больш за З000 рублёў; быў дом пры касьцёле з усімі гаспадарчымі прыбудовамі як то: лядоўняй, пуняй, сьвіранам і таксама двор і выган для свойскай жывёлы й іншымі рэчамі^[15]. Сяло Фашчаўска — рыма-каталіцкая парафія (вёскі: Фашчаўка, Крывель, Княжыцы, Слабодка, Чамаданы, Саськаўка й Дубраўка)^[16].

Новы час

У выніку рэпрэсіяў 1930-х гг. былі арыштаваны й расстраляны сьвятары Пётар Януковіч^[17], Ян Баравік^[18][19]. Арыштавалі й саслалі ў Вятку ксяндза Паўла Карповіча^[20]. Быў расстраляны й старшыня савета касьцёла Ігнат Давідовіч, касьцёл закрыты. Зруйнаваны ў 1960-я гг. На месцы храма пастаўлены мэмарыяльны драўляны крыж з картушам, на якім надпіс «Тут, на гэтым месцы з 1630 па 1967 гг. знаходзіўся касьцёл Наведваньня Панны Марыі».

1939.

Касьцёл

Зьнешне будынак касьцёла ўяўляў сабою тыповую барокавую базыліку й меў форму правільнага крыжа, даўжыня — 36 м, шырыня — 22 м, вышыня — 20 м. Па баках дзьве квадратныя мураваныя вежы, накрытыя бляхай, з жалезнымі лацінскага тыпу крыжамі наверсе. Дах — двухсхільны. Тарцовыя сьцены завяршаюцца высокімі трохкутнымі крывалінейнага абрысу, фігурнымі франтонамі, якія завершаны невялікімі лацінскага тыпу крыжамі. Па абодвух баках касьцёла два двухпавярховыя сакрыстыя. Званіца мае два сярэдняй велічыны званы й сыгнатурку.

Архітэктура будынка была вырашана ў стылі «віленскага барока». Трохнэфавая 2-вежавая базыліка з магутным 2-ярусным трансэптам. Апсыда была вылучана ў габарытах храма й фланкіравалася 2 сакрыстыямі. Двухсхільны дах прамавугольнага нэфа храма на галоўным фасадзе схаваны фігурным франтонам з нішай-экседрай па цэнтры, у якой месьцілася скульптура Панны Марыі, і фігурным ківорыем у завяршэньні. Аналягічнымі франтонамі былі завершаны крылы трансэпту. Над карнізам фасада ўзвышаліся дзьве 2-ярусныя чацьверыковыя вежы. Фасады й вонкавыя сьцены былі насычана пілястрамі.

У храме адзінаццаць алтароў. Галоўна алтар — мураваны. Другі алтар, з цудатворным абразом Найсьвяцейшай Багародзіцы. На абраз павешаны залаты крыж, упрыгожаны каштоўнымі камянямі. Гэты абраз закрываецца другім абразом Найсьвяцейшай Панны Марыі. Над абразом Божай Маці — абраз Сэрца Ісуса Хрыста, а зьверху — абраз Сьвятой Тройцы. Трэці алтар, з абразом Укрыжаванага Ісуса Хрыста, Божай Маці Журботнай і малая фігурка Дзіцятка Ісуса за шклом. Чатвёрты алтар, з абразамі Сьвятога Францішка Ксаверыя, Сьвятога Антонія Падуанскага, Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў пазалочанай рызе. Пяты алтар, з абразамі Сьвятога Язэпа, Апекуна Найсьвяцейшай Сямʼі. Шосты алтар, з абразом Сьвятога пакутніка Яна Непамуцкага. Сёмы алтар, з абразамі Сьвятых Ігнацыя Лаёлы, Станіслава Косткі(pl) й Сэрца Ісуса. Восьмы алтар, з абразом пакутніка Сымпліцыяна Рыцара зь яго мошчамі. Уверсе абраз Сьвятога Арханёла Міхаіла. Дзевяты алтар у выглядзе капліцы зь вялікай фігурай Укрыжаванага Ісуса Хрыста. Дзесяты й адзінаццаты алтары перанасныя, з абразамі Сэрца Ісуса і Панны Марыі, Божай Маці Бялыніцкай і Сьвятога Язэпа. Стацый Дарогі Крыжовай Ісуса Хрыста — 14 ^[a]. Амбон сталярнай работы. Падлога ў касьцёле бетонна-мазаічная.

Плябанія — драўляны дом. накрыты гонтай, у якім 9 пакояў. Іншыя пабудовы: флігель для прыслугі, пуня, стайня, хлеў для жывёлы, лядоўня, сьвіран, лазьня, побач сажалка, гумно для збожжа, студня. Зямлі ўсяго каля 40 дзесяцін: ля могілак 8 дзесяцін ворыва, паміж землямі гаспадароў Кушалёўскага і Паўлыкоў — 5 дзесяцін ворыва і 4 дзесяціны хмызьняку, луг у Янаве каля Дняпра. Сьвятыня належьша да найвялікшых беларускіх каталіцкіх касьцёлаў была бачна панад лясамі з 15 кілямэтраў, а пры добрым надворʼі й з аддаленага на 47 кілямэтраў Магілёва.

Абраз Маці Божай Фашчаўскай

Парафія Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Фашчоўцы

Асноўны артыкул: Парафія Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Фашчоўцы

Парафія ў Фашчоўцы існуе з 1639 году. Уваходзіць у Магілёўскі дэканат Менска-Магілёўскай архідыяцэзіі.

Пры Фашчоўскай Парафіі Адведзінаў Найсвяцейшай Паннай Марыяй Святой Альжбеты ў другой палове XIX стагодзьдзя было больш за 2000 парафіян. Гадавога даходу атрымлівалі больш за З000 рублёў; быў дом пры касьцёле з усімі гаспадарчымі прыбудовамі як то: лядоўняй, пуняй, сьвіранам і таксама двор і выган для свойскай жывёлы й іншымі рэчамі^[21].

У 1911 годзе 3212 парафіян, капліцы Углы, Курдзень^[22].

13 чэрвеня 1937 году «невядомыя» разьбілі й зрабавалі Абраз Божае Маці. Невядомы яго далейшы лёс. Першы ад 1937 году Фашчаўскі фэст у сьвята Наведваньня Дзевы Марыі адбыўся 31 траўня 1996 году й асьвячэньне копіі Абраза Маці Божай Фашчаўскай — 19 жніўня 1996 году, які знаходзіўся ў часовай капліцы

Асьвячэньне новай копіі Абраза Панны Марыі Фашчаўскай адбылося 30 траўня 2015 году^[23]. Мітрапаліт Менска-Магілёўсккай архідыяцэзіі, арцыбіскуп Юзаф Станеўскі 4 чэрвеня 2022 году ў Фашчаўцы ўрачыста кансэкраваў (асьвяціў) капліцу Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі^[24]. На сёньня ў Фашчаўцы дзейнічае новапабудаваная капліца, дзе рэгулярна цэлебруецца Сьв. Імша й адбываюцца набажэнствы.

Заўвагі

1. Набажэнства Крыжовага шляху(pl) – гэта своеасаблівая мэдытацыя Пакут Хрыста, спалучаная з сымбалічным шляхам унутры сьвятыні або на вуліцы. Гэты шлях вызначаюць 14 сумных падзеяў (калі Езус нёс крыж зь месца асуджэньня ад прэторыі Пілата да месца ўкрыжаваньня на Галгоце), якія называюць стацыямі.